TÔI VÀO TRƯỜNG PHAN THANH GIẢN

​

    Là một hạ sĩ quan ngành Y Khoa Phòng Ngừa, ba tôi thường được thuyên chuyển đi công tác tại nhiều bệnh viện khác nhau. Má tôi được học rất ít ở một trường làng rồi bị bà ngoại ép lấy chồng lúc 14 tuổi. Cả  ba má tôi không có những kiến thức, sở học, kinh nghiệm sống để hoặc dạy bảo con cái hoặc có kỳ vọng anh chị em chúng tôi sẽ có một học lực cao.

    

    Giữa năm 1959, thuyên chuyển đến bệnh viện Pleiku không bao lâu, ba tôi may mắn trúng thầu Câu Lạc bộ trong bệnh viện quân đội đó. Nhân cái cớ về quê tìm người giúp việc, ba tôi từ Gò Vấp, Sài Gòn đưa lên Pleiku một người đàn bà vừa mang bầu 3 tháng với ông. Không bao lâu sau, cái cơ đồ kinh doanh ăn sáng, cà phê, rượu bia, cơm tháng cho lính và sĩ quan độc thân, bàn bida, trong câu lạc bộ...vừa mới được ba má tôi gầy dựng vài tháng bị sụp đổ tan tành. Cái chuồng chim bồ câu ba má tôi đang gầy dựng được 30 con bỗng một buổi chiều không có con nào bay về. Đàn dê 10 con đang phát triển nhanh mạnh khỏe cũng dần dà bỏ ăn, đi lạc, bị trộm bắt mất. Nhiều người cho rằng đó là một điềm gỡ. Những người làm, phụ bếp và bếp trưởng cùng lúc xin nghỉ việc. Cái câu lạc bộ của ông bà Lương Văn Giỏi phải thay đổi chủ.

​

   Từ khu vực quân sự, sau cái biến cố gia đình đó, chúng tôi dọn ra ngoài để tạm cư tại một khu dân cư nhỏ khoảng 20 gia đình tại thung lũng phía dưới cây số 3. Nhà tôi ở khoảng giữa đoạn đường từ quân y viện đến khu vực phố chợ của thị xã. Kí lô mét được tính là đơn vị đo khoảng cách từ khu vực quân sự đến khu thị xã, nên địa chỉ của nhà tôi là Cây số 3; trùng tên với Nhà máy cán đá số 3.

​

  Tôi học tại trường Mẫu giáo Thánh Tâm còn chị tôi đi học trường tiểu học thị xã Pleiku. Đó là cách đi đến trường duy nhất, cách đi học duy nhất mà hai chị em tôi phải chấp nhận học. Những ngày mưa dầm, từ khu vực dân cư dưới thung lũng, hai chị em tôi đội áo mưa đi bộ trên con dốc thoai thoải trơn trượt để lên đến lề đường. Hai chị em tôi thường phải trú mưa tại nhà máy cán đá đấy để chờ đón xe quá giang chạy ra hướng thị xã để đến trường. Tôi đã phải theo người chị gái đón xe GMC, Dodge ngay cả xe Zeep lùn của quân đội để đi đến trường trong khu thị xã. Đoạn đường dài 3 cây số với nhiều đồi dốc cao chập chùng, hai bên đường đất đỏ không có dân cư sinh sống. Mỗi khi thấy tôi bị thấm nước mưa ướt lạnh run rẫy, người tài xế kéo tôi ngồi chồm hổm xuống sàn xe để hơi nóng của động cơ xe tạt vào người tôi, sưởi ấm cho tôi. Buổi chiều về, từ nhà máy cán đá số 3, hai chị em tôi nắm tay nhau, bấm chặt các ngón chân trên nền đất đỏ chai cứng trơn trợt để không bị té ngã. Có lẽ, ít có ai đi học mẫu giáo cái cách giống như hai chị em tôi.

​

   Hơn hai năm sau, ba tôi lại thuyên chuyển đến Bệnh Viện Quân Y Quy nhơn, nơi tôi học lớp nhất và nửa năm lớp nhì còn chị tôi đi học tiểu học Bồ Đề một cách rất bình thường. Tôi một mình, chân trần đi dọc theo bờ biển để đến trường- mà bây giờ tôi không còn nhớ tên. Tôi đã không hề có một kết quả tốt, một điểm cao nào hoặc một ký ức, hoài niệm nào về trường lớp ngoại trừ cái giọng nói khó nghe của đồng môn và thầy cô giáo. 

​

   Hai chị em không hề kể cho nhau nghe về việc học của nhau và chúng tôi cũng ít để tâm đến chuyện thằng Tài em út, nhỏ hơn tôi hai tuổi, học hành ra sao, có ưu khuyết điểm gì hay không. Việc đi học của chị em tôi cứ như là việc cái quả lắc đồng hồ đu đưa qua lại. Khác lạ hơn bất cứ bậc cha mẹ, phụ huynh nào, ba má tôi cũng không hề nghĩ tới việc chúng tôi đi học thế nào, lo lắng kết quả học cuối năm sẽ ra sao. Và hai ông bà cũng ít phải chăm sóc bữa ăn sáng hay quà bánh ăn giờ ra chơi. Không biết có phải vì tiền lương hạ sĩ quan của ba tôi có hạn, ba má tôi chẳng phải tốn tiền mua sách vở, quần áo đồng phục gì cho chúng tôi cả. 

​

    Và rồi đến cuối năm 1963, chúng tôi đã đến Cần Thơ, nơi tôi thật sự có một thay đổi lớn nhất trong đường học vấn trong khi chị tôi vẫn phải theo học tư thục, trường Võ Văn. Có thể vì không thân thiết gần gũi và chia sẻ với nhau, tôi không thể kể ra một điều gì, chi tiết nào về chuyện học hành của tôi ở cái trường mới chuyển đến cho chị tôi và em trai tôi nghe. Và mắc cười thay, họ cũng làm điều tương tự. 

​

   Thay đổi chỗ ở trọ đến 5 lần, từ khu gia binh gần Chùa Kiến Quốc- lộ 20, một cái hẻm nhỏ bên bờ sông Cái Khế, hẻm 2 gần nhà thờ Tham Tướng, đến xóm nhà sàn trong hẻm 5 đối diện bệnh viện Quân Y Phan Thanh Giản. Sau cùng, chú Hải và ba tôi dựng lên 2 căn nhà lá liền vách một cách tạm bợ xơ xài để tránh cái cảnh phải chật vật trả tiền thuê nhà hàng tháng. Nằm cạnh bên Khu Văn Hóa khang trang, thiết kế mẫu mực, vừa mới được xây dựng xong, nhưng chúng tôi đã không có điện, nước máy để sử dụng vì căn nhà lá ọp ẹp được lén lút dựng lên tạm bợ đó không hề có giấy phép xây dựng. 

Tôi đã nghe lóm ông đại úy Phong, người đơn vị trưởng của ba tôi nói để khuyên răn ba tôi, 

   "Hoàn cảnh thật sự tạo ra con người chúng ta hay sao? Con người có phải là một sản phẩm của hoàn cảnh không?."

     Không hiểu sao, tôi còn bé nhỏ như vậy mà cứ suy nghĩ về câu nói đó.

​

    Sau đó không lâu, ba tôi đưa gia đình thứ hai của ông từ Sài Gòn về tạm sống ở trên lộ 20, và từ đó chúng tôi đã không hề có được một ngày đầm ấm, một buổi cơm nào ngon miệng với đầy đủ 5 người trong gia đình. Chị tôi rất có thể phần vì có học lực dưới trung bình, phần vì ít lo cho em út, nên thằng em trai tôi và tôi phải tự lo việc học, tự đi đến trường với bộ đồ không được tươm tất sạch sẽ như bao đứa nhỏ trang lứa khác. Để có thêm chút đỉnh tiền cho gia đình, má tôi phải nhận giặt ủi đồ và phụ việc nhà cho khu gia binh gần bên.

​

   Không thông minh, không có sự chăm sóc, giáo huấn nào từ ba má tôi, chút ít giúp đỡ hướng dẩn nào từ bà chị, tôi tự một mình lo mọi việc đến trường. Chưa bao giờ có điểm cao, được một thầy cô nào khen, và tôi chưa bao giờ lảnh phần thưởng cuối niên học. Cũng chưa bao giờ có một người bạn học cùng lớp nào mách bảo, một thằng bạn hàng xóm nào có một đức tính tốt, tôi phải tự thân cố học và chỉ có một học lực gần mức trung bình. Tự nhận biết không có một ưu điểm hay năng khiếu gì, vốn đã  không có một sức khỏe tốt, tôi phải tự thân âm thầm, kiên nhẫn tiến lên như cái cách một con rùa mới nở trong cuộc đua với những con rùa anh em mạnh khỏe khác để chạy nhanh ra biển hòng tránh phải làm mồi ngon cho những thú đói háo ăn, diều hâu hung tợn đang chờ sẵn. Nếu may mắn, rùa con thoát ra biển rồi lớn lên. Có lắm lúc, một con rùa trưởng thành phải kiên trì chạy đua đường trường với một con thỏ nhanh nhẩu để dành chiến thắng. Tôi ngẫm nghĩ tôi phải như con lạc đà con mới được mẹ sinh ra. Nó phải tự cố đứng lên sau cái hít của mẹ nó và rồi tập tễnh bước theo mẹ đi kiếm ăn. Tôi tự so sánh tôi như một cây non yếu ớt khác tự vươn lên trong một cánh rừng nhiệt đới rất rậm rạp, có côn trùng sâu bọ, nhiều nguy hiểm rình rập.

​

   Đầu năm học lớp ba, một biến cố khác đã xảy ra trong gia đình tôi. Năm 1965, sau khi không chịu được rất ít tiền lương và về nhà với 4 mẹ con tôi, bà âm thầm có một quyết định. Mẹ tôi nộp đơn xin ông đơn vị trưởng của ba tôi can thiệp, giúp đỡ chuyện gia đình chúng tôi.  Ba tôi bị buộc phải ký giấy chia lương làm hai, bị thuyên chuyển ra Quy Nhơn. Ông mang gia đình thứ hai với bà kế mẫu và 2 đứa con theo ông ra tới tận cái xứ biển xa xôi đó; bỏ 4 mẹ con chúng tôi lại Cần Thơ. 

​

   Nhận được phân nửa tiền lương tháng của ba tôi, nhận được căn nhà lá tềnh toàng dột nát, má tôi tìm cách nuôi 3 đứa con và tìm đủ tiền để thay đổi căn nhà cũ kỹ và cái hoàn cảnh bi đát khi đó. May mắn thay, bà tìm được một công việc khá ổn định- dọn dẹp làm vệ sinh căn cứ quân sự trên phi trường Bình Thủy. Tôi đoán là chị tôi đã bỏ học giữa năm học lớp đệ tứ để phụ giúp mẹ tôi một tay. Vốn đã chểnh mảng việc học hành, hoặc cũng có thể nó giống ba tôi, em tôi rời thế giới học đường để bước vào một thế giới mới với những đứa cùng hoàn cảnh, tâm trạng với nó. Nó thường vắng nhà, lêu lỏng, phá phách và trở thành một thằng du đãng, hút xì ke có tiếng ở Cần Thơ. 

​

   Ngày càng cô độc, bi quan, yếm thế, ngày càng lo lắng cho những tháng ngày sắp diễn ra trong đời, tôi càng lo học và tôi bắt đầu phải xách cái giỏ bàng nhỏ đi chợ nấu ăn cho 4 người chúng tôi. Ngắm nhìn những gia đình công chức trong khu văn hóa ngay trước nhà tôi, tôi thấy rõ người cha công chức ăn mặc chỉnh tề, đi xe gắn máy mới; chở một đứa con mặc đồng phục. Hoặc tôi cũng thường thấy người mẹ ăn mặc đẹp nắm tay con đi ra tiệm hay ra chợ. Vào cuối tuần, cả ba người cùng trên một chiếc xe gắn máy vui vẻ đi ăn tiệm hay một nơi vui chơi nào đó.

​

   Tủi cho thân phận, thường xuyên đóng kín cửa nhà, tự giam hãm trong một không gian chật hẹp, tôi luôn luôn tự nhủ,

   - Chỉ nhờ vào một học vấn tốt ta sẽ thành một người như ông công chức kia. Chỉ có học giỏi, ta mới có thể thoát ra cái hoàn cảnh này.

​

   Càng ngày tôi càng thấm thía những lý do lạ lùng, nhiều điều khó hiểu của những sự xung đột, tranh giành trong đời mà trong tâm trí tôi nó cái gì đó rất kỳ bí. Tôi thường tự hỏi tại sao chú Nhuệ, làm việc cùng đơn vị với ba tôi, suốt ngày chăm sóc lo lắng mọi việc trong gia đình chú. Tôi buồn bả khi không được một chút chăm lo nào từ ba tôi. Chú Hải, ở cạnh bên nhà, thường đưa gia đình chú đi ăn tối, đi chơi cuối tuần, hoặc việc chở hai thằng con trai của chú đi học. Nhưng ba tôi chưa bao giờ làm những chuyện đó. Tôi ray rức khi so sánh chú Nhuệ, chú Hải với ba tôi mỗi khi tôi nghĩ về chuyện chia ly của ba má tôi. Tôi cũng tìm tòi, tự vạch ra một khuyết điểm gì đó của mẹ tôi khiến bà đã bị ba tôi ruồng bỏ. Tôi thắc mắc tại sao ba tôi có thể thản nhiên bỏ mặc chúng tôi. Càng suy nghĩ, tôi lại càng có thêm một động lực mới thúc đẩy, một ý chí học thiệt giỏi.

​

    Luôn ao ước những niềm vui hạnh phúc gia đình, tôi thèm có một người cha rất bình thường, một nông dân như cậu Tư của tôi, một phu xe xích lô như dượng Bảy, một người tài xế xe đò nhỏ như dượng Út kế bên nhà hoặc như bất cứ một người đàn ông bình thường nào khác. Chỉ vì tôi đã nhận thấy mấy đứa em bà con của tôi, nhiều đứa cùng trang lứa có nhiều nụ cười, có vẻ mặt hân hoan hơn và sống hạnh phúc hơn tôi. 

​

  Tôi chưa hề có sinh nhật, chưa hề biết chơi một môn chơi nào mà trẻ con thường thích thú. Tạt lon, cút bắt, thả diều, vít hình, đá cá lia thia, đá dế hay bắn đạn bi là những thứ tôi chưa hề biết chơi qua. So với  tất cả tụi nó, anh em tôi thường mặc đồ cũ kĩ, áo sờn vai, quần xà lỏn rộng thùng thình bạc màu. Chúng tôi nhìn giống hệt như con mồ côi. Tôi không thèm so sánh hình thức bên ngoài nhưng tôi đã tự nhận thấy rõ ràng quả tim của hai anh em tôi chắc chắn phải trống trãi, khô khan lắm. 

​

  Vốn ốm yếu, thường bị chóng mặt nhức đầu, tôi phải nhờ bà hàng xóm cạnh nhà cạo gió mỗi khi có nắng sớm mưa chiều. Vốn dễ bị tổn thương, tự ti mặc cảm, tôi co rút người lại trong lớp học, ít nói trong gia đình và tôi đã bị trầm cảm.

​

   Một chiều cuối năm nhiều lọn gió mát lạnh, như thường lệ, sau khi chuẩn bị cho buổi tối, quét dọn toàn căn nhà, châm dầu hỏa vào các cây đèn dầu lớn nhỏ, chùi sạch các bóng đèn, tôi mang cây đèn ABC sang nhà chú Hải cạnh bên để mồi đèn. Lần đầu tiên, chú ấy đã không nói gì với tôi. Vừa bước ra khỏi cửa nhà chú, một lọn gió mạnh đã thổi phụt tắt cây đèn dù tôi đã cố giang hết cở cái bàn tay nhỏ của tôi ra che cơn gió. Tôi phải quay vào nhà chú để mồi đèn lại. Không những không gíup tôi rút cái bóng đèn vừa mỏng vừa nóng khó cho tôi cầm giữ, chú liếc nhìn tôi một cách bực bội, buông lời mắng mỏ tôi,

   - Mồi đèn, mồi đèn hoài! “Cái nhà gì” mà không sắm nỗi một cái hộp quẹt chứ hả?

​

  Tôi phải cố kềm lại hai giọt nước mắt vừa sắp tuôn trào ra. Tôi cắn chặt hai hàm răng có hơi phạm vào cái môi đưới đau điếng. Một thằng nhỏ trong gia đình trống vắng không có người cha, và mẹ nó đang còn đi làm như tôi vừa bị la mắng oan uổng. Không ai hiểu tại sao tôi đã khóc từ lúc quay lưng để cản gió, lùi bước chầm chậm, bưng cây đèn vô nhà cho đến khi lên giường và suốt đêm hôm ấy. Và tôi đã tự hứa với lòng,

   - Không bao giờ để ai có thể rầy la ta nữa! Không bao giờ để cho ai mở miệng nói ra ba chữ “cái nhà gì” khó nghe đó nữa! Không để ai coi thường gia đình của ta nữa! 

Và thêm một lần nữa, giống như Trần Quốc Tuấn bóp nát trái cam, tôi thề rằng,

   - Ta sẽ phải học thật giỏi, phải lo việc nhà thật chu đáo!  

​

   Từ ngay hôm sau cho đến nhiều năm sau đó, tôi chưa hề qua nhà chú Hải, không hề xin hỏi nhờ chú hay thiếm một điều gì nữa cả. Thằng Hùng, học lớp tiếp liên Minh Nhựt-Văn Đạt và em trai kế nó, Việt, học trường Nam, có khi qua nhà tôi chơi với em tôi.  Còn tôi ư! tôi đã lầm lì, không bao giờ hỏi han hay bắt chuyện gì tụi nó. Tôi không còn thèm cái cảnh đứa con được cha nó chở đi học bằng xe gắn máy như chú Hải ba tụi nó chở hai anh em nó đi học bằng xe gắn máy hiệu Brigestone mới toanh đó nữa.   

​

   Tôi chú ý thấy áo sơ mi trắng tinh của tụi nó được thiếm Hải mẹ của tụi nó ủi phẳng phiu. Tối đến, tôi thấy chú Hải ngồi giữa hai thằng “quý tử” để chú ấy truyền lửa hay khảo bài, chỉ dẩn làm một bài toán đố quá khó nào đó hay dạy tụi nó viết câu mở đầu khi làm một bài luận có cái đề khó viết. Tự nhìn lại mình, tôi bỗng xiết chặt hai bàn tay, bậm thật chặt đôi môi,

   - Ta sẽ phải cố gắng gấp đôi tụi nó.

Và nếu có quả cam trong tay, chắc tôi sẽ bóp nát nó như Trần Quốc Tuấn đã làm. Nhưng tôi sẽ nói ra một câu khác,

    - Ta sẽ học giỏi, sẽ trở thành một công chức hay sẽ thành một người hữu dụng trong xã hội.

​

    Mỗi khi nghe thoại kịch của Túy Hồng trên radio, tôi ghi nhớ những mẫu đàm thoại của các nhân vật. Vài lần đi xem phim tình cảm xã hội có phụ đề tại rạp Huỳnh Lạc hoặc Casino, tôi khắc ghi các câu hay trên màn bạc vào tâm trí non nớt của tôi. Trong nhà tôi, trên hai cái vách lá được lợp khá thưa thớt, không hề có cái kệ sách như các căn nhà khác. Nhiều người cha đọc nhật báo hằng ngày và con cái của họ có quá nhiều thứ trên tờ báo đó để đọc, để hỏi và hiểu biết thêm nhiều điều ngoài cái phạm vi nhỏ hẹp trong gia đình. 

​

   Vì không có cha, tôi không có gì để đọc. Nhưng tôi có một khối óc biết suy nghĩ, một ý chí vượt lên như cái cây non ốm yếu trong một khu rừng nhiệt đới um tùm rậm rạp kia vậy.

​

    Tôi thật vui mừng khi có hai thằng nhóc mới đến ở đậu nhà của dượng Út Thơ để đi học. Tôi bắt chước theo hai anh em gốc Hoa từ Phong Điền mới ra Cần Thơ này. Tôi đã không tò mò hỏi han chúng nó và tụi nó cũng không tự động kể ra hoàn cảnh gia đình. Tụi nó lượm củi vụn ở cái vựa cây tràm ở cuối hẻm để làm củi chụm. Sáng sớm, hai đứa nó rảo quanh chợ Ninh Kiều để lượm các thứ rau cải bị người bạn hàng lặt bỏ để đem về luộc hay xào làm món ăn chánh. Hai thằng không biết tắm với xà bông cục “Cô Ba” và cũng không đánh răng với kem “Hynos” như hai anh em tôi. Tụi nó không có ai ra thăm nom và cũng chẳng có ai gửi cho vật dụng, thức ăn đồ uống gì cả. Khi mới đến đây, hai anh em nó có khệ nệ vác theo một bao gạo và một bao vải đựng quần áo tập vở. Hình như dượng Út Thơ có quen biết với ông bà của nó. Dượng cho tụi nó ở đậu trong phần trống của gian bếp sau nhà.

​

   Hai anh em nó thật gần gũi và thương yêu nhau. Khi thằng Tỷ- đứa anh- đang vo gạo, thằng em trai- Túc- đang hì hục nhúm bếp, canh lửa nấu cơm. Hai đứa cùng nhau nhặt lựa ra các lá hẹ, lá bắp cải bầm dập. Khi đứa này đang cắt bó hẹ ra 3 đoạn, đứa kia đã đặt cái chảo lên bếp chuẩn bị cho món hẹ xào mỡ. Khi thấy cách hai anh em quấn quít bên nhau, cách tụi nó ăn cơm trắng với hẹ xào hoặc cải luộc, chấm nước mắm tỉn mặn lè, tôi mới nhận ra rằng anh em tôi còn quá hạnh phúc sung sướng. Tôi tự dặn lòng,

  - Ta cũng có thể làm những điều tương tự thậm chí là còn hơn thế nữa.

​

   Sau khi về xóm này được một tuần, Tỷ và Túc bắt đầu công cuộc mưu sinh bằng cách bán bánh mì. Tụi nó đi ra lò bánh mì từ lúc 4 giờ rưỡi sáng để chờ lò bánh điện mở cửa. Sau khi có “hàng”, chúng nó hoan hỉ nhanh chân vác hai bao bánh mì nóng hổi trên vai về để đi rao bán lẻ lại cho cư dân xóm tôi. Đi vòng quanh cái Khu Văn Hóa này mất chừng 20 phút. Nhưng nếu phải đi chậm rãi để rao, bán bánh, thối lại liền lẻ hay phải chờ chủ nhà mở cửa rào, hai thằng nhóc ấy phải mất gần một giờ. Đến khoảng gần 6 giờ, hai anh em nó cuốn hai cái bao không lại, hí hửng về nhà thay đồ đồng phục của trường Thọ Nhơn đi học. Hai thằng xấp xỉ tuổi của tôi sáng hôm đó đã kiếm được một số tiền lời mà tôi chưa hề nghĩ tới- 10 đồng.

​

    Thuyết phục thằng em lười biếng nhút nhát xong, âm thầm tìm mua 2 bao bột mì bằng vải bố, hôm sau, tôi đánh thức em tôi dậy rất sớm. Hai anh em tôi làm đúng theo những gì thằng Tỷ hướng dẫn để tập bán bánh mì kiếm tiền. Ngày đầu tiên đi bán hai anh em tôi kiếm được gần 8 đồng. Nó lăn kềnh ra ngủ khi tôi còn phải đi chợ nấu ăn. Tôi chiên trứng vịt để ăn 4 ổ bánh mì còn xót lại hồi sáng.  

 

   Chúng tôi đồng lòng giấu mẹ tôi chuyện này. Khi làm ca sáng, má tôi đi làm từ 4 giờ sáng. Chúng tôi ra khỏi nhà sau đó nửa tiếng đồng hồ. Ngày hôm sau mẹ tôi đi làm thay cho một bà bạn một ca buổi chiều, mẹ tôi chặn chúng tôi ngay cửa khi thấy hai thằng con trai nhỏ rón rén ra khỏi nhà lúc trời còn tối mịt, chưa có tiếng gà gáy.

   - Tụi con làm cái gì vậy? Đi đâu vào giờ này?

Tôi trả lời thay cho em tôi- còn ngái ngủ,

   - Dạ tụi con đi bán bánh mì.

Mẹ tôi nghẹn ngào và trào ngay ra hai giọt nước mắt,

   - Ai xúi biểu tụi con làm như vậy chứ.

Xoa lên tóc tôi, bà vừa nói vừa quẹt nước mắt,

    - Má chỉ muốn tụi con học giỏi thôi. Một mình má đi làm nuôi tụi con được mà.

    - Dạ con biết nhưng...

    - Ba má ít học nên mới ra nông nỗi như vậy. Con có thương má thì con chỉ lo học giỏi thôi!

    - Da, con hứa!

​

    Một lần hiếm hoi, theo hai anh em thằng Tỷ, thằng Túc đi tắm ở cái mương cạn nhỏ ở cuối hẻm Tài Xỉu Cuối hẻm có một hàng cây Gòn rậm rạp tiếp giáp với miếng ruộng, nơi có nhiều thanh niên che chòi để trốn quân dịch. Khi có quân cảnh bố ráp ban đêm, họ dễ dàng len lỏi trốn tránh khá an toàn. 

​

   Nhờ lần đi tắm mương này, tôi đã đi ngang qua một cái lớp học nhỏ nằm ở góc cuối hẻm Tài Xỉu. Tôi đã đứng dừng lại, tần ngần quan sát cái quan cảnh 6 đứa học trò trạc tuổi tôi, ngồi trên hai bộ bàn ghế bằng thanh tre gọn gàng.

​

  Thầy Lê Minh Phán từ đâu đó không rõ vừa về Cần Thơ định cư. Thầy dựng căn nhà lá nhỏ nhắn nhưng gọn đẹp cuối hẻm Tài Xỉu để dạy tập làm văn và toán luyện thi vào lớp đệ thất. Hai anh em thằng Tỷ- học trò trường Tàu Thọ Nhơn-  không hề để tâm đến cái lớp luyện thi đó nhưng tôi ngẩn ngơ suy tính mỗi khi đi học và về ngang cái lớp nhỏ xíu ấy. Tôi mím môi tự hỏi,

    - Không đi học thêm, làm sao ta có thể giải các bài toán động tử quá lắc léo hay viết các bài luận khó và nhất là làm sao thi đậu vào trường công được?

​

    Ông Năm bán nước đá bào không biết gì và cũng không bận tâm gì đến cái lớp học đó mà chỉ biết gần đây nhờ có một số con trai con gái đến đó học ông bào được nhiều ly nước đá bào nhận, chan xi rô hai ba màu nhiều hơn thôi. Nhưng bà Tư Mập bán tạp hóa quan tâm đến chuyện học hành hơn vì có một đứa con vừa đi quân dịch. Khi thấy tôi chầm chầm nhìn vào lớp, bà Tư vừa ra hiệu cho tôi bước lại gần bà vừa nói ngay,

   - Lợi đây học đi con. Tụi học trò ở đây nè đứa nào cũng khen thầy dạy hay, dễ hiểu lắm.

Tôi xấu hổ, nói lí nhí, 

   - Dạ, con không dám hỏi thầy.

Bà Tư Mập phì cười, 

   - Trời ơi, hỏi vô học mà làm gì không dám chứ!? Tội nghiệp quá đi, thôi để bà hỏi giùm cho nghen. Ừ, bà mà nói con là đứa mồ côi, hiếu học thì ông thầy Phán nhận con vô lớp liền cho coi.

Bà Tư nói trúng phóc. Thầy Phán nhận tôi vào lớp và xếp tôi ngồi trên cái ghế dựa trước cái bàn của thầy. Trông tôi cứ như một ông thầy giáo nhóc con; ngồi lọt thỏm vô bộ bàn ghế của giáo viên. Thầy cho tôi làm một bài toán động tử và viết một bài tập làm văn để biết sức học của tôi.

​

  Sức học của tôi đã tiến lên, khá lên theo hàng buổi học với thầy Phán và cô Thủy trong trường.

  Trong lớp nhất A, bao giờ tôi cũng được cô Thủy khen vì tôi rất chăm chú nghe cô giảng bài, viết bài nhanh cẩn thận và nhất là tôi không hề nói chuyện với ai chung quanh bàn trong giờ học cả. Khi nói về kỳ thi từ tiểu học vào trung học công lập đệ nhất cấp, cô Thủy thường nhắc học trò tụi tôi, 

   - Những em nào không đậu vào được trường công thì có thể nhập học trường tư thục nhưng phải trả học phí. Nhưng học sinh trường công có một tiếng thơm hơn, được dạy dỗ tốt hơn...

Không biết ai khác trong lớp tôi nghĩ sao chứ tôi chỉ cần nghe đến việc "trả học phí" tôi đã rùng mình rồi. Ngay lập tức tôi tự hứa sẽ cố gắng gấp hai lần hơn những đứa học cùng lớp để đậu vào trường công Phan Thanh Giản và để có tiếng thơm cho má tôi. 

​

    Đậu vào trường trung học Phan Thanh Giản không dễ một chút nào đối với những học trò lớp nhất không vượt lên, không có một ý chí rèn luyện và đức tính tự tin. Các trường trung học công lập hàng năm đều tổ chức tuyển sinh vào lớp Đệ thất kỳ thi có tính chọn lọc khá cao, 60 phần trăm những trường danh tiếng như Phan Thanh Giản tỷ lệ trúng tuyển chỉ khoảng 1 phần 10.

   Thầy Phán dạy toán rất dễ hiểu và những đề bài tập làm văn rất hợp với suy nghĩ và hoàn cảnh của tôi. Thầy giải thích cách viết và thầy nhắc chúng tôi điểm quan trọng cần cho mọi đề bài. Khi thầy cho viết một đề bài đã ra thi trước đó 3 năm, "Điều gì làm em sung sướng nhất?"

​

  Tôi viết ngay cái mở bài thật nhanh,

   - Gia đình hạnh phúc là điều làm em hạnh phúc nhất.

  Khen tôi xong, thầy Phán giảng giải tiếp, 

    - Con viết được phần mở đầu nhanh gọn như vậy xong con sẽ có rất nhiều hứng thú, thời gian cho hai phần còn lại. Nhớ rằng trong kết luận con như viết tóm lại những gì con mới viết nhưng có một câu thiệt xúc tích. Thành, viết thử cho thầy một đề bài nào con thích cho thầy coi coi.

   Nhanh lẹ, tôi viết một mạch về những gì lâu nay tôi suy nghĩ. Tôi đưa vài câu phụ đề hay vài từ ngữ hay lạ trên màn bạc xuống trang giấy làm bài, 

    - Sống cuộc sống mình mong muốn chính là những ngày tháng tươi đẹp nhất và cách sống mà mình muốn mới chính là cách sống tốt nhất.

  Khi tập viết đề bài ,"Tả một ngày vui trong tuổi thơ của em.", tôi đã viết về một ngày mà nhà tôi có nhiều tiếng cười nhất như thế này,

   -... Ba tôi quay qua hỏi chị tôi, "Má mày thôi ba ra thì con theo ai?"

   Chị tôi cười cười nói ngay, "Theo má." 

     Không giận chị tôi, ba tôi nắm tay hai anh em tôi hỏi cái câu tương tự. Hai đứa tôi không ai bảo ai, đồng thanh hô to, "Theo má."

    Má tôi từ nãy đến giờ ngồi im lặng, chờ xem ba tôi sẽ nói gì.

    Ba tôi nói lầm bầm, "Con gái theo má. Hai thằng con trai cũng theo má nữa."

    Bỗng ông đứng lên, nói lớn tiếng như một người tuyên bố điều gì quan trọng lắm vậy,

    - Vậy tao cũng theo má mày luôn!

Những tiếng cười giòn giã tự nhiên của gia đình 5 người chúng tôi chỉ vang lên một lần thôi và đó đúng là ngày tôi vui nhất.

​

   Tôi chưa bao giờ giỏi môn toán nhưng hình như những suy nghĩ toan tính, những phân tích tình lý của những chuyện xảy ra chung quanh tôi đã giúp tôi có thêm óc phân tích, lý luận và tôi ghi nhớ rất kỹ công thức hiểu thấu các cách chứng minh...

​

   Cô Thủy và thầy Phán có cũng một nhận xét, 

   - Thành học rất tiến bộ. Thế nào em cũng đậu năm nay.

​

   Tôi không có ai để kể lại cái câu khen ngợi của thầy cô như vậy nhưng mỗi khi tôi nhìn thấy thằng Hùng vò đầu bức tóc, thằng Hải cắn gần muốn đứt cái đầu cán viết, tôi lập tức ngồi học. Tôi viết nhanh như một nhà báo. Tôi làm các bài tập toán lẹ làng chính xác như mấy ông chủ tiệm người Tàu, hay người tài phú kéo lên, hất đẩy xuống mấy cái hàng nút trên cái "bàn tán" bằng gỗ đen bóng. Thấy tôi học hành chăm chỉ và tiến bộ, thầy Phán đã ân cần trao cho tôi 2 quyển sách. Chúng đã giúp tôi tăng lên một nấc học lực mới mà không có ai trang lứa tôi sánh kịp. Đó là quyển truyện "Người Anh Cả" của Lê Văn Trương và "380 bài toán đố" của Nguyễn Văn Tòng. Thầy nói với tôi, 

  - Con biết không, người Pháp nói, "Vouloir c'est pouvoir." Những gì con muốn đều khả dĩ thành hiện thực nếu con cố gắng.

  - Dạ nhưng con lo lắm thầy ơi.

Thầy Phán nhìn khắp phòng học một lúc, 

  - Con có biết ba nền tảng cho việc học là gì không?

  - Dạ, không. Con chỉ biết là con cố gắng hơn vậy thôi.. thưa thầy.

  - Con có đủ 3 nền tảng đó: Nhận xét nhiều, từng trải nhiều và học tập nhiều. 

Thầy Phán làm tôi hết sức ngạc nhiên,

   - Dạ con chưa hiểu hết ý của thầy.

   - Những ai lớn lên trong chăn êm nệm ấm, cơm ăn áo mặc thừa mứa, ba mẹ thương yêu cưng chiều nữa thì làm sao có cái nền tảng đầu tiên là nhận xét nữa...Con về viết thêm một bài nữa về những gì con từng trải. Con phải ghi nhớ rằng: 

     "Sự học như con thuyền ngược nước, không tiến ắt lùi." 

 

   Trong những lớp học cuối cùng của lớp Nhất A, cô Thủy dặn dò riêng tôi một câu,

  - Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lý. Em của Thành bỏ học sớm quá rồi có khi nó sẽ bất tri lý..

 Khoanh tay cảm ơn và chào cô, tôi hiểu ý cô dặn dò và hứa sẽ thành công, sẽ thi đậu vào đệ thất. 

 

    Tôi một mình đi tới trường Nam để thi vào trường Phan Thanh Giản. Đến giờ ra nghỉ giải lao, nhìn thấy cảnh phụ huynh chen chút nhau để có thể nhìn thấy con em họ bên trong, nhìn thấy những cảnh sát đi qua đi lại, xe quân cảnh đậu ngay góc đường, tôi thấy mình lớn hẳn ra. Nhiều thí sinh quanh tôi đây, thi vào trường công và học vì gia đình chúng nó. Tôi, đang làm điều tương tự, học vì cả cái dòng họ Lương bên nội và họ Lâm bên ngoại. 

   Tôi đã làm bài khoa học thường thức, "Bình thông nhau là gì? Nguyên tắc của bình thông nhau?" khá dễ dàng và đang chờ môn Việt Văn. Tôi đã viết trơn tru một mạch,

  -  Để biết mực chất lỏng trong một bình kín không trong suốt nào đó, người ta dựa vào nguyên tắc của bình thông nhau: một nhánh được làm bằng một ống thủy tinh nhỏ trong suốt. Mực chất lỏng trong bình kín luôn luôn bằng với mực chất lỏng mà ta nhìn thấy ở phần ống thủy tinh. Dụng cụ này được gọi ống đo mực chất lỏng mà ta thường thấy trong các bình hay thùng chứa xăng, dầu hỏa hay các loại chất nhờn khác.

 

   Đề bài, "Em hãy viết ra điều gì là em hối hận nhất?" làm tôi bừng tỉnh. Nó đã làm tôi cầm chặt cán viết xuống làm bài ngay, không cần viết nháp.

   Tôi đã nghĩ ngay đến thằng Tài em tôi. Và đúng là tôi đã hối hận vì tôi đã không hề thay mặt mẹ và chị tôi để theo dỏi, khuyên can và giúp nó học, ngăn cản việc nó đã bỏ học khi chưa xong lớp ba. Tôi đã làm bài tập làm văn một cách thật tự nhiên, 

  "...Em đang làm bài thi ngay lúc này và đứa em của em sẽ không bao giờ có cái giây phút này trong đời nó vì nó đã nghĩ học hai năm nay rồi. Giờ này em chỉ còn biết hối hận mà thôi. Thật đúng là, "Không nên sợ việc thất bại mà chỉ nên lo sợ vuột mất cơ hội để làm bất cứ một điều lớn nhỏ gì trong đời vì ngày hôm qua sẽ không bao giờ trở lại."

 

   Thật tội nghiệp cho cái thân "mồ côi mồ cút" của tôi. Chiều tối hôm qua, trong khi đốt nhang như hàng trăm buổi tối khác. Trước cái trang thờ Bà Mẹ Sanh, tôi cắm một cây nhang vào cái lư hương như bình thường. Nhưng trước cái trang thờ cạnh bên có cái hình ông Quan Công có gương mặt đỏ như máu, không biết sao tôi bỗng run run, hai bàn tay nắm cây nhang vừa xá 3 lần vừa lầm thầm khấn vái,

   - Con xin ông phù hộ con thi đậu đệ thất, con sẽ cúng ông một nải chuối.     

Tôi thấy tự mắc cở nên đâu dám kể cho má tôi nghe cái chuyện kỳ cục như vậy....

​

    Những ngày chờ đợi coi kết quả thi hình như dài gấp đôi gấp ba lần gì đó. Nhưng rồi nó cũng đến. Tôi không biết sao mà bên nhà chú Hải rộn ràng, tiếng chú hối thúc hai thằng quý tử của chú thay đồ để chú chở ra trường Phan Thanh Giản coi kết quả. Bên phía nhà, không có một tiếng nói, tiếng động đậy gì trừ tiếng đập thình thịch của trái tim tôi.

​

    Khi hai anh em thằng Hùng, Việt chuẩn bị leo lên cái yên sau của chiếc xe Brigestone của ba nó, tôi vuột miệng hỏi lớn,

   - Hùng ơi! Cho tao mượn xe đạp của mày đi coi kết quả luôn nghen, Hùng.

Nó hảo hớn, rộng rải nói ngay, 

   - Ừ! Vô trong nhà lấy đi.

Khi tôi dắt chiếc xe đòn giông của nó ra sân, cái vệt khói của chiếc xe hai thì của chú Hải như muốn bao trùm lấy người tôi. Nó như muốn nói với tôi rằng,

   - Mày chỉ là thằng hửi khói xe của mấy tay đua xe vọt trước mày rồi đó thôi, Thành ơi!

Thôi kệ, tôi lòn chân phải xuống dưới cái thanh ngang vì không tài nào tôi choàng chân qua tới được. Tôi phải ẹo cái lưng để đạp xe được hết những vòng quay của cái dĩa lớn...

   - Ai đến cứ đến! Rồi mình cũng tới nơi thôi!

​

    Tôi vừa thở dốc vừa đua tay phải lên quệt mồ hôi từ trán rịn xuống hai gò má ròng ròng. Một ít nước mắt vô tình hay cố ý chen vào mắt tôi làm nó cay xè. Có lẽ tôi đã khóc mà tôi không biết. Mọi người dò kết quả thi chung quanh tôi luôn có người đi cạnh bên. Họ vui vẻ hò hét với thân nhân hoặc leo lên yên xe ngồi chết lặng mặt mày tiu nghỉu. 

​

   Tôi đứng có một mình, cánh tay phải choàng trên cái ghi đông xe sợ nó ngã rớt hay ai đó vô ý lấn tôi để dành chỗ xem cho rõ những con số báo danh được viết bằng phấn trắng trên cái bảng màu xanh lá cây được treo dưới mái ngói. 

​

   Nhón người lên, ẹo cái lưng qua phía tay phải, ánh mắt từ hai con mắt hí của tôi như muốn rọi đốt cái bảng ghi số báo danh của thí sinh đậu. Cột này đến cột số khác...rồi đến gần giữa của cột thứ 6 hay 7 gì đó, tôi rú lên thầm trong miệng 1296- số báo danh của tôi.

​

   Trời ơi! Tôi đậu rồi! Không ai hay biết! Không có ai cười vui! Không có một tiếng nói nào được phát từ cái họng của tôi đang bị cứng ngắt như có ai vừa tọng vào đó một cái chày đâm tiêu hay một trái chuối già cui chưa chín tới. Tôi đớ lưỡi cứng họng. Tôi đứng chết trân như bị trời trồng.

​

   Trời đất như tối xầm lại. Mặt đất rung lắc như sắp có một cơn động đất mạnh 7 độ Richter. Chiếc xe đòn giông của thằng Hùng bỗng mềm nhũn; biến dạng thành một con tuấn mã trắng muốt. Tôi tự nhiên thấy người tôi cao lên mấy tấc. Chân trái đặt lên trên chỗ gác chân tôi choàng chân phải lên lưng con tuấn mã nhẹ nhàng. Tôi ghì dây cương, hít hai gót chân cho nó bước nước kiệu ra khỏi cổng trường một cách nhẹ nhàng, không nghe tiếng móng sắt nện xuống đường.

​

  Mặt đường nhựa tự nhiên biến thành mặt cỏ xanh mướt. Hai bên lề đường có nhiều hoa đủ màu mọc lên. Trời xế chiều bỗng trở nên sáng đẹp như đang ở giữa buổi sáng. Tôi chễm chệ trên cái yên ngựa tiến về nhà. Cái chòi lá xiêu vẹo, nơi che mưa nắng cho má tôi bán đủ thứ lặt vặt cho hàng xóm, bỗng biến thành một căn nhà xinh đẹp được trang hoàng rực rỡ.

​

   Nhéo mạnh vào cánh tay một cái, tôi giật mình. Cũng lòn chân xuống dưới cái thanh ngang của chiếc xe đòn giông, tôi đạp thật nhanh về nhà.   

 

   Trong khi má tôi nghe tôi nói lí nhí xin tiền để mua một nải chuối để cúng.., bà cũng nghe tiếng chửi bới hai thằng con cưng thi rớt của chú Hải.

 

    Dưới chợ trái cây, rau cải cuối đường Nguyễn Thái Học, trước mặt tiền chợ, bà Chín ngồi trong cái sạp bán chuối mỉm cười với tôi khi nghe tôi lễ phép xin bà cho tôi đổi lại nải chuối già mà tôi mới mua cách đâu nửa tiếng thành một nải chuối xiêm. Bà Chín đoán biết cái lý do nên hỏi tôi tỉnh bơ,

   - Ủa, hồi nảy sao con không có nói. Mua chuối về cho má con cúng phải không?

Chắc chắn bà Chín rất ngạc nhiên khi nghe tôi ào khóc nức nở,

  - Dạ không, dạ.. con... cúng thi đậu đệ thất. 

 

       Rạch Giá ngày 12-5-2018

       Lương Ngọc Thành

____________________________