
Cần xem tiết mục nào xin click vào Trang bài / webpage trong MENU dưới đây:
TRANG CHÍNH / HOME . BÀI MỚI ĐĂNG . SINH HOẠT HOUSTON, TX . ĐH XXIII-MARYLAND 2019 . ĐH XXII-SAN JOSE 2018 . ĐH XXI-HOUSTON 2017 . SINH HOẠT CANADA . SINH HOẠT ÚC CHÂU . CÁC ĐẶC SAN ĐH . SINH HOẠT BẮC - NAM CALI . SINH HOẠT vùng NEW ENGLAND . TIN SINH HOẠT CÁC NƠI . GÓC SÂN TRƯỜNG NHÀ . VĂN HỌC - NGHỆ THUẬT . VÒNG TAY NGHĨA TÌNH . CHIA BUỒN - CHUNG VUI . TÌM NGƯỜI - NHẮN TIN
.jpg)

TRẦN CẨM QUỲNH NHƯ
Cựu PTG-ĐTĐ Cần Thơ
Sài Gòn
___________________________

Không biết từ hồi nào và do đâu-ờ mà thắc mắc làm chi, đã bảo là mọi sự mọi việc theo mấy ông thầy Tàu đều do... tiền định. Hay nói theo kiểu nhà Phật là do có nhơn duyên. Từ lâu rồi bữa nào cũng vậy, trước khi đi ngủ tui cũng tụng đủ Chú Đại Bi, Ma Ha Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh, và Chú Dược Sư, như mấy thầy trong chùa đã dạy !!! Hổng biết giấc ngủ có ngon hơn hông mà điều làm như mình in trí là đã làm đúng... thủ tục để dọn đường cho chuyến đi chỉ độc có vé đi mà chẳng có vé về.
Ờ mà nói chuyện kinh kệ thôi sẵn kể luôn vụ thang máy trục trặc hồi trước Tết cho bà con nghe đỡ buồn. Hú hồn tưởng đâu đã lên tủ ngồi !
Vốn là sau Tết tui bị trợt đốt sống lưng, bác sĩ cho tập vật lý trị liệu nhiều ngày liên tiếp để đốt sống giãn ra và trở về chỗ cũ. Phòng trị liệu mãi trên tầng sáu, nên ngày nào tui cũng phải đi thang máy lên.
Một hôm rút số rồi chờ kêu tên dưới tầng một, tui ngồi kế một sư cô trung niên thấp người, phốp pháp vui tánh.
Sư cô ghé mắt coi số thứ tự của tui đang cầm trên tay, nói sư cô kế ngay sau tui. Rồi từ đó sư cô nói suốt. Tui vốn vụng nói và không bặt thiệp, nên toàn dạ dạ miết. Bữa đó khá đông, còn tới 30 người mới tới tui, ý là tui đã thức sớm từ 5g30 sáng để nấu xôi gà cho cả nhà ăn sáng rồi mới vội vã rời nhà lúc 6g30. Trong khi chờ 30 người đó, tôi nghe sư cô khai bệnh, rồi hỏi tui bệnh sao, và xin địa chỉ chỗ bán đai lưng tui đang đeo, sẵn giảng cho tui nghe chuyện giúp đỡ người tu hành mới là phước báu lớn nhứt, rồi rủ tui góp duyên đi làm từ thiện với sư cô, và cuối cùng dặn tui lát đóng tiền xong thì nhớ chờ sư cô có giang thang máy. Sư cô làm tui nhớ tới mẹ chồng tui quá trời, vì mẹ chồng tui lúc sanh thời cũng nói nhiều y vậy, đến nỗi khi tui dẫn bà đi làm răng, ông nha sĩ lịch sự đứng chờ hoài không thấy mẹ chồng tui ngưng nói, ổng đành phải cắt ngang: "Bác phải yên lặng há miệng thì con mới làm cho bác được chớ!".
Nhập đề lỡ hơi dài! Giờ mới vô phần thân bài :
Bao nhiêu năm nay tui tới lui bệnh viện này, thang máy lên xuống và dừng êm ru không chút dằn xóc.
Nhưng hôm đó khi thang máy đang đi lên giữa chừng thì nó đột ngột xóc mạnh rồi dừng hẳn, đèn đóm tắt ngúm. Tui loạng choạng nhưng nhờ thói quen hay đứng tựa thanh tay vịn nên không té nhào, nhưng vì sư cô lúc đó đang hăng nói nên ngã chỏng gọng đè lên tui, cả hai té lăn đùn cục. Tui tuy cao lớn bự con nhưng trọng lượng vẫn thua xa sư cô, nên tui nhoi nhoi hoài không ngồi dậy được, phần tui viêm hai khớp cổ tay, còn thắt lưng vốn đang bị trợt đốt sống đau nhói đứng lên không nổi, tối thui, nên tui cứ mắc kẹt xà quần trong mớ áo vàng bùng nhùng của sư cô...
Rồi cuối cùng tui cũng ráng ngoi dậy được, tuy hết hồn nhưng cũng ráng nhớ lại lý thuyết phải làm gì khi thang máy trục trặc, tui lẩy bẩy mở điện thoại soi tìm nút emergency, nhưng không thấy, chỉ có nút interphone, nhấn thử chẳng xi-nhê, nhưng quả thật đâu cần bấm alert vì trời đất ơi lúc đó tiếng la ré thất thanh của sư cô nó vang dội còn hơn tiếng tàu xúp-lê, tiếng kèn xe chữa lửa hay cứu thương ! Công nhận phổi sư cô khỏe thiệt, chắc lá phổi nó dài xuống tới bàn chân hay sao á ? Giọng kim soprano trong, rền, the thé, vừa la trời vừa Mô Phật, nghe như tiếng chà xát vụn kim loại và thủy tinh với nhau, như tiếng đàn cưa trong phim kinh dị, làm ốc ác tui nổi lên cục cục... Tui ngăn không cho sư cô cung tay dộng đùng đùng vào thang máy. Nghe tôi nói làm vậy thang máy càng dễ rơi xuống hơn, sư cô hết hồn thu tay lại liền, nhưng miệng vẫn la chói lói. Tui đoán bên ngoài có lẽ cũng thất kinh và hỗn độn lắm khi nghe tiếng thét của sư cô. Thang máy có nhiều khe hở nên chắc chắn không đến nổi hết oxy để thở nếu tình trạng này kéo dài, nhưng sức nóng hầm hập từ người sư cô làm tui thấy dần ngột ngạt.
Trong đầu chợt xẹt qua hình ảnh diễn viên Hyun Bin trong bộ phim Nam Hàn "Secret Garden", nhân vật đẹp trai con nhà giàu tánh hợm hĩnh hay khoe áo hàng hiệu, anh chàng có bệnh sợ không gian hẹp, hễ bị kẹt trong thang máy là lên cơn suyễn như sắp tắt thở! Tui lùi xa sư cô, ngồi dựa vào góc thang máy im lặng chờ đợi... Tưởng tượng nó đột nhiên trôi tuột xuống phía dưới...
Tui không sợ chết nhưng... sợ đau ! Ơi chèn rơi tự do trong cái thùng sắt mà khi chạm đất nẩy lửa nó biến thành đống phế liệu méo mó bẹp dúm thì chắc chắn bên trong, tui với sư cô nạc xương lẫn lộn chẳng còn gì ngoài đống bầy nhầy xấu xí, còn gì cho bọn sinh viên nó mổ xẻ học hỏi ! (vì tui có làm đơn hiến xác cho Đại Học Y Dược). Thầy bói, thầy tướng số nào từng khen tui tướng mạo đoan chánh, nhứt kiến khả kính, hậu vận an nhàn, thì nên coi lại tay nghề đi nghen, vì giờ đây tui sắp sửa bất đắc kỳ tử, chết mềm ụi xấu hoắc không nguyên vẹn, chết "bất thiện chung" đây nè !!! Tui vẫn thường cầu nguyện Trời Phật cho tui được ra đi êm đềm như má tui, mệt mệt nằm chút rồi ngủ luôn không dậy... Nói nào ngay, bây giờ cái chết này thật sự cũng không tới quá sớm. Nó tới vừa vặn lúc con trai tui đủ lông đủ cánh rời khỏi tổ, và tui rau răm ở lại nhưng không có đắng cay mà hạnh phúc nhẹ nhàng vì vui niềm vui của con. Trước khi đi nó dặn mẹ giữ gìn sức khỏe ráng chờ con... Nhưng con trai, cái số mẹ không được hưởng thụ tuổi già sung sướng chờ con báo hiếu rồi. Mẹ sắp dúm dó ở lại nơi đây, trong cái thang máy hiện đại này, mà còn quyết tình níu theo hết ráo những bệnh tật hành hạ mẹ lâu nay cho chúng chết hết không còn một mống !!! Thôi thì cầu mong con ở lại khỏe mạnh bình an...
Móc điện thoại ra, mà ngẫm nghĩ hoài thấy cũng chẳng có gì cần dặn lại chồng con. "Mẹ thương con" ư ? Sến bolero quá, con trai thừa biết tui thương nó cỡ nào mà, cả cuộc đời hy sinh cho nó, lẽ nào phải nói ra nó mới biết ? Tiền bạc để chỗ nào ư ? Đời giáo viên thanh bạch, của nả dành dụm có là bao ! Có chút éc gởi ngân hàng thì cũng đã ủy quyền, vợ chồng minh bạch không có gì giấu nhau.
Chợt nhớ tới truyện ngắn "̣ĐI QUA KIẾP NGƯỜI" tui viết nhiều năm về trước, tưởng tượng sau khi chết rồi, linh hồn mình bồng bềnh bay lướt qua thân xác, nhìn lại người thân bè bạn đang khóc thương mình... Sẽ có dịp check lại coi những gì mình viết có gần với sự thật không, rằng bên kia thế giới có linh hồn không, và linh hồn tui chơi vơi lờ lững biết buồn thương chăng, hay thong dong tiêu sái mờ xa dần trong bốn chín ngày đầu tiên xa lìa trần thế...
Chỉ trong vòng không đầy mười phút (chính xác là bảy phút ba mươi giây) mà biết bao nhiêu ý nghĩ đã lướt qua trong đầu ! Khi cửa thang máy vụt mở, ánh đèn chói chang và không khí máy lạnh ùa vào, trong vắt và mát rợi... Sư cô mặt mày đỏ bừng bừng bóng lưỡng mồ hôi rên lên thảm thiết: "Lên máu rồi, lên máu rồi!" khiến cho mấy cô y tá lẹ lẹ ùa vô kè sư cô ra ngoài cho bác sĩ cấp cứu. Tui lần tay vịn trong thang máy đứng lên, cà nhắc ra ngồi ngoài hàng ghế đợi.
Có tiếng người lao xao: "Cô ơi cô có sao không cô?". Tui lắc đầu, cười nhẹ. Lòng mừng vì không phải chết đau đớn. Mà chẳng biết sao thiệt lâu sau đó tâm tình hơi ngơ ngẩn, không buồn cũng không vui...
Suy gẫm hai chữ "vô thường" luôn ở trên cửa miệng mọi người, sao giống ông lão tiều phu khốn khổ trong truyện ngụ ngôn "La Mort et le Bûcheron" của La Fontaine: Khổ quá chỉ muốn chết nhưng khi nhìn thấy thần chết rồi thì chỉ dám nhờ thần đỡ hộ bó củi lên vai !
Il appelle la Mort ; elle vient sans tarder,
Lui demande ce qu’il faut faire.
«C’est, dit-il, afin de m’aider
A recharger ce bois ; tu ne tarderas guère.»
(Hỡi thần Chết thương tình chăng tá,
Đến lôi đi cho đã một đời.
Chết đâu dẫn lại tức thời,
Hỏi già khi nãy kêu vời lão chi?
Lão tiều thấy cơ nguy cuống sợ:
Nhờ tay ngài nhắc đỡ lên vai)
- Nguyễn Văn Vĩnh dịch –
Chấp nhận "vô thường" quả không dễ, cho dù là tăng lữ hay phàm nhân !
Trần Cẩm Quỳnh-Như
______________________
__________________________________
NHÂN LỄ VALENTINE, KỂ CHUYỆN TÔI
Lên mạng tình cờ thấy quà Valentine bây giờ sang trọng và tiểu xảo đến mức chợt thấy đời sống hiện nay dường như có vẻ cao ngất, dư dả và hạnh phúc. Tôi mới lớ ngớ ngồi nhớ lại không biết trong cuộc đời thầm lặng của mình đã từng bao giờ có một lễ Tình Nhân?
Dường như là chưa.
Cho nên nhân Valentine mà tâm sự với bạn chơi, chớ thiệt tình tôi có biết gì về ngày lễ lãng mạn này mà lạm bàn!
Năm tôi mười tám tuổi, gia đình tôi suy sụp tan tác. Mười tám tuổi, tôi đang là con mọt sách cù lần hết mức. Đi học mặc áo dài, ngoài áo ngực còn một áo lót dày mo khiến cho vóc dáng cứng đơ - không phải sợ thầy Phan Thông Hảo chửi te tua, chỉ do tính cù lần, cộng thêm người lớn ở nhà kềm kẹp. Tụi bạn thì gọi tôi "L'horloge de la classe" vì tôi đi học đúng giờ tăm tắp: trống vừa đánh thùng đã thấy tôi ôm cái cặp bự tổ bố xuất hiện ở đầu dãy hành lang! (hồi đó trường PTG mình trống đánh hay chuông reo hả mấy bạn? Tự nhiên quên hà).
Cù lần quá nên không có mảnh tình vắt vai! Giờ nghĩ lại thấy ngoan quá cũng thiệt thòi ghê hen mấy bạn. Trời ơi puppy love dễ thương vậy mà!
Gần mười năm lận đận mới trở lại Sài Gòn dạy kèm kiếm tiền học đại học. ĐH Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn lúc đó còn là ĐH Tổng Hợp cũ kỹ và tăm tối với hàng ngọc lan um tùm ngát hương.
Con gái thời đó hiếm người cao, không như tụi nhỏ bây giờ mét sáu mét bảy là chuyện bình thường. Cho nên một đứa trắng nhách tóc xõa bồng bềnh cao mét sáu tám cộng với đôi giày sáu phân vị chi mét bảy bốn bỗng trở thành "hiện tượng" giữa sân trường.
Ha ha, cà rỡn thôi. "Hiện tượng" đây không phải tôi nghiêng thùng đổ nước gì, mà vì một vết nhơ trong đời học sinh mà mấy Thầy Cô ĐH hễ có dịp là nhắc lại cười hoài: Đó là chuyện con nhỏ sinh viên thường đạt điểm gần tuyệt đối các môn chính, lại rớt lạch bạch hoài môn Chính trị dù khi thi người ta cho giở sách! Báo hại Thầy NH (phân khoa Pháp văn) thấy tội quá phải đi cửa sau, "nói khó" với cô Nga dạy Chính trị, xin cho tôi nửa điểm để ra được cái Cử nhân cà khổ!
Và tôi đã gặp nhà tôi ở đó. Anh tốt nghiệp ĐH Văn khoa trước 75, trở lại học ĐH Anh văn chỉ với ước muốn đi dạy kiếm tiền nuôi cha mẹ già! Còn tôi thì muốn nối lại đường công danh dang dở sau gần mười năm nung nấu một giấc mộng không thành.
Có phải lương duyên hay không thật tình tôi chẳng rõ, nhưng dường như Nguyệt lão đã không se cho tôi hương tình yêu vào sợi xích thằng, mà lại cắc cớ cho tôi nhìn thấy nhà tôi qua hình ảnh người anh ruột đáng thương của tôi, lúc ấy đang sống đòi đoạn vật vờ sau những chấn song! Anh không có chút nào giống anh tôi, trừ chiếc áo mưa màu beige vai đôi y hệt chiếc áo của anh tôi ngày nào, loại áo mưa Đại Hàn viện trợ cho sĩ quan VNCH.
Thời đó giáo viên nghèo trắng mắt! Nghèo quá làm gì có thú vui trưởng giả tặng quà Valentine! Bạn sẽ nói: Uầy, tình nghèo thì quà tặng đơn sơ, như Vinh Sử tặng Nhẫn Cỏ vậy thôi. Vấn đề là trước Bảy Lăm không quá nhiều ngày lễ như bây giờ, kể cả ngày Nhà Giáo, ngày Phụ Nữ và Valentine. Tôi cũng quen rồi, nên ơ thờ không hề quan tâm tới lễ lộc. Tánh tôi vốn giản dị (có lẽ ông Trời đã cố ý trang bị sẵn để chuẩn bị cho tôi lấy chồng nghèo và an phận tới già). Tôi không quan trọng sinh nhật hay kỷ niệm ngày cưới, nên tôi nói với anh, tôi cần cư xử với nhau tử tế ba trăm sáu lăm ngày một năm, chớ không cần chỉ một ngày tặng bông tặng hoa làm gì cho tốn kém. Ông chồng tôi cũng thiệt ngoan. Nghe vậy nên đến mãi về sau, khi cuộc sống đã không còn khắc nghiệt, ở với nhau băm mấy năm trời ảnh chưa từng tặng tôi món quà. Mà nghĩ cũng tội, ảnh dạy học nhiêu đưa tôi đi chợ hết rồi, tiền đâu mua quà!
Người ta hay nói phú quý sinh lễ nghĩa. Tôi còn xa lắm mới với được phú quý, nhưng giờ tôi chừng như đã có thể học đòi làm sang chút ít được rồi nếu muốn, mà khổ, lòng không an nhiên, sống rời rộng chút, hay ăn miếng ngon chút, sao cứ mặc cảm tội lỗi với những người đã khuất???
Bạn khuyên tôi nên quên để sống. Tôi đã và đang cố gắng rất nhiều. Tôi quên được khá nhiều thứ bạn à, nhưng vẫn có những thứ tôi tự dặn lòng đừng bao giờ quên. Để làm gì nhỉ? Để phải nhớ mình là ai. Để lòng mãi hướng về những người thân yêu đã chết trong đói khát bệnh tật. Để chẳng bạc tình với quá khứ toàn những cảnh nước cạn bèo chấm đất...
Người ta dễ kêu gọi buông xả khi trên đường đời họ được nhiều hơn mất.
Người ta dễ hưởng thụ trọn vẹn khi lòng họ thanh thản vì chưa từng bị chà đạp dưới chân như một con trùn.
Nhà tôi nói tôi khổ là do tôi. Đồng ý. Sao tôi không vui vẻ họp bạn hằng năm, đi cà phê cà pháo với mấy đứa bạn già, không mua cho mình dăm bảy cái đầm mặc cho có xúng xính với người ta, không đi du lịch Hàn Quốc, Nhật Bản cho khuây khỏa tuổi già?
Tôi có đứng núi này trông núi nọ chăng khi cứ nghĩ rằng nếu được làm lại, tôi sẽ ở vậy để không tạo thêm một thế hệ giống tôi, bất lực và khắc khoải. Bất lực ngay cả trong mơ, những cơn ác mộng toàn bay la đà và nặng nề sắp rơi xuống mặt biển đen ngòm về đêm, hay bước chân lạc lối hoang mang giữa bọn người đang cười gằn ác độc lấp ló sau những chỗ khuất trong lối đi quanh co tăm tối...
"Bài viết không truyền chút năng lượng tích cực!". Bạn sẽ nói vậy. Đúng. Mỗi người quan niệm về cuộc đời tùy theo thứ mà người đó nhận được từ cuộc đời. Biết sao giờ. Trong một bàn cờ mới, những con người được nhiều hơn mất dễ nhìn thấy mọi thứ đều màu hồng, mọi thứ đều tình nghĩa, mọi thứ đều thần thánh, mọi thứ đều cảm động.
Những thứ tôi đánh mất đâu bao giờ trở lại! Tôi không mất chỉ một cái bóp để có thể đêm ngày chắp tay van vái Phật Trời dun rủi cho người tốt trả lại cho tôi. Những thứ quý giá tôi đánh mất, là mất hút. Mãi mãi. Vĩnh viễn. Rồi để lại cho tôi chi chít thẹo lồi , bên dưới đỏ lói âm ỉ ăn ruồng nhức nhối mỗi khi trở trời...
Xin lỗi bạn. Kỳ ha, lễ Tình nhân lãng mạn đã cho tôi cảm hứng kể lại chút đời mình, sao tôi lại đi tuốt luốt tới chuyện còn mất!!!
Dẫu sao tôi cũng luôn thầm cảm ơn Trời Phật đã cho tôi sống trọn đời bình an trong thầm lặng, trong nỗi cô đơn tuyệt diệu đến không nói thành lời.
Trở lại với anh, đôi chúng tôi đã đi cùng nhau một đoạn đường khá dài, không là tri âm cũng chẳng quá đỗi lạnh lùng. Loan với phụng đôi lúc hòa minh cũng nhiều khi khẩu chiến, vì chúng tôi song song bên nhau như hai thanh ray dài, đâu có cùng một mảnh ghép để có thể lắp thành một bức tranh hoàn hảo.
Cho nên Valentine chưa bao giờ liên quan tới tôi, cũng như vài chục ngày kỷ niệm và lễ hội khác, cùng những thư giãn xa xí, những câu chuyện như pháo nổ lúc trà dư tửu hậu, những yến tiệc sang trọng rôm rả... Chúng thuộc về thế giới khác, lồng lộng ở trên cao, mà hồn tôi oằn nặng dưới này, mãi mãi không bao giờ với tới!
Ai đâu trở lại mùa Xuân trước,
Nhặt lấy cho tôi những lá vàng...
(Xuân - Chế Lan Viên)
Trở lại làm gì nhỉ? Đã đi đến tận mùa Thu của cuộc đời. Kìa tuyết rơi sắp khỏa trắng hết con đường ngập lá vàng... Mùa Thu, cùng với những chiếc lá chết, những tử tù cũng ra pháp trường để phủ phục trước đoạn đầu đài chuẩn bị lìa đời, chấm dứt bao thiện duyên và nghiệt duyên.
Biết bao duyên khởi để kiếp này được ngồi chung một chuyến đò! Dù vậy tôi vẫn thật lòng mong cho nhà tôi kiếp sau có thể gặp được một người khác bình thường hơn tôi, để cả hai có thể cùng nhau nắm chặt tay rong chơi trong lễ hội, thoải mái sôi nổi bàn luận cùng một đề tài tương hợp, nhứt là cùng một tôn giáo để cả hai có thể nuôi dạy con cái như nguyện và đồng điệu hơn với tôi bây giờ.
Không mong ràng buộc nhau kiếp tới, cũng là một cách nghĩ đến nhau và có tình với nhau!
You ask me where did I fall
I'll say I can't tell you when
But if my spirit is lost
How will I find what is near
Don't question I'm not alone
Somehow I'll find my way home
(I'll find my way home - by Gregorian)
https://www.youtube.com/watch?v=jyfeuRtkqgw...
SG, mùa Valentine 2022
Trần Cẩm Quỳnh-Như

J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps Brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends
(L'adieu- Guillaume Apollinaire)
1. Thu. Lãng mạn và bâng khuâng biết bao trong văn, thơ, nhạc! Nào "Tôi đi học" Thanh Tịnh, "The last Leaf" O'Henry, đến "Nature en deuil" Sybille Rembard, "Chansons d'Automne" Paul Verlaine, "L'adieu" Guillaume Apollinaire, "Sonnet 73" William Shakespeare, "To Autumn" John Keats, "Fall, leaves, fall" Emily Brontë, "Thu tịch lữ hoài" Lý Bạch, "Thu hứng bát thủ" Đỗ Phủ, "Thu giang tống khách" Bạch Cư Dị, rồi "Cây đàn cuối thu" Nguyễn Bính, "Gửi người dưới mộ" Đinh Hùng, "Tiếng thu" Lưu Trọng Lư, "Gió thu" Tản Đà, và "Buồn tàn thu" Văn Cao, "Thu vàng" Cung Tiến, "Giọt mưa thu" Đặng Thế Phong, "Thu quyến rũ" Đoàn Chuẩn, "Mùa thu Paris" Cung Trầm Tưởng - Phạm Duy...
Nhiều đến nỗi đã trở nên bình thường một tâm cảm mùa thu và nghệ sĩ. Và những-con-đường-thu-có-một-tôi-thơ-thẩn luôn là niềm mơ ước cho kiếp sau với trùng trùng lá chết...
Dans le parc aux lointains voilés de brume, sous
Les grands arbres d’où tombe avec un bruit très doux
L’adieu des feuilles d’or parmi la solitude
Sous le ciel pâlissant comme de lassitude
(Dans le parc - Albert Samain)
Rồi tôi được đọc "Thu, vàng mấy đỗi..." của tác giả không xa lạ gì Cao Vị Khanh. Bảo là quen, nhưng dường như lần nào tôi cũng ngạc nhiên như đọc lần đầu văn phong lạ lẫm một tác giả chưa quen. "Thu" vào tay Cao Vị Khanh đã không còn bình thường, nó mang dấu ấn ngọc với dịu vợi ngôn từ. Đến nỗi khi ông xã tôi hỏi bài viết (Thu, vàng mấy đỗi...) nói gì trong đó mà em bảo đọc hoài không chán? Tôi ngẩn người không biết trả lời sao: Ủa, trí nhớ mình già cỗi hết date không nhớ nổi nội dung bài viết vừa mới đọc, hay nó kỳ ảo đến nỗi khi đi lạc vào đó tôi lơ ngơ như kẻ đang đằm đằm trong cỗ máy thời gian muôn hồng ngàn tía, để rồi khi đã bước trở về thực tại, tôi vẫn còn lơ mơ chân thấp chân cao?
2. Cao Vị Khanh đã "lẩm rẩm" những gì mà có thể hấp dẫn người đọc như một thứ Love Lotion Number 9? Trước tiên là choáng váng với cách dùng chữ thần kỳ của ông. Trời đất ơi, văn thì đọc miên man mà thử lọc chữ dùng phát chóng mặt! Ai cũng biết, chỉ bắt đầu từ độ tuổi năm, sáu mươi, não bộ con người đã bắt đầu lão hóa làm rớt rơi từng từ vựng, nhớ mãi không ra tên gọi những thứ hết sức bình thường quanh ta, đành chỉ tay cái này, cái kia. Hội thoại hằng ngày kém sinh động vì cứ ư a đã đành, viết lách càng tệ hại khi nghĩ hoài không ra chữ đúng để diễn tả ý tưởng...
Chuyện đó không hề xảy ra với Cao Vị Khanh! Hãy xem đoạn mở đầu khi "Sương" tràn ngập từ tượng hình đến nỗi trong cái đầu-luôn-cự-tuyệt-những-con-số của tôi chợt bật lên một ý nghĩ cắc cớ: Để mình thử đếm xem Cao Vị Khanh đã sử dụng bao nhiêu chữ diễn tả "Thu", và hết hồn hết vía khi thấy trong một đoạn đầu ngắn xíu chiếm hết hai mươi mốt động từ tả "sương": nấn níu, là là, lả lả, mù mù, váng vất, len lách, lan man, lấp lửng, bay, rơi, tuôn, bốc, tràn, thổi, vắt, luồn, trườn, sà, nghiêng, vói, thấm!!!
Và một đoản văn không dài không ngắn chiếm không nhiều, chỉ tròm trèm... hơn năm mươi tính từ tả "Thu": bâng khuâng, xao xác, lãng đãng, nao nao, bảng lảng, nằng nặng, hiu hiu, ngan ngát, mang mang, băn khoăn, ray rứt, lê thê, lung linh, tiêu sơ, long lanh, lồng lộng, miên man, sẽ sàng, khắc khoải, tan tác, xào xạc, quạnh hiu, xốn xang, thăm thẳm, trìu trĩu, tàn phai, mỏi mòn, vv...Quá kinh khủng cho một cái đầu còn cực kỳ tinh anh ở tuổi ông. Và vô cùng tinh tế.
Sous ces rayons cléments des soleils de septembre
Le ciel est doux, mais pâle, et la terre jaunit.
Dans les forêts la feuille a la couleur de l’ambre ;
L’oiseau ne chante plus sur le bord de son nid.
(Les Soleils de Septembre - Auguste Lacaussad)
3. Tôi có một tật xấu, là khi đọc cuốn sách hay, hoặc xem một phim buồn, tôi cứ ở mãi trong đó không thoát ra được. Cho nên giờ đây, khi mơ ngủ, khi làm việc nhà, thậm chí khi đang dạy học (dĩ nhiên lúc học trò đang làm bài), tôi vẫn mãi mơ mộng về một mùa "Thu, vàng mấy đỗi" ngập lá phong vàng... Có vọng ngoại không khi tôi nói quanh tôi chỉ có xác lá tuôn đổ muôn chiều trong mưa làm những giọt nước mắt hòa với nước mưa đầm đìa ký ức của một dĩ vãng nhiều sinh ly tử biệt, tuyệt không có những chiều thu vàng xao động lòng người, những con đường hun hút đẹp đến nỗi tôi một tâm hồn đã chết từ bao độ chợt trỗi dậy niềm ước ao được tay trong tay với một ai đó chưa có chân dung, thong dong trên xào xạc lớp lớp lá chết mùa này mùa trước; hay được ngồi với tri âm trên băng đá bờ hồ một ngày thu, yên lặng ngắm những con thiên nga sang trọng và đĩnh đạc chớm di thê...
La couleur verte
tremble
entre les mains
de l’automne
La mort maquille
les feuilles
pour leurs noces
avec le givre
(Arrière-saison -Kamal Zerdoum)
"Sương" la đà len lách khắp chốn của Cao Vị Khanh cũng thoắt đưa tôi về đoạn phim bốn mươi năm trước một cô nhỏ tương lai vô định muốn tan trong sương mù một ngày bão bùng ở Đà Lạt, thành phố ngàn thông. Mưa lất phất và gió cắc cớ cứ chực lật ngược cây dù khốn khổ trong màn sương trắng xóa không tỏ mặt người trên con dốc chừng như đi hoài không hết, đến nỗi khiến cho cô cảm thấy mọi thứ dường như đều chống lại mình: Mưa, lạnh, gió, sương... Và định mệnh.
Một đóa dã tường vi đỏ thắm thẹn thò bên rào nhà ai run rẩy khóc, như giọt máu bầm loang lỗ trong làn sương trắng...
Oui, dans ces jours d’automne où la nature expire,
A ses regards voilés, je trouve plus d’attraits,
C’est l’adieu d’un ami, c’est le dernier sourire
Des lèvres que la mort va fermer pour jamais !
(L'automne - Alphonse de Lamartin)
4. Lá tan tác trong gió. Lá long lanh trong nắng. Lá muộn phiền trong mưa... Những chiếc lá của Cao Vị Khanh "xanh mướt, xanh rì, xanh ngát, đốm vàng, ửng hồng, dãi đỏ, hực vàng, lồng lộng, sáng trưng, hực hỡ, vàng lịm, tím thẫm, đỏ quạch, tung hê, tan tác"... Để "ngày vội vã". Để "đêm nơm nớp"... Những nhân cách hóa thâm trầm làm tôi chợt nhớ tới những chiếc lá tội nghiệp của tôi...
"Ở đó mỗi khi nhìn gió xoáy từ đầu dốc cuốn theo bao nhiêu lá vàng, để rồi khi xuống tới dưới triền thì tung lên trên không cơ man nào là xác bướm tơi tả, thì hồn mình như cuốn bay theo với lá, bỏ lại sau lưng những khổ đau chốn hồng trần, những "thiên địa vô nhân", những cảnh đời thất thế..." (Trích "Tôi đi chăn bò - TCQN).
Sao mà tội nghiệp? Vì chúng bị dập vùi cuốn hết xuống phía triền cỏ thoai thoải dưới kia để chôn đời trong một đầm nước quạnh hiu lau lách, ngàn đời trầm tích, ngàn đời lặng câm. Những chiếc lá cũng có một số phận hẳn hoi cách biệt, đời đời ngưỡng vọng những bạn lá thong dong la đà reo vui đáp xuống vai những bức tượng trắng trong khuôn viên Đại học mênh mông bên nửa kia trái đất, những bạn lá êm êm lót chân cho đôi tình nhân trên những con đường Thu hun hút giữa hai hàng cây kỳ bí thăm thẳm...
Une rose trémière restée un peu sauvage
A pleuré ses pétales sur les marbres et les croix.
Dans le vent qui gémit revient l’écho des voix
Des pauvres innocents trépassés avant l’âge.
(Toussaint en Bretagne - Antoine Livic)
5. Góp phần vào nét Thu buồn hoang hoải, là hình ảnh chú hề "cô đơn và lạt lẽo như một pho tượng cũ bỏ quên", một chấm phá sinh động âm thầm trong cảnh Thu. Phía sau lớp "son phấn ngây ngô" và nụ cười ngoác vô hồn, là cả một kiếp nhân sinh! Như một nghệ sĩ nghèo khi màn nhung đã khép, nợ cơm áo và nỗi cô đơn luôn thường trực vây quanh. Đâu rồi kèn trống dặt dìu, đâu những tiếng cười reo khoái trá, đâu rồi cờ xí rợp trời, đâu những tràng vỗ tay vang rền theo nhịp ngựa bước kiệu điệu đàng! Chỉ còn lại một hình người buồn bã, đã buồn như pho tượng, còn cũ kỹ và bị quên lãng, giữa vòng vây các thứ bừa bộn như phế tích chất chồng, "mếu máo", "xộc xệch", nhòe nhoẹt"...Mọi thứ đều buồn thảm, như đất trời lộng lẫy trước khi chớm tàn phai...
Thêm diễm lệ cho nàng Thu muôn vẻ não nùng, là những câu văn kéo dài sự thâm trầm bằng chỉ hai chữ cuối câu:
"Vói tay ngắt chiếc lá, cọ nhẹ vào môi nghe mềm mại, mặt lá ửng hồng túa ra li ti những đường gân nhỏ như ngàn mạch máu vân vi trên má ai ngày xưa, nhan sắc".
"Dứt mưa, nước thấm vào thân cây đen sẩm, tàng lá đã đỏ, ửng đỏ thêm, chòm lá đã vàng, hực vàng thêm, tuyệt tác".
"Rồi tới lúc đỏ con mắt mới thấy được một đốm xanh, lẻ mọn".
"Cái lộng lẫy rồi có phải, chẳng qua … cũng chỉ là tín hiệu của một sự tàn phai, sẽ đến".
"Những tình nhân e thẹn được dịp cũng muốn tung hê ra cho hết, một lần".
"Mang theo hết đi, mang theo hết đi, mùa thu".
Và phải chăng đây chính là những câu thơ được dệt bằng văn xuôi?
"... Thoáng như ráo hoảnh… Có một cái gì bảng lảng đâu đây. Có một cái gì chực hờ muốn nói ... mà môi không hở được ra lời".
"Có điều trời đất đó dưng không ra chiều lãng đãng. Gió mây đó bỗng nằng nặng nỗi niềm. Cũng là cơn gió quen nhưng trưa nay sao thấy hiu hiu. Vẫn là vạt mây đó sao hoàng hôn này lại ngan ngát. Có cái gì đó đang trở dậy, cựa mình, dù đã thúc thủ nằm yên từ lâu lắm trong cái góc khuất nhất của lòng ta".
"Ngọn đuốc cháy lập loè trên khuôn mặt sinh ly. Giọt nước mắt tử biệt khóc ngoài ngàn dặm. Ánh trăng xanh mướt một đêm mười bảy. Ngón tay ngoéo hờ giữa góc phố trăm năm".
"Ngày vẫn lên mà chừng như uể oải. Đêm mỏi mòn mỗi lúc một lê thê hơn".
"Rồi lắm khi những cơn mưa bất chợt, mưa bay nghiêng làm như nước cũng đổi màu".
"Ai đó đã qua đây, rồi có để lại gì không, kể cả một dấu chân đã dẫm lên mấy lần lá úa. Lá sẽ rơi lấp lên tất cả, con đường, bãi cỏ, ngõ phố, công viên, tiếng cười lanh lảnh một mùa hè, giọt nước mắt lẫn vào giọt mưa bất chợt, ngón tay cong như một lời hẹn vu vơ".
"Vàng thu chỉ là ảo ảnh. Và tình thu chỉ là một thứ đoạn trường".
"Để lại chăng, đôi khi chỉ là một chiếc lá vàng mà ai đó ép khô giữa hai trang sách cũ, rồi bỏ quên giữa mối mục thời gian…"
"Làm chi mấy lớp sương thu, để hai con mắt tôi mù hướng em. Tìm đâu thấy, dấu đã chìm? Có chăng trong xác lá lìm lịm khô…"
Ai chà! Trước đây tôi hay gọi Cao Vị Khanh "Nhà văn lan man những diệu kỳ". Giờ tôi muốn đổi thành nick "CVK, phù thủy của ngôn từ".
Nhứt định phải meo cho ổng hay mới được !
SG, 13/10/2020
Trần Cẩm Quỳnh Như
_______________________

Trần Cẩm Quỳnh Như
(Năm nào tới độ này cũng mất ngủ triền miên, tối nằm cứ thơ thẩn nhớ chuyện xưa... Gần năm mươi năm, quá dài cho tương lai một thế hệ, mà lại quá ngắn cho hồi ức một kẻ bất đắc chí...)
-----------------------
Tâm bất tại diên, thị nhi bất kiến, thính nhi bất văn.
(Nếu không chú ý, dù xem chẳng thấy, dù lắng chẳng nghe - Kinh Phật)
Sáng Chủ Nhật 29/4. Đạp xe lóc cóc đi chợ. Chưa lễ mà cờ đã bay lác đác phất phới suốt con đường. Vắng vẻ cách lạ lùng. Cảnh kẹt xe chen chúc khói bụi ngập ngụa còi xe inh ỏi thoắt cái biến mất như tan theo sương mù. Thành phố chợt mộc mạc, dễ thương và hiền hòa như "ngày xưa"...
Mấy cụ bà áo dài quạt giấy đi lễ nhà thờ. Lác đác vài người đi chợ sớm. Anh xe Grab khoanh tay ngủ gục dưới hiên nhà ai... Tiếng con chim chích chòe hót vang khỏe khoắn, như thể nó đã quên khuấy cảnh tù đày giam hãm nơi lồng son...
Gió sớm mai mát rượi. Chân vẫn đạp những vòng vô cảm. Lòng mang mang, trơ trơ...
Chợt nhớ hồi đi học có đọc một truyện ngắn đã quên tên, có anh chàng "anh hùng lỡ vận" phải đi làm kiếm sống trong một xưởng máy. A square peg in a round hole. Sau buổi làm việc đầu tiên, hai tay anh đầy mùi dầu nhớt nồng nặc, rửa bao nhiêu lần khi ăn cơm mùi dầu vẫn bốc lên đến lợm giọng. Dầu như thấm vào áo, vào tóc, vào người, và vào cả chén cơm đang cầm trên tay. Vậy rồi nhiều ngày sau, anh chợt khám phá mình không còn nghe thấy mùi dầu tởm lợm từ hai bàn tay và thân thể mình nữa. Như thể anh với dầu đã hòa làm một. Và anh bỗng thấy đau đớn, muốn òa khóc: Anh đã dần quên mình là ai, nên quen dần với cái mùi trước đây vốn xa lạ gớm ghiếc, như hình ảnh quãng đời tăm tối "lên rừng đốt than".
Có những lúc hồi ức quay về làm muộn phiền đến độ tưởng như có thể chết được vì trái tim ứ máu đến héo hắt. Mà lạ, mấy năm gần đây vào thời điểm này tâm tư sao cứ bàng bạc mơ hồ, cõi lòng thành trơ trơ...
Tôi bỗng cũng muốn òa khóc như anh chàng lỡ vận. Thì ra nỗi đau cũng có thể quen dần, đến một ngày ta và nó hòa nhau làm một, ta không còn nhận ra chân tướng nỗi đau. Nó khiến cuộc đời ta điêu linh hay ta làm cho đời ta điêu linh? Cùng hùa với nỗi đau, , ta đã làm chi đời ta?
Trần Cẩm Quỳnh Như
30/4/2018
-------------------------------
MANG MANG
6g sáng – Sáng bảnh rồi vợ chồng con cái còn chưa ra khỏi giường. Lâu lâu cả nhà mới được tận hưởng cái thú nằm nướng, là của hiếm của người thành phố. Không gấp gáp, tôi lọc cọc đạp xe đi chợ.
Con đường vắng cho cảm giác dễ chịu giống như đang ngồi trên cỗ máy thời gian trở lại sáu mươi năm về trước, lúc Sài Gòn còn mộc mạc hiền lành, chưa biết hối hả lòe loẹt như bây giờ. Thật cảm ơn những ngày lễ đã tử tế nhường lại chút thời gian thư thả để thiên hạ kịp hoàn hồn và kịp thở sau những bộn bề lo toan cơm áo dập dồn như sóng xô…
Lác đác cờ hoa phần phật trong gió sớm gợi về những hoài niệm không phai…
Không khí thanh bình như ngày mồng Một Tết. Tưởng chừng như mấy triệu người ngày ngày vẫn ùn ùn trên mọi nẽo đường, hôm nay bỗng nhiên kéo nhau biến mất, đại gia tiểu gia đổ xô về các nơi giải trí, khu resort, hay du lịch nước ngoài, một số dân lao động bươn bả về quê sau thời gian dài bôn ba kiếm sống nơi thành thị, tất cả đều tự nguyện làm mồi cho những cỗ máy chém nhân danh ngày lễ. Số còn lại bị đóng đinh trong cái thành phố oi bức này, vì không thích chỗ náo nhiệt, vì thu nhập thấp, hay vì chẳng còn quê để về… Tôi thuộc về cả ba trường hợp cuối cùng.
Quốc văn giáo khoa thư nói : "Quê hương là nơi đẹp hơn cả". Nhà thơ nói : "Quê hương là chùm khế ngọt". Nhà văn nói : "Quê hương là những kỷ niệm êm đềm của tuổi thơ". Người già nói : "Quê hương là mái nhà tranh mình sống, là mảnh ruộng mình cày, là bờ tre, là ao làng, là mồ mả ông cha, là bà con thân quyến"… Theo định nghĩa cuối cùng, tôi giờ không có quê hương, vì không còn quê để về, căn nhà tuổi thơ giờ người khác sống, ruộng quê cò bay thẳng cánh chỉ còn là kỷ niệm, bờ tre ao làng không còn nữa, mồ mả ông bà nội ngoại đã được mấy cô chú, dì cậu hốt cốt đem đi sang nửa vòng trái đất. Thế là tôi đành phải làm dân thành phố, như một định mệnh. Để sống chung với cát bụi thành đô, với lô cốt, với triều cường, với khói mù, với những âm thanh ồn ào vượt quá ngưỡng cho phép, để rồi thỉnh thoảng lại dừng chân bên đường, ngó chết cây khế nhà ai èo uột lá phủ trắng bụi đường nhưng vẫn gắng gượng cho những trái lơ thơ nhỏ xíu xinh xinh hình ngôi sao xanh biếc…
12g trưa – Mâm cơm mặn bình thường cho mấy cha con. Mâm cơm chay và trái cây dọn ngoài phòng khách cúng những người đã khuất trong ngày này. Thằng nhóc hỏi : “Sao phải cúng chay hả Mẹ?” – “Ừ thì không sát sanh tạo nghiệp mới cho người đã mất”. Nó lại hỏi vặn : “Vậy ghét người nào, mình cứ cúng mặn gà vịt heo bò tá lã, cho người đó gánh nghiệp đứt bóng luôn hen?” – “Ai lại đi cư xử hẹp hòi với người đã chết, cho dù là kẻ thù. Thất đức lắm đó con. Với lại cúng kiếng là thể hiện tấm lòng và sự thương yêu đối với những người đã khuất, và còn để cho tâm mình bình an, còn người ta có “hưởng” được hay không thì ai mà biết. Có ai chết thử rồi về kể lại đâu !” – “Chẹp chẹp, con có chết Mẹ nhớ đừng cúng chay, nhớ cúng cá viên chiên với khô bò, he he”. Cái thằng miệng mồm ăn mắm ăn muối. Ba nó đứng ngoài cuộc, cười hùn. Người Công giáo rất đơn giản trong việc cúng kiếng, vả lại có gì bất đồng ý kiến ổng cũng chẳng dại nói ra làm chi, sợ bị “chụp mũ” kỳ thị tôn giáo.
Ngồi trâm ngâm bên mâm cơm cúng, đầu óc tôi mông lung, lãng đãng. Những hình ảnh đầu Ngô mình Sở gần xa ẩn hiện. Hoài niệm bị đào xới hằng năm, trình tự dần rối rắm theo tuổi tác. Nhưng dường như ký ức tỷ lệ nghịch với thời gian nên nó không phai nhạt dần mà rõ nét như mấy mươi năm vừa mới hôm qua. Thuở ấu thơ tràn ngập tiếng cười, thời thanh xuân lận đận tha phương, tuổi thành niên khổ thân khổ tâm, về già, cuộc sống có thư thả hơn chút ít, nhưng sao cứ tâm viên ý mã, cái đầu không chịu ngủ yên. Dại khờ là kẻ nhớ nhung dĩ vãng, khôn ngoan là người biết đủ với hiện tại, thông thái là kẻ biết chấp nhận tương lai. Biết vậy nhưng sao cứ tự nguyện làm kẻ ngốc nghếch...
5g chiều – Trời về chiều vẫn còn nắng đẹp. Sài Gòn oi nồng cả khi mặt trời sắp lặn. Vậy rồi không một dấu hiệu báo trước, mây kéo cuồn cuộn, mưa đến sầm sập, gió táp ầm ầm như cơn giông xa giận dữ tràn tới, đập tung cửa sổ, luồn vào mái tôn xủng xoảng ghê người. Mười phút sau, mưa tạnh gió yên, nắng hửng lên ngỏn ngoẻn cười trước khi nhanh chóng rút về Tây. Thời tiết Sài gòn là vậy đó, mưa ầm ì liền sau nắng vàng tươi, như một con người đỏng đảnh, lật lọng, diễn rất nhiều vai với hàng tá mặt nạ vui buồn gian giảo. Chậc, con mắt kẻ bi quan thật tệ! Sao không biết mừng vì sau mưa dập gió vùi là nắng đẹp vàng ươm? Chợt nhớ mấy lời khuyên cảm động trong lá thơ người Thầy cũ dạy Văn gởi thăm tôi cách đây nhiều năm : “Ngẫm ngày xưa, ai tài hoa, ai tiết liệt, ai đài trang, cùng một giấc mơ vàng trong vũ trụ (Tản Đà). Em à, mình không phải là kẻ tài hoa, tiết liệt, thì chuyện phù sinh gẫm lại có chi phải bận lòng”. Thầy bảo “đắc nhất nhật, quá nhất nhật”, nhưng sống giản dị thì dễ, mà nghĩ giản dị, Thầy ơi, sao khó quá !
Chiều thật rồi. Nắng nhợt nhạt cao tít trên kia. Dưới này, qua cửa kính pa nô, con hẽm nhỏ bỗng dìu dịu buồn sương khói…
Ở trung tâm SG hôm nay dường như có mấy sân khấu ngoài trời? Buổi tối dường như có bắn pháo bông dưới bến Bạch Đằng? Lạ, sao mọi ý niệm vui chơi giải trí mỗi ngày một lùi xa mờ mịt?
Chậc chậc, mình già thiệt rồi…
Trần Cẩm Quỳnh-Như
5/2012

Nguồn: http://www.caovikhanh.com/pdf/ngay-tet-dong-chat-cua-phong-toi-lai-la-toi.pdf
Tết nữa rồi.
Người không an nên nhìn đâu cũng động, lòng không vui nên nhìn đâu cũng phiền.
Gió sớm mai lành lạnh luồn qua khe cửa, buồn.
Mây mùa Đông lúc tinh mơ bàng bạc những đàn cừu ngơ ngác, buồn.
Vọc tay vào thau nước lạnh ngắt sương đêm, buồn.
Ngắm cội mai nhà ai tích nhựa cho nụ chi chít đầu cành chờ ngày bung vỏ lụa, sao cũng buồn!
Đâu rồi những mùa Tết bình yên?
Tâm trạng giờ đây sao vẫn y như năm nào...
Tôi có chờ đâu, có đợi đâu
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu?
Với tôi, tất cả như vô nghĩa
Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau!
Ai đâu trở lại mùa thu trước
Nhặt lấy cho tôi những lá vàng?
Với của hoa tươi, muôn cánh rã,
Về đây đem chắn nẻo xuân sang! .....
(Xuân - Chế Lan Viên)
Bạn ơi, Tết nữa rồi ! Hồi nhỏ mỏi mắt mong Tết, sao cứ thấy một năm nó dài lê thê. Lúc trộng tuổi rồi, Tết cứ vùn vụt tới rồi vùn vụt qua ... Tôi để ý cứ hễ đầu năm, ăn Tết xong kể như sắp hè tới nơi, rồi quay qua quay lại là tháng chín tựu trường. Học trò vô học được vài tháng là tới Tết Trung thu, rồi Giáng sinh, Tết Tây ập tới, rùng rùng theo sau là Tết Ta với bao nỗi lo toan cho người lớn và cả chục bài tập về nhà thầy cô trong trường giao cho bọn nhỏ.
Chắc có người sẽ cười tôi : Con người gì mà bi quan dữ, chỉ thấy toàn gai trên cành hồng, chớ không thấy trên thân gai là đóa hồng đẹp lung linh ! Ờ, con người tôi kỳ thiệt. Có lẽ mấy mươi lần Tết buồn trong quá khứ đã bám chặt lấy tim tôi ... ...
Những đêm giáp Tết âm thầm chờ một chuyến đi nên ở xa nhà thiệt xa. Nhớ nhà, nhớ Má ... Cứ mỗi chạng vạng tàu về là gia nhập đạo quân mấy chục người làm cá khô ven biển, còm lưng cóp cổ, tay làm cá nhanh thoăn thoắt dưới ánh đèn dầu leo lét nơi bãi cá miệt Gành Hào, Hộ Phòng. Cá mối lớn bằng cườm tay, hình dáng như những con cá sấu nhỏ màu nâu, vun đống ngút ngàn. Cá đuối khổng lồ đường kính cả sải tay, cái đuôi dài như con diều lã lướt, thất thế và thoi thóp nằm dài ngổn ngang trên cát. Và kìa những đôi sam khắn khít từng cặp và hầm hừ như những chiếc xe tăng có đuôi, ánh thép bóng ngời, nặng nề lịch kịch lẻn tìm đường về biển cả và ngơ ngác đến tội nghiệp khi bị người ta chận đường túm quăng nghiêng ngửa lên bờ cao ... Thấp thoáng trải dài theo bờ cát, dăm bảy nồi lớn như thùng phuy nấu tép biển làm tôm khô, lửa đỏ rực bập bùng ... Gió biển lồng lộng, mùi cá biển tanh tưởi xộc vào tận óc, tâm tình hoang mang lo lắng, tay thì cứ kéo mãi cái lai quần che kỹ đôi cổ chân nhỏ xíu trắng trẻo học trò, mắt nhìn xa không rõ vì cận nặng mà lại giấu kỹ cái kiếng cận trong túi áo, nhưng vẫn cố nhìn ra biển xa ì ầm tối đen, như muốn tìm kiếm một con đường trong thăm thẳm vô vọng ...
Những ngày Tết bàn thờ lặng ngắt, không có mai vàng, không có bánh trái, chỉ có làn khói mỏng manh của mấy nén nhang Má tôi mới thắp, cầu xin ơn trên phò hộ cho những đứa con khờ khạo hiền lành đang chênh vênh trong cơn gió bụi. Và tiếng thở dài của Má u uất muộn phiền ... Tiếng khóc của ai như tiếng tôi, tuyệt vọng se thắt như con thú đến bước đường cùng khi đoán biết con đường học vấn bị cắt đứt từ đây...
Những ngày gần Tết ngồi cả tiếng đồng hồ rang cho thiệt khô chảo tàu hũ muối sả và làm gô mắm-ruốc-không-thịt gởi cho anh Hai anh Ba ...
Những ngày Tết không có người lớn, mấy đứa con nít : tôi, thằng em út, đứa cháu gái nhỏ, lon ton dắt díu kéo nhau ra ngồi ngoài bờ ruộng, chia nhau mấy cục thèo lèo nhai lóc cóc, đứa này hỏi đứa kia không biết giờ này Má mình chị mình đang làm gì trong căn nhà mênh mông ở Cần Thơ, có giữ được nhà hay mai mốt lại lôi thôi lếch thếch kéo nhau về đây... Những ngày Tết đi thăm mấy anh tôi qua những cánh đồng lau mút mắt, rồi tới những rẫy khoai mì xanh mướt bạt ngàn, thấp thoáng mảnh áo nâu của đoàn người u buồn cắm cúi nhổ cỏ. Kìa cánh rừng nhỏ bị khai phá loang lổ nham nhở, ở đó một nhóm người còm cõi đang lầm lũi đào đất làm một hồ nhân tạo khổng lồ cho công trình du lịch đầy hứa hẹn, trong khi những người khác è ạch khuân đá xanh từng tảng lớn xây thành hồ. Đôi người nhìn về phía chúng tôi, những đôi mắt buồn u ẩn bám chặt bước chân người đi ... Những ngày Tết lạnh tanh trong rẫy sâu, mấy anh em ngồi chùm nhum bên cây đèn dầu tù mù, mỗi đứa ăn một chén chè đậu xanh lỏng bỏng nấu với mấy tán đường móng trâu mà tưởng như đang húp yến sào vi cá ! Anh tôi nằm võng tòn ten, hắng giọng rồi ngâm một chiều rừng mưa, ba người anh từ chiến trường Đông Bắc, được tin em gái mất, trước tin em lấy chồng... Giọng ngâm anh sao buồn thê thiết. Hồi anh tôi còn dạy Đoàn Thị Điểm, ngày liên hoan tất niên mấy chị học trò hay yêu cầu anh ngâm thơ rồi cả lớp xúm lại vỗ tay rần rần. Tôi chọc anh, nói tại anh đào hoa nên mấy chị vỗ tay lấy lòng đó thôi. Nhưng những đêm nơi rẫy vắng, giọng ngâm của anh tôi nghe sao ngậm ngùi, sao mà thấm thía một nỗi bất lực, đau đáu một mối cảm hoài ...
Và còn nhiều ngày Tết sau đó, cũng trong rẫy trong rừng, cũng dưới ánh đèn dầu leo lét đỏ quạch, Má tôi và mấy chị em tôi mỗi người ngồi một góc chẳng ai nói câu nào nhưng tôi biết tim ai cũng đang rỉ máu khóc thương cho những người thân yêu đi mãi không về. Khi ấy con chó Ki bỗng ngóng mõm lên trời tru trăng thê thảm. Và con chim ục về khuya kêu lên ghê rợn ngoài bụi tre gai... Tiếng pháo đì đùng rất xa vọng về đâu từ thị trấn. Ở đó có ánh đèn, có Tết. Chúng tôi thì chìm đắm mãi trong tăm tối hiu quạnh, nên lâu rồi đâu biết Tết là gì...
Giờ đây cuộc sống bớt khó khăn rồi, sao nỗi buồn vẫn cứ còn nguyên hoài không thôi đeo đẳng ? Đêm giao thừa, tôi thơ thẩn ra phố, nhìn những người bán hàng ngồi buồn thiu bên hàng hoa còn đầy ắp mãn đình hồng, vạn thọ, cúc vàng đại đóa; những đống quần áo, xắc tay, giày dép bên đường chất chồng cao nghệu vắng người mua; đêm trăn trở lắng tai nghe tiếng bành bạch của những chiếc xe gắn máy thồ hàng qua lại vùn vụt ngoài ngã tư nửa đêm về sáng; và nữa, những đứa bé lang thang, đôi mắt trong vắt trên gương mặt xanh xao thiếu ăn, đôi bàn chân mốc thếch, ngày Tết đêm về vẫn ngủ bụi ngủ bờ; những bà cụ rụt rè đưa ra xấp vé số, đôi mắt đục ngầu mỏi mệt, chiếc lưng còng không gánh nổi thời gian...
Lòng tôi vẫn tự hỏi còn bao nhiêu người không bao giờ biết Tết ? Tôi nhạy cảm quá chăng sao cứ cho rằng Tết không phải dành cho tất cả mọi người? Sao cứ nghĩ rằng những người khốn khó, những kẻ buồn đau sẽ khốn khó hơn sẽ buồn đau hơn nhiều trong những ngày giáp Tết?
Giờ phút giao thừa thiêng liêng một năm mới có một lần, lòng tôi sao cứ trơ ra như gỗ đá, không vui, không buồn, tâm trí lơ lơ lửng lửng như lọt vào một khoảng không mênh mông, một lỗ đen tăm tối. Cứ quay, cứ rơi, cứ chơi vơi, cứ bồng bềnh, cứ lênh đênh, vô cảm ... Cũng chưa bao giờ có ý nghĩ kéo nhau chen chúc đi coi pháo bông đêm giao thừa. Tôi rất sợ đám đông, sợ không khí lễ hội ... Mười hai giờ đúng, tiếng pháo bông vang lên ì ùm xa xa từ bến Bạch Đằng gợi cho tôi nhớ tới những đóm mắt hỏa châu lập lòe trên bầu trời đêm một thời lửa đạn ... Bật tivi xem thiên hạ bu đen như kiến rừng ven sông Sài Gòn, ai cũng ngước mắt nhìn lên, hết ô tới a trầm trồ mỗi khi một hoa pháo nở đẹp trên nền trời. Có năm báo đăng Hà Nội hăm chín điểm bắn pháo bông, Sài Gòn tám điểm, Cần Thơ sáu... Một cái pháo bông giá bao nhiêu nhỉ ? Có ai đó làm giùm tôi bài toán nhân...
Bao nhiêu năm nay, ngày Tết của tôi bao giờ cũng y như ngày thường, có chăng không phải tất tả thu xếp việc nhà, việc dạy, không phải gân cổ giảng bài, không phải vui cười lúc giao tiếp, khi trong lòng không có niềm vui ... Ngày Tết, đóng chặt cửa phòng, tôi lại là tôi...
Trần Cẩm Quỳnh Như
_________________________________

from blog caovikhanh.com:
ODE TO MY FATHER-tcqn.pdf | Cao Vị Khanh (caovikhanh.com)
Thu phong thanh,
Thu nguyệt minh.
Lạc diệp tụ hoàn tán,
Hàn nha thê phục kinh.
Tương tư, tương kiến tri hà nhật?
(Thu phong từ - Lý Bạch)
(Gió thu thanh,
Trăng thu sáng.
Lá rụng lúc tụ lúc tán,
Quạ lạnh đang đậu bỗng rùng mình.
Nhớ nhau không biết ngày nào gặp).
Phim mở ra với chú bướm trắng nhỏ xíu chập chờn bay và hai ông cháu nắm tay nhau đi trong một phố chợ sầm uất. Đứa cháu nhỏ hỏi ông nó: "Ký ức là gì hở ông?". Ông nó trả lời: "Đó là những gì ta không thể quên được!". Chợt một người đi ngang vô ý đụng mạnh làm người ông vuột tay đứa cháu gái. Không thể diễn tả sự kinh hãi bất thường trong ánh mắt trợn trừng khiếp sợ của người ông khi rời tay đứa cháu, chỉ xuất hiện một thoáng nhưng nó ánh lên tất cả sự sợ hãi, tuyệt vọng và ray rứt của ông khi ký ức hãi hùng của cái ngày định mệnh hơn sáu mươi năm trước thoắt hiện ra: Ông như sống lại giây phút rợn người năm xưa khi khám phá ra mình đã vuột mất đứa em gái bé bỏng trong dòng thác mười bốn ngàn người di cư của những thường dân Bắc Triều Tiên bằng tàu SS Meredith Victory của sư đoàn 7 đồng minh Mỹ trước đợt tấn công vũ bão của Trung Cộng vào một mùa đông lả tả tuyết rơi trên cảng Hungnam năm 1950.
Không phải ngẫu nhiên mà xuất phẩm "Ode to my father" (Lời Hứa Với Cha) của đạo diễn Yoon Je-kyoon đã làm khuynh đảo phòng vé tại Hàn Quốc năm 2014 với 14.2 triệu vé bán ra, đạt doanh thu lớn thứ hai chỉ sau "The Admiral" (đạo diễn Kim Han-Min) trong thời điểm công chiếu và đứng thứ tư trong lịch sử chiếu bóng Hàn Quốc! (Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Ode_to_My_Father).
Bộ phim với IMDb rating hấp dẫn 7.8, thời lượng hai tiếng sáu phút, trong đó ba sự kiện lớn trong lịch sử Hàn Quốc đã diễn ra trải dài theo cuộc đời của Duk-Soo, một bé trai mười tuổi cho đến sáu mươi năm sau khi đã trở thành một ông già tàn tật với con cháu đủ đầy và thành đạt: Biến cố di tản năm 1950 của thường dân Bắc Triều Tiên theo tàu SS Meredith Victory của quân đội Mỹ; việc xuất khẩu lao động y tá và thợ mỏ sang Đức năm 1960; và chiến tranh Việt Nam mà Nam Hàn là một trong các nước đồng minh tham chiến.
Trở lại với cậu bé Duk Soo đáng thương. Còn gì kinh khiếp cho bằng trong cơn biến loạn mạnh ai nấy cuống cuồng chạy thoát thân, đứa anh trai mười tuổi vừa chở che dắt díu đứa em gái nhỏ vừa cố gắng đuổi kịp cha mẹ mỗi người một nách con gồng gánh chạy phía trước. Rồi khi đã bươn bả leo hết cái thang dây sinh tử để lên được trên boong tàu trong dòng người tranh sống quyết liệt, thì hỡi ơi nó mới khám phá trên bàn tay níu chặt chỉ còn lại mảnh tay áo đứa em bất hạnh, trong chớp mắt đó thằng bé đã thấy được số phận khốc liệt của mình! Đó không chỉ mang ý nghĩa một sự chia cắt ngàn đời giữa hai anh em mà còn kéo theo hệ quả nát lòng là người cha phải leo xuống tàu trở lại tìm con, và đành phải để cho vợ con ra đi trước với lời hẹn sinh tử nếu sống còn sẽ gặp lại nơi cửa hàng Knot Bun của người chị gái đã định cư trước đó ở Busan, Nam Hàn. Và họ đã vĩnh viễn không gặp nhau kể từ ngày ấy!
... Sóng thiên cổ khóc, biển tang chế
Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?
Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ
Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời…”
(Trường Sa Hành - Tô Thùy Yên)
Truyện phim kéo dài đan xen cuộc đời đầy biến cố, gian truân của thằng bé Duk Soo từ mười tuổi cho đến khi em út con cái đều thành đạt. Duk Soo giờ đây đã trở thành một ông già què quặt lọm cọm - ông bị đạn bắn vào chân ở chiến trường Việt Nam khi ông đang cố gắng cứu một đứa bé lên thuyền, như tự nhủ là đang cứu em gái mình, hay đang cứu chính mình khỏi cơn ác mộng mấy mươi năm - người đã hy sinh trọn cuộc đời hoa mộng của mình nuôi dưỡng mẹ và em, lòng canh cánh lời hứa với cha phút ly biệt: "Duk Soo à, hãy thay Bố làm trụ cột của gia đình, hãy làm chỗ dựa cho Mẹ và các em con!".
Cuộc di dân nào ở bất cứ đâu cũng y hệt nhau với từng đoàn thác người mỏi mệt gồng gánh, với cảnh bươn chạy giẫm đạp lên nhau xô tìm về phía hy vọng. Cảnh ly lạc với tiếng khóc trẻ con gọi mẹ xé lòng, tiếng người thảng thốt gọi nhau, những manh áo, những va li tung tóe; với máu loang, với xác người bầm dập khi bị đám đông ồ ạt giày xéo trên mặt đất; với xác người bồng bềnh thơ thẩn trên mặt sông loang dài nỗi tịch mịch, cố trôi trôi để nhìn theo con tàu đang gấp rút rời đi... Và bom đạn liền kề sau đó, ánh lóe khói lửa đau thương cùng thân phận người ở lại...
Phim dừng lại ở mức happy ending một nửa, khi tác giả kịch bản đã nhân từ bẻ ngoặt cuộc đời đứa em gái Mak Soon bé bỏng của Duk Soo một cách thần kỳ, tưởng chết chìm dưới mạn tàu, tưởng mục đời ở Bắc Triều Tiên, lại may mắn được một người tốt bụng đưa đến một cô nhi viện, rồi được hai vợ chồng người Mỹ nhận nuôi. Để cuối cùng, khoảnh khắc đoàn tụ của những gia đình ly tán do chiến tranh Nam Bắc Triều Tiên đã được tái hiện vào năm 1983 trên sóng truyền hình Nam Hàn: Mấy mẹ con anh em gặp nhau trong nước mắt, cô gái đã quên mất tiếng mẹ đẻ chỉ biết nói tiếng Anh, vừa khóc vừa trách mãi anh mình "Sao anh lại buông tay em ra!". Và Duk Soo đã trả lời trong nghẹn ngào: "Lúc đó anh còn nhỏ quá, không đủ sức giữ em!". Buổi gặp mặt đã mang đi một nửa sự ray rứt cay đắng trong lòng Duk Soo, vì cuộc hội ngộ mà Duk Soo mong đợi cả đời đã không diễn ra: Người cha mà ông luôn khắc khoải, mong ngóng và thương nhớ, một lần biệt ly là cách xa mãi mãi. Bi kịch của chiến tranh với những thường dân tội nghiệp cứ mãi diễn ra khắp nơi trên mọi thời đại!
Đã vượt qua biết bao khó khăn, gian truân, tủi nhục, thương tật, đau đớn, đến tận lúc hoàng hôn của cuộc đời, Duk Soo đã ôm bức ảnh của cha và bật khóc: "Cha ơi, cuộc sống sao khó khăn đến vậy!". Sự trải lòng, lời tâm sự của một ông già với người cha có lẽ đã khuất, chắc chắn chỉ có những người cùng tâm trạng mới có thể hiểu được vì sao giờ đây không còn tủi nhục vì nghèo khó, con cái đã thành nhân chi mỹ, sao một người già không biết thương lấy thân mình, không an hưởng thành quả lao động cả đời và quên hết đi những ký ức đau buồn để thanh thản thong dong trong chuỗi ngày ngắn ngủi còn lại, họ vẫn cứ sống thật giản dị, ăn mặc thật giản dị, cư xử thật giản dị mà đầy lòng trắc ẩn, và cách nghĩ lại chẳng hề giản dị bao giờ!
Trở lại với câu nói của ông già Duk Soo ở đầu phim: "Ký ức là những gì ta không thể quên". Phải, làm sao có thể quên được những-bất-hạnh-không-thể-cứu-vãn ? Ai cũng kêu gọi buông bỏ, ai cũng khuyên nhủ ta quên. Chính xác trong trường hợp Duk Soo, làm sao ông có thể quên được giây phút rợn người khi khám phá ra ông đã làm rơi em gái mình xuống thăm thẳm dưới kia? Làm sao ông có thể quên được ánh mắt người cha đứt ruột gởi gắm cả gia đình cho đứa con trai mới mười tuổi. Sao ông có thể không cảm thấy gánh nặng đè mãi trên vai, dù không phải cố tình tạo ra ngang trái?
Sao một người có thể vô tư thưởng thức trọn vẹn một món ăn ngon, sao có thể an nhiên hưởng thụ sự an nhàn phong lưu khi nhớ tới người thân mình đã "bất thiện chung": chết vì bị thảm sát, bị hành hạ, đày đọa, chết vì bệnh không có thuốc uống, chết vì đói... ? Sao có thể buông xả tất cả khi nhìn lại một gia đình bị vùi dập, tương lai những trẻ nhỏ thành vô định, và những người già chết mà mắt mở trừng trừng vì không an lòng về cuộc đời những đứa con hiền lành tử tế lại phải chịu quá nhiều long đong thua thiệt?
Một số không ít thường hay nói "Thời đó ai mà chẳng khổ!". Không đâu, có thể bạn "khổ" nhưng bạn không "đau". Và "khổ" cũng có nhiều cung bậc, mà chắc chắn không phải "ai cũng khổ": có rất nhiều người vô cảm - và vô hạnh - đã biết nhanh chóng nắm lấy thời cơ "phất" lên như diều gặp gió trên máu và nước mắt của đồng loại ngay đúng khúc quanh định mệnh đó. Và họ chính là những người cực kỳ nhiệt tình khuyên ta nên quên!
Và rồi mọi thứ đều sẽ nguôi ngoai sao? Không! Duk Soo đã không thể nguôi ngoai khi chẳng bao giờ còn gặp lại cha! Cuộc sống đối với ông là một gánh nặng. "Cha ơi, cuộc sống sao mà khó khăn đến vậy!". Đó không chỉ là những vất vả mà ông phải cắn răng vượt qua vì một lời hứa với cha mà còn là nỗi ám ảnh và ray rứt khi ông ngày một đến gần hơn triền dốc phía bên kia cuộc đời mà người cha vẫn bặt vô âm tín, trong khi chính mắt ông nhìn thấy cảng Hangnam bừng lên tan nát dưới mưa bom của Trung Cộng khi con tàu chở người di cư vừa tách bến rời đi.
Khi Duk Soo quyết định cho bán cửa tiệm mà mấy chục năm nay ông cứ khư khư giữ lấy, đó chính là phút giây buồn thảm nhất của Duk Soo: Tuổi già chồng chất đã khiến ông không còn hy vọng người cha một ngày có thể tìm đến hội ngộ cùng ông!
Mười bốn ngàn người tị nạn trên chiếc tàu Meredith Victory là mười bốn ngàn gia đình bị chia cắt không trông mong có ngày đoàn tụ! Sự chia cắt không chỉ diễn ra cho số người may mắn được an toàn trên tàu, còn bao nhiêu xác người rơi xuống thang dây, đầu đập vào mạn thuyền và chìm sâu nơi đáy nước, còn bao nhiêu thi thể nát bấy dưới bom Tàu... Những bà mẹ già chờ con, đôi mắt khóc nhiều đến nỗi tròng mắt bạc màu. Những người vợ chờ chồng, mắt không còn lệ để khóc... Bao giờ vết cắt chéo vĩ tuyến 38 có thể nối liền trên bán đảo Triều Tiên, lúc đó mọi khổ đau u uất mới có thể nguôi ngoai, những vết thương chiến tranh vì sự chia cắt hai miền Nam Bắc mới thực sự liền da.
Cảm thương cho dân tộc Hàn, ta cũng thật lòng mừng họ vẫn còn may mắn khi Bắc Triều Tiên tôn trọng hiệp ước đình chiến (hay không dám không tôn trọng!). Nam Hàn thật sự bình yên vì “ai ở nhà nấy”, chưa bao giờ xảy ra chuyện bị phá hoại, giết chóc, thủ tiêu... Chính nhờ sự may mắn này, Nam Hàn ngày càng giàu mạnh, cùng với Nhật Bản đã vươn lên trở thành những con rồng thực sự của Á Đông.
Người dân Hàn Quốc từng trải qua nhiều khổ đau, chắc chắn họ vẫn nhớ về chiến tranh để biết tôn trọng từng ly hòa bình, thứ hòa bình chân thực trong đó chính quyền tượng trưng cho công lý và nhân ái, còn dân chúng thì biết vươn tới khát vọng làm một công dân tử tế và trung chánh, biết yêu nước và không hèn nhược!
Một chi tiết rất nhỏ chỉ diễn ra trong vài mươi giây đầu phim ít người để ý là cánh bướm trắng bay nhẩn nha suốt khu phố chợ Busan. Người Á Đông thường tin rằng bướm bay chập chờn quanh quẩn là linh hồn của người đã mất ghé về thăm nhà. Con bướm trắng phải chăng chính là linh hồn của cha Duk Soo đã tìm về nơi hẹn là tiệm tạp hóa Knot Bun để gặp lại vợ con? Cánh bướm phải chăng đang ve vẩy đôi cánh nhỏ ủi an đứa con trai thơ dại đã thay cha làm chỗ dựa cho gia đình?
Chi tiết này làm tôi nhớ đến nhánh lông vũ bay bay ở đầu và cuối phim Forrest Gump (vai chính Tom Hank). Chiếc lông trắng chao nghiêng nhẹ nhàng trong gió như lời chúc một cuộc sống an nhiên tự tại. Cánh bướm của "Ode to my father" phải chăng cũng là một ước nguyện tự do và hạnh phúc thật sự trong hòa bình cho mỗi con người!
Hai hạt sạn lớn một bộ phim không nên có: Nghệ thuật hóa trang đáng nể của Hàn Quốc đã không phát huy hết tác dụng khi hóa trang rất kém cho đôi vợ chồng Duk Soo khi về già. Và chiến tranh Việt Nam xảy ra tại miền Nam lại lồng giọng Bắc đặc sệt!
Dù vậy, hai điểm trừ trên vẫn không thể ảnh hưởng đến độ hot của phim! Xuất phẩm "Ode to my father" thực sự là một thông điệp mang ý nghĩa "nghệ thuật vị nhân sinh", là một trong số ít tác phẩm đầy tính nhân văn thành công vang dội cả về phương diện thương mại.
Sài Gòn, 02/08/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như
__________________________________

CHẬU MAI CON NHÀ NGHÈO
Thưa mấy anh Trần Bang Thạch, Cao Vị Khanh và Lương Thư Trung quý mến,
Cái phong trào nói chuyện đồng áng anh Trần Bang Thạch phát động quả là hấp dẫn. Nhưng em chẳng dại gì mà múa cây rìu giấy qua mắt mấy ông thợ cả đã lên tới chức nghệ nhân! Thôi để em kể mấy anh nghe chuyện chậu mai năm xưa của cặp vợ chồng giáo viên nghèo.
Vầy, mười mấy năm trước tụi em trên răng dưới dép, nói theo kiểu mấy ông bà già xưa là "nghèo có pa-tăng". Em với ảnh dạy đệ nhị cấp, đáng lẽ không đến nỗi nào vì môn sinh ngữ có thể dạy thêm kiếm tiền, nhưng lúc đó Má chồng em nằm một chỗ hơn năm năm trời, nào tiền bác sĩ tới nhà, y tá mỗi ngày thay băng chỗ loét, rồi tã giấy, sữa Ensure truyền ống, và thằng con còn học hai đại học một lượt, em lại ịch đụi bịnh tật suốt! Thuở đó tụi em phải cày cật lực để sinh tồn, nhưng nói ngay cũng nhờ bạn bè thương giúp đỡ nhiều.
Một tối giao thừa buồn (mà mấy chục năm nay có giao thừa nào vui!), hai vợ chồng em tự nhiên nổi hứng rủ nhau đi một vòng ngã tư Phú Nhuận gần nhà coi người ta mần ăn ra sao. Đường thưa thớt lắm, không còn xe cộ kìn kìn vì mạnh ai nấy mau mau về nhà cho kịp cúng Ba mươi. Quần áo may sẵn đổ đống buồn thiu, người bán ngồi ngủ gà ngủ gật. Cờ đỏ sao vàng cả ôm đỏ lòm cắm đầy kệ gỗ. Mãn đình hồng, cúc đại đóa, thược dược hồng, cúc mâm xôi, mấy chậu tắc chi chít trái, ôi thôi rực cả góc đường Phan Đăng Lưu (xưa là Chi Lăng), mà khách thì chỉ lèo tèo đếm đầu ngón tay. Lô mai vàng trước dãy Kim khí điện máy Nguyễn Kim còn thảm hơn, mai nở ráo, vàng rực, lẽ ra lộng lẫy biết mấy, mà vì nở không đúng lúc nên chỉ thấy vẻ thảm sầu trên gương mặt người bán!
Vợ chồng em đứa nào cũng mê mai lắm, nhưng biết thân, đi ngắm ké thôi chớ không tính mua, cũng không ưa thói lợi dụng ngày cuối để trả rẻ. Nhưng người bán đã mau mắn mở lời: "Anh chị mua giúp em, em bán nửa giá thôi. Đừng trả nữa tội nghiệp!". Anh chàng bán mai mặt mũi sáng sủa, áo sơ mi bỏ trong, giày xăng đan, giọng nhã nhặn dễ thương. Em chợt cám cảnh, tự đoán có lẽ cũng anh hùng lỡ vận lên rừng đốt than chi đây, nên em thấy thương, bấm bụng mua đại.
Nhà tụi em nhỏ lắm, nên cái cầu thang lên gác vừa cao nghệu, vừa dốc lại hẹp. Hai vợ chồng em è ạch khiêng được chậu mai nặng tám tấn lên gác để vần ra cái lan can tí nị, trời ơi em mệt muốn tắt thở, xương sống muốn gãy cúp, nhìn lại ảnh cũng đang thở hào hển, còn gương mặt ảnh, xin lỗi mấy anh, đáng lẽ không nên dùng cái expression kém thanh tao này cho ông chồng dễ thương của em, nhưng đúng thiệt là xanh chành như đít nhái!
Khỏi nói mấy anh cũng biết hai đứa em cưng chậu mai tới cỡ nào! Cây cao chưa tới một mét, chập chùng theo thế Thiên-Địa-Nhân. Hoa đã nở nhiều, nhưng vẫn còn một ít búp, mỗi bông tám cánh thôi nhưng cánh tròn trịa hữu lực, màu sắc tươi sáng. Còn nụ thì đúng là loại "búp trâu"! Nói thiệt xưa nay em không cần ngắm mai nở, mà chỉ cần nhìn cội mai lún phún búp xanh mơn mởn là trong lòng đã cảm thấy xao động lắm rồi! Nhớ xưa một ông Tự Lực Văn Đoàn nào đó em quên tên rồi, tả lại cảm giác "dịu dàng như một cánh bướm non" của người cha trẻ khi ngắm đứa con sơ sinh, thì vợ chồng tụi em cũng cảm thấy y vậy khi mỗi ngày lên gác, ra cái lan can rộng bảy tấc ngắm cây mai sang trọng lạc loài trên căn gác nghèo!
Rồi đến sáng mồng Một, khi hai đứa lo cho Má chồng em truyền sữa rồi vệ sinh các thứ xong xuôi, mới chạy lên ngắm cây mai xíu cho đỡ mệt, thì trời đất ơi, hổng biết sao bông, nụ, rụng ráo trọi trơn! Giống như khuya qua có một kẻ tai ác lấy roi quất cho tan tác rụng rời. Em đứng như trời trồng. Giận thằng bán bông thì ít (vì tiền nào của ấy), mà thương cái cây thì nhiều!
Hai đứa em không tin dị đoan, nhưng ngay ngày đầu năm cây mai cưng của mình nó thê thảm rũ rượi như bị quánh ghen, thiệt quá đau lòng! Rồi em kể ông xã em nghe chuyện thằng bạn Tàu lối xóm thời để chỏm, "pà pá" với "mà má" nó mua một cây mai trĩu nụ mà ngay mồng Một Tết nó rụng trụi lủi, năm đó Tết Mậu Thân nhà nó trong khu Văn Hóa cháy rụi. Ông xã em gạt ngang nói bao nhiêu người chết thảm năm đó, chẳng lẽ do nhà họ mai rụng hết sao!
Ờ thì sẵn kể ổng nghe chơi, tại cái tật em hay nhớ bắt quàng, chớ em đâu có tin vô ba cái vụ coi tướng tập thể! Nhớ ông Vũ Tài Lục năm xưa trong cuốn "Tướng mệnh khảo luận", ổng bàn xa xôi, nói thấy giới trẻ VN mặt mày sáng láng, khí sắc tươi nhuận, chắc tương lai rạng rỡ, nước nhà bình yên. Ai có ngờ ổng hố quá mạng! Sau này không biết có ai cắc cớ hỏi ổng phải chăng sáng láng, rạng rỡ và bình yên với cả nửa triệu nhân mạng dật dờ nơi đáy nước? Và còn nữa, những Tiêu Phong không có đất dung thân, sống cúi đầu bơ vơ giữa Trung Nguyên và Khiết Đan, liệu họ có bình yên thanh thản?
Xin lỗi mấy anh, em lạc đề dữ rồi!
Trở lại với chậu mai đáng thương của tụi em, em chờ qua Tết nhà sách mở cửa, đi mua một cuốn kỹ thuật chăm sóc mai. Nhưng em không mát tay nên nó sống lay lắt (như người chủ mới) được vài năm, mỗi Tết cho em được dăm ba cánh èo ọt... Từ một nàng mai tám cánh yêu kiều và cao ngạo, nó trở thành đóa mai rừng chỉ nhỉnh hơn đầu ngón tay, năm cánh rời rạc mỏng manh ươn yếu, viền cánh run run nhăn nhúm buồn.
Rồi một ngày nó đi!
Thôi, chỉ là một cây mai thôi mà, cớ sao cứ buồn mang mang! Trong đời mình đã từng chứng kiến bao lần ra đi âm thầm và oan khiên của những người thân, thì sá gì một cây mai! Thôi cứ nghĩ họ đi tức họ về. Cho lòng đỡ đau!
Cái cây mai - mà suốt mấy chục năm sau 75 em chưa từng được chạm tới một cánh hoa tươi, chỉ còn sót lại những ký ức đẹp đẽ về một thuở vàng son với những ngày Tết xum họp xa xưa, có cội mai vàng kiêu kỳ nghiêng mình dáng thác đổ trên chiếc lục bình cổ men xanh man mác - tới lúc ấy mới mua được...
Cái cây mai mà mỗi chiều tưới nước em đều thủ thỉ nói chuyện với nó. Lan can hẹp quá muốn lách qua nó để tưới luôn mấy chậu vạn niên thanh và sử quân tử, phải thu người nhẹ nhàng kẻo đụng gãy đọt nó, mình lại mất công suýt xoa: "Xin lỗi em Mai"!
Nó ra đi rồi!
Nhĩ kim tử khứ nùng thu táng
Vị bốc nùng thân hà nhật vong
Nùng kim táng hoa nhân tiếu si
Tha niên táng nùng tri thị thuỳ?
(Giờ hoa rụng có ta chôn cất, Chôn thân ta chưa biết bao giờ. Chôn hoa người bảo ngẩn ngơ, Sau này ta chết, ai là người chôn?)
(Hồng Lâu Mộng)
Thầy Lê Văn Quới trường Phan Thanh Giản và Thầy Hà Văn Bửu ĐH Tổng Hợp hay chọc em Lâm Đại Ngọc khóc thương cánh hoa tàn. Thật sự nếu em là Lâm Đại Ngọc chắc đã chết rũ đâu đó lâu rồi từ độ tang thương ấy... Nhưng trơ trọi lắm, một giao thừa không người thân bên mình... Có lẽ em đã chết một phần mà không hay...
Giờ thì tụi em đã "thoát nghèo". Không giàu có, nhưng đủ sống. Mẹ chồng em mất nhiều năm rồi. Hai vợ chồng em còn khoèo khoèo dạy học được lai rai. Thằng con đã ra đi làm, lương khá. Thuở đó em không chết, có lẽ bây giờ bất tử! Những người thân chết oan khuất chắc cũng phò hộ em nhiều, để em được sống những ngày còn lại thanh thản bình an.
Thưa mấy anh, đọc lại thấy "bài luận" này của em sao quá nhiều chỗ trớt quớt. Chắc mấy cây cổ thụ đang vừa đọc vừa chúm chím cười. Thôi kệ đi, biết sao giờ, từ lâu "viết trớt he" nó đã thành cái marque déposée của QN mất tiêu rồi, mấy anh hỉ xả hen!
Em chào mấy anh. Chúc mấy anh và gia đình luôn mạnh khỏe bình an.
Em Quỳnh-Như
SG, 12/12/20
TCQN
________________________

CÔ ĐƠN
- “Without great solitude, no serious work is possible.” (Picasso)
(Nếu không có sự cô độc lớn lao, không một tác phẩm tử tế nào được sinh ra)
- "Người không chịu nổi sự cô đơn sẽ chọn cách giao tiếp, còn người không chịu nổi sự hoạt ngôn sẽ chọn cách làm quen với cô đơn"
(?)
1. Con cá buồm hồng cô đơn của tôi
Tôi không hay suy nghĩ về sự cô đơn, vì nó không là vấn đề đối với tôi. Đối với một công việc, nếu xem nó nặng nhọc như một khổ dịch thì mình cứ nghĩ tới nó mãi vì muốn trăm phương ngàn kế thoát ra khỏi nó, nhưng nếu công việc đó là một sự hứng thú mình đang thưởng ngoạn thì ta cứ việc vui vẻ trầm mình trong nó, cần gì suy gẫm hoài về nó làm chi!
Rồi tôi nhiều lần đi thăm các Thầy học cũ, lần nào trở về cũng thơ thẩn mấy ngày. Tôi cứ ngẫm nghĩ trầm mặc mãi trong cõi cô đơn của mấy Thầy, thứ cô đơn có thể gặm nhấm từ từ rồi giết chết cả tinh thần lẫn thể xác một ai đó, thứ cô đơn mà ngược lại có thể cho tôi một không gian riêng tư và sự thoải mái không có chi sánh được.
Trước khi nói tới nói tới cảnh cô đơn của con người, tôi muốn kể bạn nghe chuyện con cá buồm hồng cô đơn của tôi.
Vào đợt hai Covid 19 giữa năm nay, thằng bạn của con trai tôi, một kiến trúc sư hay mày mò làm ra các món đồ khéo léo và hữu ích dùng trong nhà, sẵn làm cho nhà nó một cây đèn khử khuẩn chiếu tia UV Ozone, nó làm luôn cho nhà tôi một cây. Nguyên tắc sử dụng đèn khử khuẩn là trong khi chiếu đèn, trong phòng tuyệt nhiên không được có người vì tia cực tím rất có hại cho da và mắt, nhứt là cây đèn bóng mét hai này hiệu quả khử khuẩn rất mạnh nên thải khí Ozone mùi nồng nặc.
Nhưng kẹt cái hồ cá "đa quốc gia" với mấy chục sinh mạng gồm hai con chép đuôi dài vàng rực và lũ hồng kim, buồm hồng, buồm xanh và bảy màu, hồ lại vừa nặng vừa cồng kềnh biết chuyển đi đâu. Nhà chật lắm lẽ ra không nên bon chen, nhưng cái hồ cá này thật sự cứu vãn bầu không khí khô cứng của hàng hàng kệ sách cũ kỹ ảm đạm trong phòng dạy học. (Phải mở thêm cái ngoặc ở đây về mấy con cá, sở dĩ lâu nay chúng được khỏe mạnh phởn phơ uốn lượn khoe sắc, đó là nhờ ơn sư phụ Duc Nguyen đã tận tình "dạy hàm thụ" một khóa chăm sóc cá kiểng trong mùa mưa bão). Mà nhà chật như nêm vô phương đâu còn nơi để dời hồ cá, thôi đành lấy vải dày che lại mỗi khi chiếu đèn khử khuẩn, cứ nghĩ chắc hổng sao...
Thế rồi các liệt sĩ từ từ ra đi, trong vòng một tháng hy sinh hết mười bảy mạng vừa lớn vừa trung vừa tí nị. Còn lại năm em buồm hồng và một cụ tỳ bà (cá lau kiếng) trường chinh tử thủ. Tôi bắt đầu đem cho bớt học trò mấy bọc lăng quăng khô Thái Lan mua để dành, vì mấy trự còn lại tuy sống sót nhưng không còn tung tăng vui vẻ như trước nữa mà bơ phờ e dè núp sau đám rong và bắt đầu ăn ít như giữ eo! Rồi cứ cách ba bốn bữa lại làm lễ truy điệu cho một vị, cho tới nay còn lại duy nhứt một anh hùng bất khuất. Nó là con buồm hồng nhỏ nhứt bầy, hay bị bắt nạt nhứt, do vậy cũng nhút nhát nhứt.
Bàn viết của tôi kế bên hồ cá, nên thỉnh thoảng tôi hay buông viết quan sát cuộc sống đơn độc của kẻ sống sót. Giống buồm hồng vốn có cách hành xử rất lạ. Khi được cho ăn, chúng không vui vẻ xúm xít tụ lại ăn mồi như các giống cá khác. Chúng luôn tỉnh bơ khoan thai ở tầng nước thấp vờ như khinh khỉnh xem thường lũ tham ăn phàm phu tục tử trên kia đang lanh chanh tranh mồi xao động mặt nước. Rồi chợt vụt như mũi tên, chúng bắn vọt lên ngoạm một chấm mồi, đôi khi làm mấy con bảy màu thân phận nhược tiểu nhát hít nhảy tửng lên vì giật mình, rồi xẹt bắn mình xuống phía dưới tỉnh rụi như chưa từng có chuyện gì xảy ra, cứ thế cho tới khi no bụng. Giống y như những gã đạo đức giả lúc nào cũng khệnh khạng ra vẻ ta đây trong sạch mà âm thầm há mõm chấm mút trong chớp mắt, mà gương mặt lúc nào cũng nghiêm chỉnh cao đạo, miệng hô hào trong sạch, cao thượng và nhân ái!
Con buồm hồng còn lại trong hồ một mình một cõi thênh thang. Nó hay thong dong tha thẩn trong đám rong tím rong xanh hoặc núp mình thư giãn sau cái máy lọc nước, thỉnh thoảng lại thả người lơ mơ trong đám bọt không khí máy lọc vừa mới phun, để dòng nước cuốn nó lộn mèo đưa cái bụng trắng lấp lánh làm tôi hết hồn tưởng nó đã chết, rồi láu lỉnh xẹt nhanh lên đớp miếng mồi và như chớp lao xuống ẩn mình gọn hơ trong đám rong. Sinh vật cang cường độc nhứt sống sót sau thảm họa tia UV mà tôi là thủ phạm đáng trách vì không có chỗ dời hồ cá! Nó giờ giống y như anh chàng Will Smith trong phim "I'm Legend", đơn độc sinh tồn trong thành phố hoang tàn sau thảm họa Zombies. Nhưng nó sung sướng hơn Will Smith nhiều, vì nơi ở của nó đâu có hoang tàn, thậm chí còn trong sạch hơn; và nó được nuôi ăn, không phải xách súng đi săn giữa bao nhiêu kẻ thù ghê gớm. Nói theo kiểu nhà văn Hoàng Hải Thủy, nó được an toàn 500%! Một gã/cô nàng hạnh phúc!
Quan sát nó mãi, nhiều lúc tôi tự hỏi: Không có kẻ thù, nhưng không có bạn - bạn tâm giao, bạn tình, bạn đời - liệu nó có hạnh phúc??? Phải chăng ta vẫn có thể hạnh phúc trong cô đơn???
Depuis, elle me fait des nuits blanches.
Elle s'est pendue à mon cou,
Elle s'est enroulée à mes hanches
Elle se couche à mes genoux.
Partout, elle me fait escorte
Et elle me suit, pas à pas.
Elle m'attend devant ma porte.
Elle est revenue, elle est là,
La solitude, la solitude..
(Chanson - La Solitude)
2. Những cách nhìn "cô đơn"
"There is a big difference between solitude and loneliness. Loneliness is a negative state, marked by a sense of isolation. One feels that something is missing. ... Solitude is the state of being alone without being lonely (Dean Griffiths).
(Có sự khác biệt rõ ràng giữa "cô độc" và "cô đơn". "Cô đơn" là một tình trạng tiêu cực, hàm nghĩa bị cô lập. Thứ cảm giác có gì đó mất mác... "Cô độc" là tình trạng chỉ có một mình nhưng không cảm thấy cô đơn).
Ở đây xin nói trước tôi không tung hô cô đơn và dìm đi giá trị và sức mạnh của việc cộng tác hữu hiệu và sống hòa hợp với cộng đồng. Tôi chỉ muốn suy gẫm về sự cô đơn ở cả hai phương diện khách quan và chủ quan, nói khác đi tôi không định phân biệt hay chỉ trích sự "cô đơn không tự nguyện" (một người luôn thấy bơ vơ phiền não khi cảm thấy mình luôn bị cô lập giữa trùng trùng cách biệt với tha nhân), hay "cô đơn tự nguyện" (những người luôn cảm thấy dễ chịu khi ở một mình vì thích sự riêng tư và tĩnh lặng).
Dù tự nguyện hay không thì, theo nghiên cứu khoa học, người sống một mình, không giao tiếp xã hội thường xuyên hay có ít mối quan hệ cộng đồng, luôn có nguy cơ tử vong cao hơn 26% so với những người hoạt bát thích giao tiếp và tương tác xã hội thường xuyên (nhưng đây lại là một vấn đề khác: biết đâu có người quan trọng "chất" hơn "lượng", chỉ cần sống khỏe chớ không cần sống lâu!), thậm chí còn có thể đi tìm cái chết mặc dù đôi khi cuộc sống vẫn rực ánh hào quang: Ngôi sao màn bạc Marilyn Monroe, nhà văn Ernest Hemingway, họa sĩ Van Gogh, danh hài Robin Williams, Jiah Khan nữ diễn viên Ấn Độ, Kurt Cobain nghệ sĩ Mỹ, ca sĩ Thụy Điển Avicii...
Và thật đáng ngạc nhiên và tức cười, thống kê cho thấy hơn 60% số người cô đơn là những người đã kết hôn!
Pour avoir si souvent dormi
Avec ma solitude
Je m'en suis faite presque une amie
Une douce habitude
Elle ne me quitte pas d'un pas
Fidèle comme une ombre
Elle m'a suivi çà et là
Aux quatres coins du monde
Non, je ne suis jamais seul
Avec ma solitude.
(La solitude - Georges Moustaki)
Tôi có cô bạn ở Canada, một phụ nữ giàu có xinh đẹp và đầy lòng trắc ẩn, thường dành ra vài ngày trong tuần để làm việc thiện nguyện trong một Nursing home. Bạn nói đôi khi những ông bà cụ già dúi tiền vào tay mình để xin mình ở lại thêm một chút chuyện trò với họ. Dĩ nhiên bạn tôi luôn sẵn lòng ngồi lại mà không cần điều kiện gì để mang lại chút hơi ấm cảm thông cho những cõi lòng lạnh lẽo vì xa cách người thân. Bạn tôi nói Covid19 đã lấy đi cả trăm người già nơi đó, và rồi những mái đầu bạc ngày càng trắng xóa, những ánh mắt xa xăm lại càng xa xăm hơn khi tình trạng dịch bệnh lan rộng nên càng hạn chế thân nhân thăm viếng.
Càng giàu có, càng cô đơn! Bà lối xóm của tôi, đảng viên 50 năm, góa chồng, không con, cuộc sống sung túc thoải mái. Bà tốt bụng, rộng rãi, và rất sợ cô đơn, nên nghiễm nhiên căn nhà bà như cơ quan Việt tấn xã, là nơi tụ tập các bà tám, chuyên thu và phát tất cả những thông tin nóng hổi trong xóm. Bà không biết xài máy tính, điện thoại thì chỉ nghe gọi, ghét chó mèo, không thích cây kiểng, cũng chẳng mặn mòi gì với chuyện du lịch đó đây, sách báo thì chỉ đọc duy nhứt tờ Sài Gòn Giải Phóng của Phường phát tặng. Thương cho người quá ít thú vui riêng!
Ban ngày căn nhà bà luôn rôm rả tiếng cười nói của mấy bà lối xóm khi hết việc nhà rảnh rỗi tạt ngang góp chuyện. Nhưng khi đêm về... đó là lúc nỗi cô đơn phồng lên choán hết diện tích căn nhà, làm nặng trĩu trái tim èo ọt hay làm reo, hành hạ mấy cái khớp sưng vù vì không chịu nổi sức nặng toàn thân, kéo huyết áp lên chót vót, kèm theo triệu chứng rối loạn tiền đình trường kỳ khiến đầu nhức như búa bổ, và căn bệnh tiểu đường khiến bà phải nửa đêm bò dậy tự chích insuline... Cô đơn bệnh tật hành hạ kèm nỗi chán nản người thân xâu xé lợi dụng, bà cứ lăm le tự tử hoài...Một cuộc sống dư ăn dư mặc không cần lo cơm áo, không có trách nhiệm hay bổn phận gì với ai, hoàn toàn độc-lập-tự-do sao cũng không hạnh-phúc???
There you are
In a darkened room
And you're all alone
Looking out the window
Your heart is cold and lost the will to love
Like a broken arrow
(Ricky Martin - Nobody Wants to Be Lonely)
Nói chuyện cô đơn của người già, tôi lại nhớ tới người Thầy cũ trong lần thăm viếng vừa rồi, Thầy cứ cầm tay tôi trong hai bàn tay Thầy và lặp đi lặp lại câu nói: "Gặp em Thầy mừng lắm... Nói chuyện với em Thầy vui lắm...". Thầy còn dặn tôi thỉnh thoảng gọi cho Thầy, và nếu có thể, thu xếp đi thăm Thầy đôi tháng một lần!
Tôi hay tự hỏi không biết khi tôi đi tới cuối con đường, tôi có thể có cái nhu cầu bức thiết đó không, cái nhu cầu muốn có bên mình một người để cùng nhắc lại những kỷ niệm vàng son của một thời trai trẻ, để ủi an cho tạm quên đi những bệnh tật hành hạ khổ ải xác thân? (Với tính cách của tôi, tôi không chắc chắn lắm đâu!)
Tôi còn có một người Thầy khác, cũng cô độc lắm trong tuổi xế chiều. Thầy sống nội tâm nên thường cố cam chịu và chấp nhận cô đơn như lẽ tự nhiên của con người ở những ngày còn lại. Những mail Thầy gởi cho tôi luôn ẩn hiện sự chấp nhận lặng lẽ đó, và thấp thoáng những ý tưởng Phật pháp thông tuệ và sâu sắc, đi kèm với những ca từ đầy tính triết lý của Trịnh Công Sơn.
Hiển nhiên tôi nhìn thấy những thái độ đối với cô đơn hoàn toàn khác biệt, dù người nào cũng buồn bã quạnh hiu trong tuổi xế chiều.
Lonely, I'm Mr. Lonely
I have nobody for my own
Now I am so lonely, I'm Mr. Lonely
Wish I had someone to call on the phoneNow I'm a soldier, a lonely soldier
Away from home through no wish of my own
That's why I'm lonely, I'm Mr. Lonely
I wish that I could go back homeLetters, never a letter
I get no letters in the mail
I've been forgotten, yes, forgotten
Oh, how I wonder, how…(Mr. Lonely- Bobby Vinton)
https://www.youtube.com/watch?v=_zSecRAFM14
3. Tôi nhìn tôi "cô đơn"
Bạn ngạc nhiên không, vì trên đời này còn có một sở thích, đó là thích cô đơn!
Cô đơn cũng có mặt tích cực đối với một người thích được trầm mình trong bóng tối - bóng tối của đêm đen thật sự và bóng râm bên lề cuộc đời, nghĩa là không thích lộ diện ra ngoài xã hội. Thứ cô đơn không làm ta sợ hãi chán chường, mà là một môi trường luôn được mong đợi trong cõi yên bình cho minh triết và sáng tạo - một sự xa xỉ hiếm có gần như một phép màu nếu bạn sống giữa một thành phố đang bị nạn nhân mãn đe dọa, với tiếng ồn trăm kiểu vây quanh.
Hiếu kỳ, tôi đi tìm tôi trong những key words "thích cô đơn", và kinh ngạc khi thấy con người mình có tất cả những dấu hiệu không đáng khuyến khích: sợ đám đông và lọt thỏm giữa những cuộc vui, luôn muốn tách ra khỏi thế giới bên ngoài, giữ khoảng cách để cảm thấy thoải mái, cả về thể chất lẫn tinh thần, thích làm mọi thứ một mình, sống một mình nhưng không hề cảm thấy nhàm chán, trân quý mọi cơ hội được ở một mình, không cảm thấy thôi thúc phải liên tục giữ liên lạc với người khác trong thời gian dài, luôn thức rất khuya để xem một bộ phim hay trong đó có những cuộc tình trong sáng và cao thượng, hoặc đôi khi đơn giản là chỉ muốn hòa mình vào bóng tối, cứ nghe đi nghe lại mãi một bản nhạc, thích đi du lịch một mình, thích hưởng thụ những cuối tuần thoải mái không ràng buộc, ngại kết bạn và gặp gỡ người mới... Ôi chao!
Đôi khi tôi hay tự hỏi, chẳng biết mình có kỳ dị lắm không, trong khi bạn bè tôi dô dô vui vẻ ở những quán ăn sang trọng và tinh tế, tôi lại tha thiết muốn hưởng một buổi tối yên tĩnh ở nhà, mặc một bộ đồ ngủ thoải mái và xem bộ phim thú vị. Nó mang lại cho tôi niềm vui lớn hơn nhiều so với việc bỏ thời gian đi shopping hoặc làm đẹp, nên tôi luôn tận dụng thời gian ít ỏi còn lại để làm những gì mình thích và tận hưởng nó như một đặc ân lúc cuối đời. Cô đơn không làm khó được tôi vì tôi sống khép kín chớ không-thể-không-hòa-nhập. Và tôi nghĩ có thể tự tin về bản thân là một trong những tính cách đầu tiên của một người yêu thích cô đơn ở mức độ chấp nhận được không đi tới chỗ cực đoan.
Thật ra cũng thú vị lắm khi thỉnh thoảng được ra ngoài gặp vài đứa bạn thân để tán gẫu. Lúc đó ta đâu còn là những người lớn chững chạc nữa, mà trở thành những đứa trẻ sống lâu, tha hồ nhí nhố một trăm lẻ một chuyện trên trời dưới đất, và cảm thấy hạnh phúc khi vẫn còn được gặp hay liên lạc với những đứa bạn dễ thương, những người bạn của năm mươi năm về trước! Chia sẻ những trải nghiệm, cho hay nhận lời khuyên, tâm sự những điều u ẩn không thể nói với ngay chính những người thân của mình, những điều đó chúng ta chỉ có thể kể lể với đôi người bạn thân, do vậy ta cần "bạn" và không thích "bè". Quý hồ tinh bất quý hồ đa, bạn ít thôi nhưng thật lòng với nhau, không có cái cảnh "bằng mặt không bằng lòng", không có những nụ cười giả tạo, ngoài mặt nói cười thơn thớt mà ghìm nhau nhau từng chút để ganh ghét hay xem thường. Một người thích cô đơn chỉ cần bấy nhiêu, nên cuộc sống hiếm khi cảm thấy nhàm chán vì biết rõ mình thích gì, cần và không cần phải làm gì.
Đầu tháng Tư 2020, lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, social distancing do nạn dịch Covid 19 diễn ra kéo theo bao nhiêu bức bối, trầm cảm và xung đột gia đình. Những người tánh hướng ngoại nào giờ đã quen sống bầy đàn, lúc ấy cảm thấy ngột ngạt tù túng thậm chí muốn phát điên khi phải quẩn quanh giữa bốn bức tường của chính căn nhà mình, ăn rồi ngủ! Trong khi những người đã quen với cuộc sống khép kín lại thấy chẳng có gì ghê gớm, thậm chí còn cảm thấy tiện lợi hơn vì khi ngại tới chợ là nơi đông người dễ lây nhiễm, giờ chỉ cần một cú nhấp chuột đặt hàng online là có người đem tới tận nhà. Rồi lợi dụng thời gian cách ly để có nhiều dịp sum họp gia đình hơn, đọc sách xem phim nhiều hơn, và hoàn thiện con người mình hơn qua những kỹ năng còn thiếu sót mà lâu nay cuộc sống cơm áo tất bật bươn bả không có nhiều thì giờ để trau giồi.
Như vậy, cùng một sự kiện, xấu hay tốt, khó chịu hay không, đều tùy tính cách và cách nhìn của mỗi người đối với sự kiện đó ra sao.
Dẫu sao, bản chất con người luôn có hai thôi thúc mâu thuẫn: chúng ta yêu và muốn được yêu, đồng thời chúng ta cũng khao khát sự riêng tư và độc lập. Cho nên trong giáo dục, phải chăng nên dạy trẻ nhỏ cách làm việc nhóm, nhưng cũng cần thiết dạy chúng chủ động dấn thân để tự mình thực hiện hoặc đeo đuổi một đam mê lành mạnh hay một ngành chuyên môn lâu dài và bền bỉ. Trong khoa học, sự hợp tác trong phòng thí nghiệm đưa đến những kết quả diệu kỳ, nhưng cũng có những nhà khoa học tính cách hướng nội lại rất cần yên tĩnh và riêng tư để có thể thăng hoa khả năng sáng tạo và hiệu suất làm việc tới mức tối ưu.
Khi tôi đọc về nỗi cô đơn, đoạn văn dưới đây làm tôi vừa thú vị vừa buồn cười:
"Tôi không cho rằng con người là một hòn đảo. Cuộc sống là vô nghĩa khi chúng ta không có tình yêu, lòng tin, và tình bạn.
...Và những người có khả năng sáng tạo phi thường nhất, trong nhiều ngành nghề khác nhau, phần lớn lại là những người hướng nội, dựa theo một nghiên cứu của hai nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi và Gregory Feist.Họ đủ hướng ngoại để chia sẻ và thúc đẩy những ý tưởng, nhưng họ luôn nhận thức về bản thân như là một cá nhân độc lập.
...Nói cách khác, một người ngồi yên lặng dưới gốc cây ngoài vườn (trong khi những người khác đang rôm rả cụng ly trong nhà) khả năng cao hơn sẽ có táo rơi vào đầu!" (Newton là một trong những người hướng nội vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại: William Wordsworth đã miêu tả ông qua đoạn thơ sau: “Mãi mãi một trí tuệ/ Hành hương qua những biển cả xa lạ của suy tư, trong cô độc.”)
(New York Times)
Tôi vẫn còn nhớ quay quắt cái thời đẹp đẽ nhứt của tuổi thanh xuân tươi hồng, đã phải oan uổng chôn đời trong rẫy rừng, trong khi vẫn liên tục ném mình vào những chuyến đi vô vọng. Gần mười năm sau tôi mới trở lại Sài Gòn nối tiếp "giấc mộng con" ở Đại học Tổng hợp.Rảnh rỗi ngồi gẫm lại mới thấy những ngày miễn cưỡng làm thôn nữ, ngày nhổ cỏ trồng trọt tối học ôn dưới ánh sáng tù mù của ngọn đèn dầu, tôi chưa bao giờ thèm muốn ánh sáng kinh thành (cái kinh thành đầy xa lạ và khốn khổ đó đâu còn là chỗ nương thân cho anh chị em chúng tôi!), cũng chưa bao giờ vì mặc áo vá mà thèm thuồng bộ váy rực rỡ và tiếc cho vóc dáng thanh xuân dần mai một nơi quê mùa. Chỉ có một thôi thúc duy nhứt là thoát khỏi lòng giếng tăm tối để được toại chí trong giấc mộng công danh dở dang tức tưởi! Trong thời gian gần mười năm trời đằng đẵng đó, nếu là người ham vui có lẽ tôi đã phát điên vì cái "mộng vuông" phải nằm bó rọ trong một "lỗ tròn" oan nghiệt (A square peg in a round hole). Vậy mà ngược lại, đó là thời gian duy nhứt tôi được thanh thản bên thiên nhiên xanh mút mắt, cách xa những sinh vật ác độc và đạo đức giả, sống hồn nhiên với heo bò gà vịt, chiều chiều nằm lăn trên trảng cỏ mênh mông mà giỡn tưng bừng với mấy con chó con mèo.
Cô đơn chăng? Rất nhiều, nếu cứ mãi nhớ về những ngày hạnh phúc ấm êm thoát cái tan đàn sẩy nghé, nếu cứ lạc lõng nơi xa lạ với những người lối xóm cứ chăm chăm để ý coi "nhà giàu Sài Gòn" làm ăn ra sao (đó là họ gọi mỉa mình vậy) và cười nhếch mép khi thấy mình làm ruộng làm rẫy chẳng ra hồn, nếu cứ nhìn mãi những bông dừa cạn tím buồn chìm dần trong hoàng hôn mà nhớ về những cành mai ngày Tết nghiêng mình kiêu sa trong cái lộc bình quý giá của Ngoại, và nếu cứ nghe tiếng pháo giao thừa mà ngỡ như tiếng uất nghẹn chớp bể mưa nguồn khi nhớ về những ngày cuối năm sum họp gia đình yên vui cũ...
Hò ơ... Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai,
Con sông nước sâu sao cứ chảy hoài,
Thương người xa xứ lạc loài tới đây...
Rồi mọi thứ cũng dần ổn định sau khi đã... chạm đáy! Càng về già, dù đã có thể thảnh thơi để đi đó đây chút ít, tôi vẫn lười ló mặt ra ngoài, dần sợ những mối quan tâm hời hợt, những mối quan hệ xã giao "có cho có", càng ngại ngùng những ồn ào quanh mình : tôi ghét một tiếng còi xe vô duyên chát chúa trong ngõ nhỏ, không ưa những tiếng động ồn ả, cho dù đó là âm thanh Karaoke ầm ĩ với giọng lè nhè ngang phè của đám người đang ngà ngà say cách đó vài căn, tiếng chuông mõ tụng niệm rền rĩ vào những lúc người ta cần nghỉ ngơi nhứt ở căn đối diện, hay tiếng hát thánh ca vang rền của cả gia đình sát nhà mà tôi bị bắt phải nghe mỗi hừng sáng (dù tôi vẫn lầm thầm đọc chú Đại Bi và Bát Nhã tâm kinh mỗi ngày và thỉnh thoảng cũng nghêu ngao nho nhỏ vài bài Thánh ca!) . Tôi trang bị cho căn phòng của mình dễ chịu tối đa, tương đối cách âm, để nó trở thành thế giới của riêng tôi, an toàn và tĩnh lặng, nơi đó tôi thu tôi vào một góc thoải mái, tha hồ cất kín tâm tư, gần như chỉ giải bày qua ngòi bút và những trang giấy. Một cuộc sống thụ động và gần như ẩn cư giữa những bộn bề nơi phố thị.
Sau những mất mát, tan tác, con chim trúng tên đôi lần mãi sợ cành cong.
Cho nên dù tôi có một gia đình yên ấm, một nghề nghiệp ổn định và được quý mến, những người bạn (online và offline) thật dễ thương, những mối quan hệ gia đình và xã hội khá tốt đẹp, nhưng tôi vẫn chỉ là người cô đơn với hạnh phúc một mình.
Life is a moment in space
When the dream is gone
It's a lonelier place
I kiss the morning goodbye
But down inside you know
We never know why
The road is narrow and long
(Woman in love - Barry and Robin Gibb)
SG, 1/11/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như
______________________

J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps Brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends
(L'adieu- Guillaume Apollinaire)
1. Thu. Lãng mạn và bâng khuâng biết bao trong văn, thơ, nhạc! Nào "Tôi đi học" Thanh Tịnh, "The last Leaf" O'Henry, đến "Nature en deuil" Sybille Rembard, "Chansons d'Automne" Paul Verlaine, "L'adieu" Guillaume Apollinaire, "Sonnet 73" William Shakespeare, "To Autumn" John Keats, "Fall, leaves, fall" Emily Brontë, "Thu tịch lữ hoài" Lý Bạch, "Thu hứng bát thủ" Đỗ Phủ, "Thu giang tống khách" Bạch Cư Dị, rồi "Cây đàn cuối thu" Nguyễn Bính, "Gửi người dưới mộ" Đinh Hùng, "Tiếng thu" Lưu Trọng Lư, "Gió thu" Tản Đà, và "Buồn tàn thu" Văn Cao, "Thu vàng" Cung Tiến, "Giọt mưa thu" Đặng Thế Phong, "Thu quyến rũ" Đoàn Chuẩn, "Mùa thu Paris" Cung Trầm Tưởng - Phạm Duy...
Nhiều đến nỗi đã trở nên bình thường một tâm cảm mùa thu và nghệ sĩ. Và những-con-đường-thu-có-một-tôi-thơ-thẩn luôn là niềm mơ ước cho kiếp sau với trùng trùng lá chết...
Dans le parc aux lointains voilés de brume, sous
Les grands arbres d’où tombe avec un bruit très doux
L’adieu des feuilles d’or parmi la solitude
Sous le ciel pâlissant comme de lassitude
(Dans le parc - Albert Samain)
Rồi tôi được đọc "Thu, vàng mấy đỗi..." của tác giả không xa lạ gì Cao Vị Khanh. Bảo là quen, nhưng dường như lần nào tôi cũng ngạc nhiên như đọc lần đầu văn phong lạ lẫm một tác giả chưa quen. "Thu" vào tay Cao Vị Khanh đã không còn bình thường, nó mang dấu ấn ngọc với dịu vợi ngôn từ. Đến nỗi khi ông xã tôi hỏi bài viết (Thu, vàng mấy đỗi...) nói gì trong đó mà em bảo đọc hoài không chán? Tôi ngẩn người không biết trả lời sao: Ủa, trí nhớ mình già cỗi hết date không nhớ nổi nội dung bài viết vừa mới đọc, hay nó kỳ ảo đến nỗi khi đi lạc vào đó tôi lơ ngơ như kẻ đang đằm đằm trong cỗ máy thời gian muôn hồng ngàn tía, để rồi khi đã bước trở về thực tại, tôi vẫn còn lơ mơ chân thấp chân cao?
2. Cao Vị Khanh đã "lẩm rẩm" những gì mà có thể hấp dẫn người đọc như một thứ Love Lotion Number 9? Trước tiên là choáng váng với cách dùng chữ thần kỳ của ông. Trời đất ơi, văn thì đọc miên man mà thử lọc chữ dùng phát chóng mặt! Ai cũng biết, chỉ bắt đầu từ độ tuổi năm, sáu mươi, não bộ con người đã bắt đầu lão hóa làm rớt rơi từng từ vựng, nhớ mãi không ra tên gọi những thứ hết sức bình thường quanh ta, đành chỉ tay cái này, cái kia. Hội thoại hằng ngày kém sinh động vì cứ ư a đã đành, viết lách càng tệ hại khi nghĩ hoài không ra chữ đúng để diễn tả ý tưởng...
Chuyện đó không hề xảy ra với Cao Vị Khanh! Hãy xem đoạn mở đầu khi "Sương" tràn ngập từ tượng hình đến nỗi trong cái đầu-luôn-cự-tuyệt-những-con-số của tôi chợt bật lên một ý nghĩ cắc cớ: Để mình thử đếm xem Cao Vị Khanh đã sử dụng bao nhiêu chữ diễn tả "Thu", và hết hồn hết vía khi thấy trong một đoạn đầu ngắn xíu chiếm hết hai mươi mốt động từ tả "sương": nấn níu, là là, lả lả, mù mù, váng vất, len lách, lan man, lấp lửng, bay, rơi, tuôn, bốc, tràn, thổi, vắt, luồn, trườn, sà, nghiêng, vói, thấm!!! Và một đoản văn không dài không ngắn chiếm không nhiều, chỉ tròm trèm... hơn năm mươi tính từ tả "Thu": bâng khuâng, xao xác, lãng đãng, nao nao, bảng lảng, nằng nặng, hiu hiu, ngan ngát, mang mang, băn khoăn, ray rứt, lê thê, lung linh, tiêu sơ, long lanh, lồng lộng, miên man, sẽ sàng, khắc khoải, tan tác, xào xạc, quạnh hiu, xốn xang, thăm thẳm, trìu trĩu, tàn phai, mỏi mòn, vv...Quá kinh khủng cho một cái đầu còn cực kỳ tinh anh ở tuổi ông. Và vô cùng tinh tế.
Sous ces rayons cléments des soleils de septembre
Le ciel est doux, mais pâle, et la terre jaunit.
Dans les forêts la feuille a la couleur de l’ambre ;
L’oiseau ne chante plus sur le bord de son nid.
(Les Soleils de Septembre - Auguste Lacaussad)
3. Tôi có một tật xấu, là khi đọc cuốn sách hay, hoặc xem một phim buồn, tôi cứ ở mãi trong đó không thoát ra được. Cho nên giờ đây, khi mơ ngủ, khi làm việc nhà, thậm chí khi đang dạy học (dĩ nhiên lúc học trò đang làm bài), tôi vẫn mãi mơ mộng về một mùa "Thu, vàng mấy đỗi" ngập lá phong vàng... Có vọng ngoại không khi tôi nói quanh tôi chỉ có xác lá tuôn đổ muôn chiều trong mưa làm những giọt nước mắt hòa với nước mưa đầm đìa ký ức của một dĩ vãng nhiều sinh ly tử biệt, tuyệt không có những chiều thu vàng xao động lòng người, những con đường hun hút đẹp đến nỗi tôi một tâm hồn đã chết từ bao độ chợt trỗi dậy niềm ước ao được tay trong tay với một ai đó chưa có chân dung, thong dong trên xào xạc lớp lớp lá chết mùa này mùa trước; hay được ngồi với tri âm trên băng đá bờ hồ một ngày thu, yên lặng ngắm những con thiên nga sang trọng và đĩnh đạc chớm di thê...
La couleur verte
tremble
entre les mains
de l’automne
La mort maquille
les feuilles
pour leurs noces
avec le givre
(Arrière-saison -Kamal Zerdoum)
"Sương" la đà len lách khắp chốn của Cao Vị Khanh cũng thoắt đưa tôi về đoạn phim bốn mươi năm trước một cô nhỏ tương lai vô định muốn tan trong sương mù một ngày bão bùng ở Đà Lạt, thành phố ngàn thông. Mưa lất phất và gió cắc cớ cứ chực lật ngược cây dù khốn khổ trong màn sương trắng xóa không tỏ mặt người trên con dốc chừng như đi hoài không hết, đến nỗi khiến cho cô cảm thấy mọi thứ dường như đều chống lại mình: Mưa, lạnh, gió, sương... Và định mệnh.
Một đóa dã tường vi đỏ thắm thẹn thò bên rào nhà ai run rẩy khóc, như giọt máu bầm loang lỗ trong làn sương trắng...
Oui, dans ces jours d’automne où la nature expire,
A ses regards voilés, je trouve plus d’attraits,
C’est l’adieu d’un ami, c’est le dernier sourire
Des lèvres que la mort va fermer pour jamais !
(L'automne - Alphonse de Lamartin)
4. Lá tan tác trong gió. Lá long lanh trong nắng. Lá muộn phiền trong mưa... Những chiếc lá của Cao Vị Khanh "xanh mướt, xanh rì, xanh ngát, đốm vàng, ửng hồng, dãi đỏ, hực vàng, lồng lộng, sáng trưng, hực hỡ, vàng lịm, tím thẫm, đỏ quạch, tung hê, tan tác"... Để "ngày vội vã". Để "đêm nơm nớp"... Những nhân cách hóa thâm trầm làm tôi chợt nhớ tới những chiếc lá tội nghiệp của tôi...
"Ở đó mỗi khi nhìn gió xoáy từ đầu dốc cuốn theo bao nhiêu lá vàng, để rồi khi xuống tới dưới triền thì tung lên trên không cơ man nào là xác bướm tơi tả, thì hồn mình như cuốn bay theo với lá, bỏ lại sau lưng những khổ đau chốn hồng trần, những "thiên địa vô nhân", những cảnh đời thất thế..." (Trích "Tôi đi chăn bò - TCQN).
Sao mà tội nghiệp? Vì chúng bị dập vùi cuốn hết xuống phía triền cỏ thoai thoải dưới kia để chôn đời trong một đầm nước quạnh hiu lau lách, ngàn đời trầm tích, ngàn đời lặng câm. Những chiếc lá cũng có một số phận hẳn hoi cách biệt, đời đời ngưỡng vọng những bạn lá thong dong la đà reo vui đáp xuống vai những bức tượng trắng trong khuôn viên Đại học mênh mông bên nửa kia trái đất, những bạn lá êm êm lót chân cho đôi tình nhân trên những con đường Thu hun hút giữa hai hàng cây kỳ bí thăm thẳm...
Une rose trémière restée un peu sauvage
A pleuré ses pétales sur les marbres et les croix.
Dans le vent qui gémit revient l’écho des voix
Des pauvres innocents trépassés avant l’âge.
(Toussaint en Bretagne - Antoine Livic)
5. Góp phần vào nét Thu buồn hoang hoải, là hình ảnh chú hề "cô đơn và lạt lẽo như một pho tượng cũ bỏ quên", một chấm phá sinh động âm thầm trong cảnh Thu. Phía sau lớp "son phấn ngây ngô" và nụ cười ngoác vô hồn, là cả một kiếp nhân sinh! Như một nghệ sĩ nghèo khi màn nhung đã khép, nợ cơm áo và nỗi cô đơn luôn thường trực vây quanh. Đâu rồi kèn trống dặt dìu, đâu những tiếng cười reo khoái trá, đâu rồi cờ xí rợp trời, đâu những tràng vỗ tay vang rền theo nhịp ngựa bước kiệu điệu đàng! Chỉ còn lại một hình người buồn bã, đã buồn như pho tượng, còn cũ kỹ và bị quên lãng, giữa vòng vây các thứ bừa bộn như phế tích chất chồng, "mếu máo", "xộc xệch", nhòe nhoẹt"...Mọi thứ đều buồn thảm, như đất trời lộng lẫy trước khi chớm tàn phai...
Thêm diễm lệ cho nàng Thu muôn vẻ não nùng, là những câu văn kéo dài sự thâm trầm bằng chỉ hai chữ cuối câu:
"Vói tay ngắt chiếc lá, cọ nhẹ vào môi nghe mềm mại, mặt lá ửng hồng túa ra li ti những đường gân nhỏ như ngàn mạch máu vân vi trên má ai ngày xưa, nhan sắc".
"Dứt mưa, nước thấm vào thân cây đen sẩm, tàng lá đã đỏ, ửng đỏ thêm, chòm lá đã vàng, hực vàng thêm, tuyệt tác".
"Rồi tới lúc đỏ con mắt mới thấy được một đốm xanh, lẻ mọn".
"Cái lộng lẫy rồi có phải, chẳng qua … cũng chỉ là tín hiệu của một sự tàn phai, sẽ đến".
"Những tình nhân e thẹn được dịp cũng muốn tung hê ra cho hết, một lần".
"Mang theo hết đi, mang theo hết đi, mùa thu".
Và phải chăng đây chính là những câu thơ được dệt bằng văn xuôi?
"... Thoáng như ráo hoảnh… Có một cái gì bảng lảng đâu đây. Có một cái gì chực hờ muốn nói ... mà môi không hở được ra lời".
"Có điều trời đất đó dưng không ra chiều lãng đãng. Gió mây đó bỗng nằng nặng nỗi niềm. Cũng là cơn gió quen nhưng trưa nay sao thấy hiu hiu. Vẫn là vạt mây đó sao hoàng hôn này lại ngan ngát. Có cái gì đó đang trở dậy, cựa mình, dù đã thúc thủ nằm yên từ lâu lắm trong cái góc khuất nhất của lòng ta".
"Ngọn đuốc cháy lập loè trên khuôn mặt sinh ly. Giọt nước mắt tử biệt khóc ngoài ngàn dặm. Ánh trăng xanh mướt một đêm mười bảy. Ngón tay ngoéo hờ giữa góc phố trăm năm".
"Ngày vẫn lên mà chừng như uể oải. Đêm mỏi mòn mỗi lúc một lê thê hơn".
"Rồi lắm khi những cơn mưa bất chợt, mưa bay nghiêng làm như nước cũng đổi màu".
"Ai đó đã qua đây, rồi có để lại gì không, kể cả một dấu chân đã dẫm lên mấy lần lá úa. Lá sẽ rơi lấp lên tất cả, con đường, bãi cỏ, ngõ phố, công viên, tiếng cười lanh lảnh một mùa hè, giọt nước mắt lẫn vào giọt mưa bất chợt, ngón tay cong như một lời hẹn vu vơ".
"Vàng thu chỉ là ảo ảnh. Và tình thu chỉ là một thứ đoạn trường".
"Để lại chăng, đôi khi chỉ là một chiếc lá vàng mà ai đó ép khô giữa hai trang sách cũ, rồi bỏ quên giữa mối mục thời gian…"
"Làm chi mấy lớp sương thu, để hai con mắt tôi mù hướng em. Tìm đâu thấy, dấu đã chìm? Có chăng trong xác lá lìm lịm khô…"
Ai chà! Trước đây tôi hay gọi Cao Vị Khanh "Nhà văn lan man những diệu kỳ". Giờ tôi muốn đổi thành nick "CVK, phù thủy của ngôn từ".
Nhứt định phải meo cho ổng hay mới được !
SG, 13/10/2020
Trần Cẩm Quỳnh Như
_________________________

SANG và GIÀU
Đã nói thôi bớt bớt FB lại, nghỉ dưỡng bệnh!
Rồi nằm khoèo buồn quá lại quơ cây viết xấp giấy, ngồi không nổi bắt thằng nhóc làm thơ ký gõ lóc cóc, nên bữa nay lại làm rối mắt bà con!
-------------------------------
Cổ kim đa thiểu anh hùng lệ,
Anh hùng nan dữ mệnh tranh hoành,
(Xưa nay những giọt lệ anh hùng đều do không chống lại được số mệnh)
(?)
1. Kể bạn nghe, hồi tôi còn trẻ, có thầy tướng vốn là chỗ quen biết của Ba tôi, đã phán một câu như vầy: "Con QN này nếu may mắn lắm cũng chỉ có thể có quý, chắc chắn không bao giờ có phú!". Tôi cà rỡn: "Con muốn phú hè, con không cần quý đâu hu hu!". Mười tám tuổi lớn xộn rồi cũng chưa biết khi nghèo nó khổ tới cỡ nào, mà cũng không tin ông bà cha mẹ khá giả mình cũng cố công học tập sao mình lại nghèo!
Cho đến tuổi mười chín, gia cảnh suy sụp tan tác, tử biệt sinh ly, tài sản gia đình bỗng nhiên bị "mượn" đâu mất hết, chà lúc đó mới thật sự thấm thía "giá trị" của cái nghèo! Thật là một cuộc "đổi đời" ngoạn mục!
Khi không còn được sống phong lưu như xưa nữa, thỉnh thoảng tôi vẫn hay suy nghĩ về lời ông thầy tướng, gẫm lại câu nói đúng chóc "Tính cách làm nên số phận", rồi lại ngẫm nghĩ hoài về chuyện "phú" chuyện "quý", không biết cái "quý" nó khác cái "phú" nhiều thế nào, vừa "phú" vừa "quý" ra sao, có "quý" không "phú" thê thảm không, ngược lại có "phú" không "quý" giống con giáp nào?
Ngày xưa tôi hay nghe mấy người lớn trong nhà cắt nghĩa về một "famille hiển đạt" và luôn tỏ ý trầm trồ ngưỡng mộ, có lẽ ý muốn tôi cố gắng học hành chăm chỉ cho gia đình nở mặt nở mày. Trong trí nhớ non nớt của tôi thuở đó, một famille hiển đạt bao gồm "giàu gốc" (kiểu bên nội bên ngoại xuất nhập cảng hay điền chủ), con cái du học tự túc bên Tây tốt nghiệp Sorbonne, thế hệ thứ ba cũng học rất giỏi, hoặc tốt nghiệp Đại học trong nước, hoặc có bourse đi học bên Mỹ, Pháp, Anh, Thụy Sĩ... (Tôi muốn nói đến trường hợp các học sinh giỏi du học nước ngoài trước 75, không nói chuyện sau này mấy đứa nhỏ ăn chơi đàn đúm học dốt như me, trong nước chuyên đội sổ, được cha mẹ mua nhà triệu đô ở nước ngoài rồi đẩy qua bển học cho le và để "giữ chân" cho cả gia đình một khi người lớn đã "hạ cánh an toàn"). Khi trở về, các trí thức thành đạt có địa vị, sống sang trọng trong giản dị (hay giản dị trong sang trọng) với cử chỉ lịch sự, thái độ hòa nhã, và đóng góp đáng kể thành quả học tập cho xã hội cộng đồng. Rõ ràng đây là giai cấp "vừa phú vừa quý"!
Tôi cũng muốn mở cái ngoặc ở đây, trên có nói về những người có xuất thân ông bà là điền chủ, là với nghĩa tốt, không phải "địa chủ ác ôn". Dĩ nhiên ở đâu cũng có người tốt kẻ xấu, nhưng một điều chắc chắn không phải ai giàu cũng ác ôn. Như thời trước điền chủ Tăng Khoánh, là người xếp hàng thứ tư trong bốn điền chủ giàu nhứt Sóc Trăng Bạc Liêu, là người xốc vác chơn chất, luôn ra ruộng làm chung với các tá điền, nhà có mấy cái citerne nước mưa rất lớn, mùa hạn hay cho bà con tới gánh nước miễn phí về xài, trong xã có ai nghèo khổ qua đời sẽ được ông cấp cho ít tiền, cùng hòm và chiếu.
Cần gì phải ác ôn mới giàu! Đất phương Nam cò bay gãy cánh chó chạy cong đuôi không sức mà cày, sản vật phong phú, nước ngọt tràn bờ (lúc đó chưa có mười một cái đập khổng lồ của Tàu, đồng ruộng miền Nam phù sa đỏ quạch quanh năm, đâu có bị xâm mặn hạn hán như bây giờ). Nếu miền Nam không trù phú phì nhiêu, tại sao ai ai tận ngoài Bắc ngoài Trung xa lắc tí tè quảy gói "tới đây" rồi "cũng ở lại đây", cắm rễ hoài không muốn trở về??? Những hình ảnh còn sót lại của một miền Nam dù trong chiến tranh vẫn văn minh thanh lịch cuộc sống dễ dàng những năm 60 - 70 đủ minh chứng cho điều đó.
2. Có "quý" không "phú" thê thảm không?
Văn học ta xưa từng miêu tả những ông đồ nghèo thất cơ lỡ vận chỉ vì khẳng khái không chịu "vứt bút lông đi giắt bút chì", nhận dạy vài đứa con nít ê a, ra đường vẫn cố gắng tươm tất, áo dài mòn mỏng đến nỗi không dám cử động mạnh, khuỷu tay và cổ áo sờn thấp thoáng những mủi vá khéo của người vợ tảo tần.
Sau 75, không phất lên như những kẻ cơ hội, có những giáo sư được đi dạy lại với đồng lương còm cõi, vẫn nghiêm chỉnh áo chemise trắng bỏ trong thẳng thớm dù đã ngả màu xỉn vì chỉ giặt nước tro hay xà bông kem vò hoài không ra bọt (mà cũng phải đứng chờ rồng rắn trước hợp tác xã lâu hơ mới mua được phần mình), quần tây thắt lưng da nút chót gài vào "vòng eo 58" vì quá đói khổ; nước da xanh lướt vì ăn cơm độn khoai mì ròng rã cùng với đọt rau muống chấm tương hột (thứ rau được gọi là "giành ăn với heo" vì mót lại từ bó rau muống của vợ nuôi heo trong căn nhà phố ngay giữa thị thành). Những giáo sư dù biết mình chỉ còn dạy vài tuần hay vài tháng là ra khơi, nhưng vẫn cố gắng truyền đạt kiến thức cho đám học trò còn ngơ ngác sau cơn chấn động lịch sử, giảng bài như trối để trang bị được bao nhiêu hay bấy nhiêu cho những đứa trẻ mới lớn đang hoang mang chập chững rẽ vào tương lai trăm nẻo...
Quả là có "quý" không "phú" vô cùng thảm hại trong thời đại "nước cạn bèo chấm đất"!
Nhưng rồi theo với thời gian mọi thứ dần sáng sủa hơn. Một người với số vốn tri thức phong phú khó thể khổ hoài! Nhưng trong xã hội mới này, chỉ tri thức thôi, cộng với sự gìn giữ lòng tự trọng và phẩm giá, có thể thoát được nghèo đói, chỉ vươn lên mức sống trung lưu chớ khó thể gia nhập vào hàng ngũ giàu có hay chữ mới bây giờ gọi chung là "đại gia" (xưa gọi "đại xì thẩu"), vì không thích và cũng không có "khiếu" làm ăn kiểu con buôn, và cũng vì có đầy lòng trắc ẩn, không thể sống thanh thản vô cảm trong dư dả khi nhìn thấy quanh mình toàn bất hạnh và bức bối, nên "sẻ chia" còn là một trong những phẩm hạnh của một người chỉ có "quý"! Lòng nhân ái nhân lên gấp bội, và đời sống bao năm vẫn không vượt qua ngưỡng thanh bạch. Họ luôn là những bóng mờ vô danh âm thầm đứng nép một bên đường, không khoe khoang, không tự sơn phết, không nói chuyện nhân nghĩa, không ăn mặc như con cá bảy màu, không có kiểu làm từ thiện mà lúc trao tặng, người nhận phải cầm bao thơ "đứng hình" thiệt lâu để kịp chụp hình và quay phim. Không gì cả. Họ chỉ là những người hết sức bình thường ngoài sở hữu tri thức, chỉ còn lại một thứ duy nhất là tấm lòng!
May mắn thay những trung lưu kiểu đó vẫn còn khá đông trong thời đại vỡ đê niềm tin này. Họ luôn là người biết phân định chánh tà, biết phẫn nộ trước bất công và cái ác, biết sử dụng động tiền chân chính vào những mục đích chân chính góp phần xoa dịu bất hạnh của con người.
3. Có "phú" không "quý" ra sao nhỉ?
Họ được gọi chung là giai cấp "nouveau riche", trọc phú, giàu nẩy, hay giàu xổi.
(Nouveau riche people are people from a low social class who have recently become very rich and like to show this publicly by spending a lot of money). Giàu xổi là người vốn từ giai cấp thấp kém bỗng một ngày trở nên giàu có nên hay thích khoe khoang tiền của. (Nguồn: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/nouveau-riche)
Họ ở lâu đài dát vàng khóe chân còn vàng đậm màu phèn, bao gồm những con buôn nhờ làm ăn chụp giựt lừa đảo mà phất lên, hoặc những kẻ cơ hội lợi dụng thời cơ và quyền thế vơ vét cho thỏa, bù lại những ngày sống cúi đầu trong khốn cùng tăm tối.
Dễ dàng nhận thấy dân giàu nẩy qua bề ngoài cũng như tính cách: bộ sưu tập siêu xe, cặp kè với cả lố chân dài, đeo dây chuyền vàng như xích chó, có thể có hai ba đại học nhờ văn bằng chôm chỉa bán mua, dù ở nhà riêng hay nơi công cộng lúc nào miệng cũng bô bô lớn lối nước bọt bắn như mưa, vô nhà hàng ngồi như nước lụt, ăn xong xương và giấy ăn vương vãi khắp bàn và sàn nhà, thích chơi ngông và hám danh, ăn tiệc buffet như heo hục máng, cử chỉ và thái độ lố bịch hợm hĩnh, tự đắc khoe khoang, ăn mặc lòe loẹt như con đúm (búp bê vải đúm lại bằng nhiều miếng đủ màu) bất cần hòa hợp về gu màu sắc, tuổi tác, nước da hay dáng dấp, đeo đồ trang sức và phụ kiện như cây thông Noël; nuôi chó Tây Tạng, mèo Savannah vài chục ngàn đô để thể hiện đẳng cấp...
Không hoàn toàn dốt nát như trọc phú đời xưa, một số “giàu nẩy” bây giờ du học tận trời Tây, không rửa chén kiếm tiền học như du học sinh trước 75 mà được cha mẹ mua hẳn nhà đẹp ở nước ngoài, chè chén tiệc tùng ầm ỉ, vặt sạch cây trái của hàng xóm cách vô tư, sành điệu hợp thời trang và xài tiền như nước - thói thường đồng tiền không đến từ mồ hôi luôn rất dễ phóng tay!
Từ khi ra trường, tôi chỉ dạy cho các trung tâm sinh ngữ và dạy hợp đồng cho các cơ quan, sau này lớn tuổi thì dạy kèm ở nhà, và gặp một trường hợp vừa trí thức vừa giàu có mà cư xử rất ngộ nghĩnh làm tôi nhớ mãi: Đứa học trò lớp 11 mất căn bản tiếng Anh trầm trọng, gia đình giàu có nên bao nhóm học một mình, ông bà Ngoại tiệm vàng, ông bà Nội buôn nhà đất, cha mẹ đều là kiến trúc sư ăn mặc thời thượng, gặp thời thế nhu cầu xây dựng tăng vọt, nghe nó khoe ba mẹ nó mỗi ngày từ công trình về, tiền để chật cốp xe. Tôi luôn ngưỡng mộ những người trẻ tuổi ăn nên làm ra bằng chính công sức và tài năng của mình... Nhưng cái cách họ đối với thầy dạy con mình thì quả là cổ kim hiếm thấy: Không bao giờ nhớ ngày đóng học phí cho con, cứ dùng dằng trầy trợt trễ nãi, tới khi đóng tiền thì cầm một nùi mà đưa, không bao giờ có bao thơ, có khi tiền cũ rách đến nỗi làm tôi suýt tưởng mình đang giơ nón đứng cửa chợ! Chưa hết, thằng nhỏ học quá kém mà cứ nghỉ ngang vì cùng cả gia đình đi nghỉ mát ở resort, lúc đi về, họ đòi mình dạy bù! Mỗi khi thằng nhỏ nghỉ học đi dự sinh nhật bạn, hoặc đi đám cưới cùng với cha mẹ, họ gom các buổi đó lại để trừ tiền!
Dĩ nhiên là sau đó tôi cho nghỉ vì quá ngán ngẩm - một lợi thế khi dạy tự do. May mắn là trong đời dạy học, tôi rất hiếm khi gặp phải "phụ huynh lương hảo" kiểu đó. Chỉ tội nghiệp đứa học trò, cứ chứng kiến cách cư xử của cha mẹ, lớn lên chắc cũng chẳng cần tế nhị lịch lãm, coi đồng tiền bằng bánh xe bò - mà có khi nhờ vậy nó dễ thành đại gia!
Trường hợp này trí thức cũng cư xử tương đương trọc phú, thua xa một phụ huynh ít học đen đúa còm nhom vì tảo tần một nắng hai sương ngoài chợ, đóng học phí cho con đúng ngày tăm tắp, trên bao thơ còn ngoằn ngoèo dòng chữ: "Cám ơn Cô"!
"Du thanh nhiên nhi hậu đăng phương minh"! (Dầu sạch trong ngọn đèn mới sáng). Rõ ràng, "sang" không phải chỉ có tri thức, mà còn phải xuất thân nề nếp, được đào tạo bài bản và trưởng thành trong một môi trường có giáo dục, có tinh thần kỷ luật và cả tinh thần quốc gia! Hiển nhiên luôn phải có sự tương ứng về đạo đức, học thức và hành vi. Nói cách khác đó là sự kết hợp giữa vẻ đẹp của tri thức và cư xử đúng mực.
Hãy nhìn người dân Nhật Bản luôn điềm đạm, lịch sự và biết điều ngay trong khốn khó (không phải cứ hễ đói thì ăn vụng, túng thì làm càn), từ đứa trẻ tới người già, ai cũng bình tĩnh xếp hàng nối đuôi chờ tới phiên mình được phát hay mua thực phẩm, một hình ảnh văn minh đáng ngưỡng mộ nhất trong hoàn cảnh ngặt nghèo thê thảm của tai họa sóng thần năm 2011 (Cảnh sát Quốc gia Nhật Bản chính thức xác nhận có 15.893 người thiệt mạng, 6.152 người bị thương và 2.572 người mất tích tại 18 tỉnh của Nhật Bản và hơn 125.000 công trình nhà ở bị hư hại hoặc phá hủy hoàn toàn. Chính phủ Nhật Bản cho biết tổn thất do động đất và sóng thần tàn phá miền Đông Bắc có thể lên đến 309 tỉ USD. Đây là kỉ lục thế giới về thiệt hại do thiên tai gây ra. Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%99ng_%C4%91%E1%BA%A5t_v%C3%A0_s%C3%B3ng_th%E1%BA%A7n_T%C5%8Dhoku_2011).
Đem so với hình ảnh tranh cướp ấn đền Trần tại Nam Định, hàng chục ngàn người xô đẩy dữ dội, ùn ùn qua cổng Ngũ Môn, leo rào vào đền thờ, la ó chửi rủa hỗn loạn mông muội, cướp lộc trên bàn thờ, nhảy cả lên bàn thờ để đặt lễ (!)... Chao ôi là xấu hổ! Thật là dày dặn gương mặt người đàn ông cao lớn mặc veste xanh rêu , miệng toét cười hài lòng tay giơ cao nhánh "lộc" là một nhánh hoa giả màu vàng chóe vừa mới cướp được từ bàn thờ!
Như vậy rõ ràng những người "sang" Nhật Bản cũng làm nên văn hóa và thể diện một quốc gia!
4. "Sang" trọng "phẩm", "Tiện" trọng "lượng". "Sang" đi đôi với "quý", nhưng "giàu" có thể đi với cả "quý" lẫn "tiện"!
Người "giàu" mà "tiện" luôn xem miếng ăn làm trọng, làm ăn chụp giựt, cuộc sống tăm tối với những thú vui nhầy nhụa thấp kém, nếu có đi học cũng chỉ để dùng bằng cấp kiếm thêm lợi quyền, leo cao hơn phẩm trật chớ không phải vì muốn có thêm kiến thức.
Cho nên mỗi một trọc phú khi muốn khoe khoang hợm hĩnh nên tự hỏi mình do đâu mà giàu? Và mỗi một trí thức trước khi khoe bằng cấp đôi ba cái, cũng nên tự hỏi bằng cấp đó do đâu mà có, có phải do học hành chăm chỉ mà đậu, hay chỉ là thứ bằng cấp mua bán hoặc mì-ăn-liền: học "bồi dưỡng" dăm ba tháng nửa năm rồi lâu ngày tự huyễn hoặc rằng mình cũng bằng vai phải lứa với những bằng cấp đại học ròng rã bốn năm năm trời nấu sử sôi kinh!
Người "sang" kết bạn với những ai có cùng sở thích, tính cách, quan niệm và phẩm chất.
"Giàu xổi" thích kết bạn với kẻ quyền thế để mong nhờ vả, thích kết bạn với nhà giàu vì tự trong máu hàn vi đã khiếp sợ và ngưỡng mộ nhà giàu.
Người "sang" dùng tiền đúng mực để mua lấy sự thoải mái, tiện dụng và hiệu quả. "Giàu xổi" cái gì cũng quy ra tiền, luôn nghĩ hễ quăng tiền ra là có mọi thứ và mọi người phải cúi rạp trước mình. Thật sự giàu có và địa vị chưa chắc đã được mọi người tôn trọng, nếu có chỉ là sự phỉnh nịnh của kẻ tiểu nhân.
Mạnh Tử nói: "Nhân bất tự vũ nhi hậu nhân vũ" (Tự khinh thì người khác cũng khinh mình). Nhìn cử chỉ có thể đoán biết quý tiện dễ dàng. Người "quý" ánh mắt trong sáng, tướng mạo đoan nghiêm, cử chỉ đĩnh đạc, dáng vẻ an nhiên, ăn nói điềm đạm, nhận xét tinh tế, "nhứt kiến khả kính" (thoạt nhìn liền thấy kính nể), ngũ nhạc hài hòa, khí lượng bao dung.
Giàu có, địa vị, thành đạt mà ăn nói bổ bã, hời hợt suồng sã, thô tục phóng túng là do cốt tiện, "Nhứt kiến khả hỉ, tà đãng nhi dị dụ" (vừa trông thấy đã muốn cợt nhã, tánh tình tà đãng), tà thị du thị (trông lén nhìn trộm)...
5. Thế nhưng trên thế gian này đâu có nhiều người được trọn vẹn xuất thân nề nếp giàu sang, cùng bản thân thành đạt gồm thâu phú quý! Cho nên luận về việc kết bạn thì từ người giàu gốc đến kẻ giàu mới, từ người công thành danh toại đến kẻ nửa đường gãy gánh, ngay cả những người ít học nghèo khó làm nghề hạ bạc đều có thể là BẠN TỐT của mình nếu họ SỐNG TỬ TẾ. Bạn sẽ tủm tỉm cười. "Chỉ tử tế!". Giống như kiểu nói: "Tôi không cần gì ngoài hạnh phúc", mà hạnh phúc lại bao gồm tất cả: giàu có, may mắn, thành đạt, cả yêu và được yêu!
Bạn hãy yên tâm, cái great delicacy này tuy không dễ gặp nhưng chịu khó tìm sẽ thấy, trừ phi trong tử vi bạn, cung Nô Bộc (bạn bè, đồng nghiệp, cấp dưới) quá xấu, đi kèm Mệnh có Cự Môn, Hóa Kỵ! :-) Nhưng cũng không nên vì thế mà vội than "Ô hô ô hô thiên!". Cứ sống tử tế, đêm về không ác mộng vì mặc cảm tội lỗi, lòng luôn thư thái thong dong, tức đã là người hạnh phúc!
Sài Gòn, 11/09/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như


QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI
Phần 1: Quyền sách một đời Phần 5: Sông Gành Hào
Phần 2: Chiếc ghe ngo Phần 6: Con Bày đưa đò
Phần 3: Hòn Cổ Tron Phần 7: Miễu Bà Chúa Xứ
Phần 4: Hương rừng Phần 8: Một cuộc biển dâu
Phần cuối: Tình nghĩa giáo khoa thư
BẠN MẾN, ĐÂY KHÔNG PHẢI LÀ LOẠT BÀI PHÊ BÌNH VĂN CHƯƠNG CÁC TRUYỆN NGẮN TRONG “HƯƠNG RỪNG CÀ MAU”, CHỈ LÀ NHỮNG Ý NGHĨ LAN MAN TRÊN TRỜI DƯỚI ĐẤT, NHỮNG LIÊN TƯỞNG ĐẦU NGÔ MÌNH SỞ CHỢT ĐẾN CHỢT ĐI TRONG ĐẦU KHI ĐỌC TRUYỆN, VÀ MÌNH GHI LẠI LÀM VUI. - QN.
Cám ơn thầy Phó Lễ Hùng và chị Lê Thị Hồng Cúc đã khuyến khích em ghi lại những cảm nhận năm xưa khi đọc tuyển tập truyện ngắn "Hương rừng Cà Mau" của nhà văn Sơn Nam.
---------------------------------------------------------------------------------
PHẦN 1:
QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI
Có những quyển sách lẽo đẽo đi theo con người suốt cả một đời. Với tôi, đó là quyển "Hương rừng Cà Mau" của nhà văn Sơn Nam.
Đêm, nằm nghĩ giờ này con nhỏ bạn đang ở sân bay, nó ra đi lẳng lặng một mình không chịu cảnh đón đưa, bỗng nhớ tới câu "Cái cảnh kẻ ở người đi sao mà buồn vậy" trong "Tình nghĩa giáo khoa thư", dù bây giờ việt kiều đi đi về về như đi chợ, cảnh biệt ly đâu còn sướt mướt kiểu "ra đi không hẹn ngày về" như hồi mấy chục năm trước nữa...
Mỗi lần ăn cháo lòng, lại nhớ tới "con Bảy đưa đò", lúc đã trở thành dì Bảy bán cháo, cổ nói luộc lòng cũng cần một tấm lòng! Ngộ hen, cái chuyện nhỏ mọn tầm thường như luộc mớ lòng cũng cần tới thứ xa xỉ này sao? Ngày nay, tấm lòng nếu có thì cũng "theo gió cuốn đi" thôi mà!
Nằm khoèo coi một phim Hàn quốc tình cảm trong sáng, lại nhớ tới mối tình tội nghiệp của hai đứa nhỏ trong "Cây huê xà". Rồi lại nghĩ lẩn thẩn, mối tình đau đớn này đẹp mãi trong lòng thằng Lợi, chớ nếu mọi thứ suông sẻ, tụi nó lấy nhau rồi, con đùm cháu đống, biết có còn thương yêu nhau như lúc ban đầu?
Mỗi dịp lễ lạt, nhìn đàn cờ sao bay phần phật trong gió sớm, lại nhớ tới tâm trạng khó tả của lục cụ khi được ban thưởng lá cờ Phú Lang Sa trong "Đua ghe ngo"...
Rồi mỗi khi tủi thân lúc lạc loài nơi rẫy vắng, lại nhớ tới cô Hoàng Mai chôn đời trong rừng sâu với câu nói: "Anh Tư nắm cái chéo áo thôi em cũng đủ vui rồi"...
Sao quyển sách đó lại ảnh hưởng quá nhiều đến tâm tình của tôi đến vậy? Phải chăng vì đó là cuốn truyện ngắn đầu tiên tôi được người lớn cho phép đọc - Và một đứa nhỏ thị thành thụ động nhút nhát như tôi, như được mở ra một chân trời xa lạ mà gần gũi, nó thơ thẩn lạc về nơi đồng quê mát rợi sông nước bao la, có khi là đảo xa ngút sương mờ trong mênh mông sóng vỗ, có những con người chơn chất mà trượng nghĩa, và cả những số phận ngậm ngùi mà khi xếp sách lại rồi lòng vẫn rưng rưng...
Bỗng muốn trở về tuổi thơ để sống lại cùng những trang sách cũ.
Bỗng muốn thở trong bầu không khí trong lành của sông nước miền Nam thời xa xưa đó.
Bỗng muốn cười và khóc với những con người giản dị hiền lương...
Và thật lòng, trong phút giây nào đó, muốn tìm lại chút yên bình, mong trốn chạy hiện thực bức bối thập diện mai phục, dù biết tỏng rằng làm vậy chẳng khác gã say cạn nghĩ đi tìm lãng quên nhất thời trong men rượu, ngủ vùi phó mặc ngày mai!
TCQN
SG, 19/09/2017


QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (2)
CHIẾC GHE NGO
"Nếu người ta muốn đập phá bàn thờ tổ quốc, phải đi vào tận gia đình và phân tán tro tàn của nó. Nói đúng hơn là phải lục soát tận đáy lòng người và đánh bật những nguyên tắc sơ khởi của tình yêu".
(Jules Simon)
Năm 76, tôi với thằng Út bị "lưu đày" về tận Sóc Trăng quê nội. Hai chị em - đúng nghĩa học trò: kiếng cận và da trắng nhách, ai ngứa mắt xỉ trán một cái là té bật ngửa rồi - lon ton khăn gói về quê đi "mần guộng" (nghe thiệt le đời!). Trong thời gian lưu lại nơi đó, tôi được chứng kiến một sự kiện ngộ nghĩnh, đó là lễ hội "Đi Bơi".
Vầy, một hôm nghe xôn xao một âm thanh rất lạ từ xa, rồi tụi cousin, cousine nó hò ỏm tỏi từ sân phơi lúa: "Chị Năm ơi, ra coi họ "đi bơi" nè, vui lắm á, một năm mới có một lần, lẹ!".
Chị Năm là tôi lúc đó đang trùm mền rên hừ hừ vì rêm nhức cùng mình do bữa trước đi nhổ cỏ ruộng khom khom dang nắng cả ngày cái lưng muốn gãy làm hai, nên tôi hết xí quách nằm im re không ừ hử. Tụi quỷ sứ nó vô nó lôi mình ra cho bằng được! Cũng không đâu xa, ngay trên đường đất dọc theo con kênh lớn chảy xuôi vườn nhà Nội.
Đập vô mắt tôi là một cảnh tượng vừa long trọng huy hoàng, vừa vô lý đến kỳ cục, làm tôi cứ đơ người trố mắt ra khiến tụi nhỏ khoái chí vỗ tay ầm ỉ: "Đó, thấy hơm!".
"Hò khoan, hò bơi; hò khoan, hò bơi!"... Trong tiếng kèn trống ỉ eo và tiếng hò đồng loạt đầy phấn khích, một đoàn người đông ken dẫn đầu là các vị bô lão chức sắc áo dài khăn đóng cầm cờ phướn đủ màu, kế đó một bàn nhang đèn trái cây đầy vun, vờn theo uốn lượn uyển chuyển ngay phía sau là một con rồng vàng rực lấp lánh đến chói mắt do chục người điều khiển như múa rồng ngày Tết, rồi một chiếc thuyền lên nước bóng lưỡng khá lớn coi bộ nặng trịch được toán thanh niên vạm vỡ trần trùng trục hè hụi khiêng trên vai, theo sau là một đám khác, mỗi người một chèo dầm, vừa hò vừa chèo hươi nhịp nhàng trong không khí, và cuối cùng là rồng rắn đen nghẹt con nít người lớn, tất cả đều "hò khoan" cuồng nhiệt, tưởng tượng như mỗi người đều hò rống đến gân cổ nổi lục cục...
Tới khi đám rước lễ chỉ còn là đám bụi mù...
Tôi quá thắc mắc: "Ê nhóc họ làm gì vậy? Thuyền lủng khiêng đi vá hay sao? Thuyền hư mắc gì hò reo dữ? Sao cả đám chèo thuyền trên cạn làm chi?".
Bọn nhóc cười ngặt nghẽo khi nghe con chị ngờ nghệch chốn thị thành hỏi mấy câu dồn dập thiệt là... ngốlừa. Tụi nó cắt nghĩa: "Lễ cầu mưa mà, chèo vậy cho ông Trời ổng thấy ngược đời, ổng tức mình ổng mưa!".
- Vậy con rồng bương theo làm chi?
- Lát ra sông họ dìm đầu con rồng xuống nước, ý là bắt nó hút nước làm mưa cho mình.
Tôi cười ngất: Oái, dìm đầu rồng xuống nước, nó chết ngộp còn chi. Thiệt là ép người quá thể !
Tiếng bà Nội nạt: Con nít biết gì nói bậy nói bạ, ổng quở bây giờ!
Thắc mắc trong bụng, không biết "ổng quở" là ổng nào quở, mà thôi, hổng dám hỏi.
Trở vô nhà trong lòng cứ ngẫm nghĩ về ý tưởng chèo ghe trên cạn "chọc tức" ông Trời và cho rồng "sặc nước" để bắt nó làm mưa. Thật là quá đơn giản và có phần ngô nghê.
Chẳng biết giờ đây hơn bốn mươi năm sau, lễ hội cầu mưa kiểu đó hằng năm có còn tái diễn?
Hình ảnh chiếc ghe đen mun và con rồng vàng lóe uốn lượn uy nghi dưới nắng sớm cứ hiển hiện trước mắt làm tôi chợt nhớ tới chiếc ghe đua như "con rắn thần Naga" oai hùng lướt sóng băng băng trong truyện "Chiếc ghe ngo" trong “Hương rừng Cà Mau” với cảnh đua ghe sinh động đến ám ảnh.
"Hình ảnh con rắn thần Naga mà lục cụ giảng giải khi nãy hiện ra trước mặt chú. Hai con mắt ghe chớp lên. Toàn thân ghe như rung chuyển, ngời từng đốm xanh đỏ như vảy rắn. Lái ghe, đằng xa kìa, như quơ qua quơ lại. Gió thổi rào rạt vào trại lá. Ào ! Ào ! Hai tai chú nghe lùng bùng tiếng cồn, tiếng trống, tiếng hò reo. Ghe nọ run mình đòi phóng tới, gân cốt chuyển nghe răng rắc".
"Ngoài sông Cái Lớn, hai chiếc ghe ngo đã biến thành hai con rắn thần bay trên mặt nước...
Phó hương quản Hem vội chụp lấy cây dầm nhỏ, nâng lên cao, bơi trên gió như thu hút tất cả sức mạnh của trời, của đất. Ghe vượt qua. Ðoàn dũng sĩ ôm cán dầm sát vào ngực, ngã mạnh tới, chuyển tất cả nhân lực vào mái dầm. Nước bay trắng xóa".
Nhớ tới tiếng thở dài trong câm lặng của lục cụ khi nhận được lá cờ tam sắc của Phú Lang Sa như một phần thưởng "danh dự" cho đội về nhứt do ông Đốc Phủ tặng chùa.
"Lục cụ không nói nửa tiếng, nuốt nước miếng như cố nén chút gì tủi nhục, xót xa".
Ai bảo hễ xuất thế thì không còn liên quan gì đến chuyện trần thế?
Ai bảo một khi đã xuống tóc quy y cửa Phật là quyết lòng buông bỏ thân tâm và quên đi xã hội bên ngoài cổng chùa lầm than khốn khó?
Ai bảo đã quyết tâm xa lìa trần thế thì không có tinh thần quốc gia?
Nhớ tới chiếc ghe ngo cổ xưa nằm im lìm trong lòng đất như một linh hồn chưa tan từ sáu trăm năm trước. Nó như cũng trở mình thở dài cùng với sự trăn trở đầy nỗi niềm của lục cụ. Linh hồn chiếc ghe cổ và người tu sĩ già cùng đau lòng trước phận nước điêu linh, dù không làm được gì để chuyển động bánh xe lịch sử, nhưng ít nhất cũng không đến nỗi vô tri vô cảm như phường ca nữ bên sông Tần Hoài!
Thương nữ bất tri vong quốc hận
Cách giang do xướng Hậu Đình Hoa.
(Bạc Tần Hoài - Đỗ Mục)
Ca nhi hận nước mặc ai
"Hậu đình hoa" vẫn ngân dài bờ khuya
(Bản dịch Lê Phụng)
Nhưng lục cụ là một cao tăng, như tác giả đã giới thiệu ngay từ đầu truyện: "Thiên hạ đồn rằng lục cụ Tăng Liên có phép mầu nghe được tiếng chim kêu, gió thổi và nghe cả đến tâm sự từng giọt nước, từng hạt bụi trong lòng đất".
Cho nên người đã thấy trước biết trước cảnh đời không mãi mãi chỉ là biển cả, rồi có ngày cái nơi sóng nước đùa mênh mông sẽ hóa nương dâu xanh bát ngát, có ngày giông bão dập vùi sẽ trốn vào cầu vồng nhường lại cho thế gian nắng ấm vàng tươi: "Hồi lâu, cụ lắc đầu, cười xòa rồi đỡ chú phó hương quản đứng dậy...Vạn vật đều biến đổi. Duy có nụ cười của đức Quan Âm bốn mặt... Bốn mặt của Ngài nhìn bốn phía để cứu khổ chúng sinh, khuyên ai nấy trầm tĩnh vì sự đời mãi đổi thay, thay đổi".
Phải, nếu không trông mong vào sự đổi thay của vạn vật, há chẳng quá uổng phí thời gian bao nhiêu năm đằng đẳng ta lưu lại đời này ???
TCQN
SG, 20/09/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (3) - Hòn Cổ Tron
Thị phi niệm trục triêu hoa lạc
Danh lợi tâm tùy dạ vũ hàn
Hoa tận vũ tình sơn tịch tịch
Nhất thanh đề điểu hựu xuân tàn
(Sơn phòng mạn hứng - Vua Trần Nhân Tông)
Phải, trái, niệm rơi hoa buổi sớm.
Lợi, danh lòng lạnh trận mưa đêm.
Hoa tàn, mưa tạnh, non yên tĩnh.
Còn tiễn xuân tàn, một tiếng chim!
(Người dịch: Minh Đức Triều Tâm Ảnh)
Bật mí bạn nghe, tôi bị kêu chết tên "Bà Từ Thông" do ông xã đặt cho, để phản đối quan niệm "vô gia cư" của tôi, với ước mơ lúc về già là được sống một mình ở nơi am vắng lưng chừng núi, gần thiên nhiên và xa cách con người.
Tôi tiếp nhận biệt danh đầy ý châm chọc đó một cách thú vị và khoái chí. Nhân vật ông Từ Thông trong "Hòn Cổ Tron" thật đáng mơ ước vì ông đơn sơ từ cách sống cho tới cách suy nghĩ:
"Ở hòn Cổ Tron giữa vời vịnh Xiêm La này, ông Tư Thông cơ hồ quên cả loài người và loài người cũng hầu như quên rằng mình có một đồng loại ở ngoài mỏm đá chơi vơi kia.
...Tóc của ông lốm đốm bạc, khi thì thả dài xuống khỏi lưng quần. Khi thì bới thành búi to sau ót, gài lại bằng một cọng gai kim quít. Một bộ quần áo nghĩ cũng hơi dư mặc đối với ông ! Nhiều khi năm ba tháng liên tiếp ông phơi lưng trần với nắng, bên mấy gốc săn đá cổ thụ, lá cành xơ xác vì những cơn gió triền miên của biển khơi. Khi trời nực thì có những khe suối trong veo đón mời. Ông cứ ung dung mà uống, mà tắm một cách tự nhiên, vô tình khuấy rối giấc mơ của đàn bướm trắng đang xao động bay lên chập chờn như muốn rời mấy nhánh mai hoằng lơ thơ cúi nghiêng mình chấm mí nước... Hôm nào vui cho bằng hôm mười bốn, hôm rằm ! Ông Tư Thông ra sau rẫy, đào lên củ khoai môn to lớn, đem luộc chín. Ngồi trên vồ cẩm thạch, ông chậm rãi ăn buổi chiều, thỉnh thoảng rứt từ miến khoai, thảy xuống nước. Loài cá nhỏ bu lại nhởn nhơ mỗi con khoe một vẻ riêng."
Nhưng cái đơn sơ đó không phải hời hợt và vô cảm. Ở nơi tận cùng hải giác thiên nhai đó, cách xa con người đến vạn dặm, ông vẫn đau đáu với số phận của đồng bào:
"Một mối buồn len vào tâm não ông Từ Thông. Ông nghe gió thổi bốn bề, lạnh lùng. Lương tri như rực sáng nhắc nhở ông món nợ gì đối với đồng bào, giang sơn. Không giúp nước được thì ít ra ông cũng cần biết những gì xảy ra đau buồn trong nước. Cây có cội. Nước có nguồn. Chim có tổ. Cá có hang. Ðôi mắt già của ông Từ Thông ngẩn ngơ nhìn muôn lớp sóng cồn. Chân trời u ám, mấy đám mây tang bay thấp là đà... Ông hổ thẹn, tủi bấy phận mình không bằng con đỗ quyên đêm hè kêu khắc khoải".
Từ tâm trạng đó của ông Từ Thông, ta có thể cảm nhận được đó đây nỗi lòng của rất nhiều những con người tuy hiếm khi nhiều lời phù phiếm nhưng luôn hướng trái tim của mình đến những bất hạnh của đồng bào, khi thưởng thức một món ngon hay bất chợt reo mừng vì một niềm vui nào đó, ngay sau đó lập tức bị xâm chiếm bởi mặc cảm tội lỗi với những người còn đang đói khổ hơn mình, những người đang sống mòn trong lao lý, những người bỗng dưng mất hết cách sinh sống, lơ ngơ không biết bất hạnh từ đâu giáng xuống đầu...
Mặc cảm đó, gẫm ra chẳng đáng một xu vì nó chỉ là cảm nhận thụ động không chút lợi ích cho bất cứ ai. Nhưng ít nhứt nó cũng nói lên được chủng loại của con người đó với phần "con" ít hơn phần "người", để phân loại cho thấy dù không trí thức cũng chẳng bạc tiền nhưng ông Từ Thông khác xa với loài vô cảm dẫm đạp lên bao nhiêu người khác để sống, ngất ngưỡng và hả hê với thành quả đạt được trên máu và nước mắt, luôn tự huyễn hoặc và huyễn hoặc mọi người bằng những giáo điều lúc nào cũng có vẻ rất đạo đức và đầy tính khoan dung!
Trở lại với thế giới của ông Từ Thông, một thế giới đáng mơ ước đối với riêng tôi, một con người đã quá ngán ngẩm tình đời và quá mỏi mệt với quãng đời còn lại. Một thế giới ầm ầm sóng vỗ nhưng rất lặng thầm và bình an. Một thế giới quá đơn giản đến mức hoang sơ nhưng lại cực kỳ "giàu có" với kho tàng kỳ quan của tạo hóa:
"Tận dưới đáy biển, loại sò, loại ốc, loại nhum đang há miệng, le lưỡi bò chậm chạp trên nền đá tím nổi gân vàng, trên nền đá vàng nổi gân trắng. Hoàng hôn tràn tới chính là lúc cảnh vật dưới nước ngời lên, bóng mây phản chiếu lấp lánh như gấm. Ðêm về, trăng mọc. Nơi thủy cung rộn rịp nào kém chốn trần gian ! Từng đợt rong chìm lững lờ mơn trớn, khoác thêm lớp xiêm lụa mỏng cho bầy cá hướng. Và muôn vì sao trên dải Ngân hà sa xuống đậu lấm tấm khắp nhánh san hô trắng bạc".
Còn thú vị nào bằng được ngồi một mình ngoài vồ đá cẩm thạch nghe sóng biển rì rào dưới chân, cảm nhận gió khơi phần phật tỏa nồng hương vị biển, thấm thía sự cô độc an bình khi trên trời là những vì sao còn dưới này ta chỉ một mình... (và ước chi thay vì củ khoai môn ông Từ Thông đang gặm là một smartphone để mình có thể lướt qua FB thăm mọi người) Ây da, bi kịch của con người trời sanh là thú bầy đàn, nên dù chán ngán muốn cách xa nhưng trong thâm tâm vẫn còn mong gắn bó với dăm người bạn dễ thương!).
Hình dáng ông Từ Thông ngồi bất động cắt những nhát sắc cạnh trên nền trời hoàng hôn đỏ rựng gợi nhớ đến hình ảnh một tăng nhân trên chót vót đỉnh núi tuyết của Không Lộ thiền sư, bất giác hú một tràng dài làm lạnh cả hư không:
Trạch đắc long xà địa khả cư,
Dã tình chung nhật lạc vô dư.
Hữu thời trực thướng cô phong đỉnh,
Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư.
(Ngôn hoài)
Giữa chốn long xà chọn một nơi
Nước non trời đất chỉ mình chơi
Đôi khi đỉnh núi trèo lên thẳng
Cất tiếng kêu vang lạnh cả trời
(Người dịch: Cổ Mộ)
Tiếng hú đó phản chiếu một sự đốn ngộ để bản ngã hòa lẫn vào hư không, hay tiếng hú là sự phẫn nộ cho nỗi bất lực đằng đẵng của con người?
Rồi tới khi ông Từ Thông có giang tàu buôn vô thăm đất liền, mỗi nỗi thất vọng buồn phiền cứ chiếm lấy con người ông: "Chưa vô tới bờ chợ Rạch Giá là ông Tư Thông cảm thấy cuộc đời đảo ngược, từ địa vị hoàn toàn tự do đến chỗ mất tự do. Ông trung thành với đất nước nhưng cớ sao đất nước đối xử với ông quá bạc bẽo, ghẻ lạnh?"
Sao mà ghẻ lạnh? Té ra chỉ vì ông không có giấy tờ đàng hoàng mà bị giữ lại, nhưng ông được đi lại thong dong, còn được ông chủ quận cho mấy cắc bạc muốn ăn gì thì mua. Thời Pháp thuộc, sao ông Cò Tây, ông chủ Quận, ông xã trưởng, chú hương quản, chú hương tuần đều hiền khô?
"Người giam giữ và người bị giam giữ lần hồi cảm thông nhau. Chú hương tuần lo đặt rượu đế. Ông Từ Thông đi cắm câu, kiếm "mồi" về nhậu".
Ông Từ Thông đâu biết mình là người rất may mắn. Không có giấy thuế thân nhưng ông không bị bạc đãi, không bị tù đày đánh đập, cuối cùng còn được thầy hương quản tìm ghe cho quá giang mà về. Ánh sáng chỉ sáng trong bóng tối. Khi người ta lỡ sanh trong một thời mà mạng người ví như cỏ rác, mới thấy quý báu làm sao cái thời nhiễu nhương loạn lạc, con người phải bỏ xứ mà đi, phá rừng mở đất để chui rúc sống nhưng vẫn còn đó đây le lói chút tình người!
Tôi chưa bao giờ bị ám ảnh hơn bởi câu nói của hương tuần Hay: "Hơi đâu mà buồn. Xứ này chịu cảnh này không biết tự hồi nào, từ hồi chưa có giặc Xiêm lận. Riết rồi quen..."
Phải, dân xứ này "trước - cực, sau - khổ", hơi đâu mà buồn! Chịu nghèo, chịu khổ, chịu cảnh chiến tranh, hết chịu Tàu đô hộ tới chịu Tây ức hiếp, chịu cảnh người mình đè nén người mình, riết rồi... quen!!!
"Chiều chiều, khi ra bờ biển để câu cua, đẩy xịp, người ta nhớ ông Từ Thông như nhớ một cái vỏ ốc xà cừ ngũ sắc tấp vào bãi bùn. Như nhớ vài trang sách Phong Thần tình cờ lượm được trong ngăn tủ bỏ quên, những trang sách rách nát hơi khó hiểu vì thiếu hồi thứ nhứt và không có hồi sau phân giải".
Khi lìa đời, được mọi người nhớ tới như nhớ một vỏ ốc xã cừ ngũ sắc tấp vào bãi bùn, cũng là niềm hạnh phúc! Lại nhớ Tần Thỉ Hoàng, Tào Tháo, Võ Tắc Thiên, lúc sắp chết phải truyền người đắp bao nhiêu mộ giả, cũng tự biết mình tà ác, sợ người đào mồ cuốc mã băm vằm thân xác. Té ra hồi còn sống họ giết hại bao nhiêu người không chớp mắt, lúc chết rồi cũng biết sợ thân xác đớn đau khi nó chỉ còn là cát bụi !!!
TCQN
SG, 24/09/1017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (4) - Hương rừng
Niễu niễu cổ đê biên,
Thanh thanh bất thụ yên.
Nhược vi ti bất đoạn,
Lưu thủ hệ lang thuyền.
(Ung Dụ Chi - Giang Biên Liễu)
Bên đê cổ tha thướt,
Liễu như vòm khói xanh.
Giá mà tơ chẳng đứt,
Giữ lấy buộc thuyền anh.
(?)
Long Khánh lập đông lạnh và buồn tê tái! Nắng lên rồi, ánh nắng vàng mong manh phơn phớt trên chóp lá mì, con chó Ki vẫn còn lười biếng cuộn mình trong thúng giẻ, đàn gà con còn luyến tiếc chỗ ngủ ấm áp, ăn ba hột rồi vừa quẹt mỏ vừa chạy u vào nấp trong cánh mẹ, những chiếc mỏ nhỏ xíu thấp thoáng líu ríu nũng nịu nho nhỏ.
Thằng Út em tôi thò đầu ra cửa phên léo nhéo:
- "Anh Tư chỉ cần nắm lấy cái tay áo là em đủ vui rồi!".
Tôi phì cười. Nó lặp lại câu nói của cô Hoàng Mai trong "Hương rừng" để chế nhạo khi thấy tôi trùm mấy lớp áo, tay áo dài phủ cả bàn tay.
So sánh cũng hơi khập khễnh. Tôi, cô học trò nhỏ đáng thương bỏ sách bỏ vở đi giam đời nơi rẫy rừng. Và cô Hoàng Mai, cô gái xinh đẹp dòng dõi quý phái bị bệnh phong cùi giấu mình nơi thâm sơn cùng cốc... Có chăng giống nhau ở chỗ cả hai đứa chúng tôi cùng bị số phận đánh cắp tuổi xuân!
Hồi còn đi học, đọc truyện "Hương rừng" chỉ thấy cảm thương cho cuộc đời cô Hoàng Mai bất hạnh với căn bịnh nan y, cho tới khi chính mình sống lưu đày vào tận chốn hoang sơ, nhìn hai bàn tay thô ráp nứt nẻ vì công việc rẫy bái, lúc đó mới thấm thía mới cay đắng nhìn tuổi xuân từ từ trôi đi trong oan nghiệt!
Trở lại với mối tình "mặt ngoài còn e" của cô Hoàng Mai và anh Tư Lập, âu cũng là bi kịch cho cuộc đời cô tiểu thơ mong manh lỡ vận! Cô gái đáng thương với thân thể đớn đau và héo hắt, nhưng trái tim thanh xuân vẫn khát khao một tình yêu dù thừa biết sẽ vô vọng như viên đá lọt thỏm vào lòng đại dương không mong có ngày dạt về bờ cũ. Sống trong đớn đau bệnh tật, sống để nhìn xuân sắc tàn phai, và sống trong mỏi mòn chờ đợi thinh không. Chỉ một trong ba điều trên cũng đủ giết chết tâm can một con người!
Hảo hoa bất thường khai
Hảo cảnh bất thường tại
Sầu đôi giải tiếu mi
Lệ sái tương tư đái
Kim tiêu li biệt hậu
Hà nhật quân tái lai?
(Hà nhật quân tái lai - lời Bối Lâm, nhạc Lưu Tuyết Am)
Hoa đẹp không thường nở
Cảnh đẹp không thường còn
Buồn đầy tan mắt cười
Lệ đẫm tràn nhung nhớ
Đêm nay xa nhau rồi
Bao giờ anh trở lại?
(?)
Khi Tư Lập nắm lấy chéo áo cô Hoàng Mai, "một mùi hôi hám từ trong tay áo bay ra. Khi níu cái chéo tay áo của người đẹp. Tư Lập thấy rõ ràng bên trong : ngón tay của nàng rụng mất hồi nào, chỉ có năm cuộn vải nhỏ vấn khéo léo thay thế. Hôm sau, chú viện cớ ra đi lúc mùa bông tràm nở trắng rực".
Quả thật anh chàng Tư Lập này khá là thực tế và dứt khoát! Ở đây nếu tôi đòi hỏi một anh thợ ăn ong đem lòng cảm thương và luyến lưu mãi bóng hình thanh thoát thấp thoáng sau cội mai vàng cổ thụ và rồi anh chọn sống âm thầm bên cô như cái bóng để một ngày khóc nấc ôm cô trong tay khi cô trút hơi thở cuối cùng, có lẽ là tôi đã bị phim "ngôn tình" Hàn quốc ám ảnh quá nặng rồi!
Với hành động dứt áo ra đi ngay hôm sau, có thể nói Tư Lập rất tỉnh táo trong tình yêu. Phải chăng nên mạnh dạn chấm dứt khi thoáng cảm thấy có gì đó chông chênh không vững bền? Phải chăng thật sai lầm khi dấn sâu vào một cuộc hôn nhân không vẹn toàn, để rồi hối tiếc khi ngoái đầu nhìn lại? Và phải chăng sẽ là bi kịch khi ta chỉ nhận ra điều đó lúc màu tóc đã điểm sương?
Dù khó trách Tư Lập, nhưng cái cách cư xử kém lãng mạn của anh chàng này làm độc giả ít nhiều thất vọng... Nhưng không, hai năm sau anh trở lại nơi này, vì đâu? Phải chăng đúng như Tư Lập nói, "nghề ăn ong có nghiệp chướng", hay vì trong lòng anh vẫn còn xót xa hình bóng cũ, muốn quay về dù biết sẽ chẳng có gì thơ mộng đón chờ anh...
Tiếc thay chút nghĩa cũ càng,
Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng.
(Nguyễn Du)
Duyên cầm bằng đã đứt, hoài niệm tưởng phôi pha vẫn còn sợi tơ mong manh nắm níu vương vấn khiến xui anh trở về như để tìm lại ký ức oằn đau của một cuộc tình sáng trong chưa kịp bắt đầu đã vỡ tan tành không cách chi cứu vãn.
Mai đây khi dong rủi trường giang thâm sơn ngàn dặm, mỗi buổi chiều hiu hiu gió thổi, Tư Lập sẽ ngồi buồn ngui ngút nhớ rừng tràm lấm tấm bạt ngàn bông trắng tuyết, nhụy hoa ngọt chỉ ngửi thôi cũng đủ say lòng người nhưng cùng lúc cái dằm trong tim anh lại nhói lên từng giọt đắng ngắt, buồn tênh...
TCQN
SG, 28/09/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (5) - Sông Gành Hào
Cổn cổn Trường Giang đông thệ thủy
Lãng hoa đào tận anh hùng
Thị phi thành bại chuyển đầu không
Thanh sơn y cựu tại
Kỷ độ tịch dương hồng
(Tam Quốc Diễn Nghĩa Ðề Từ - Dương Thận)
Cuồn cuộn Trường Giang về biển cả
Sóng hoa vùi cuốn hết anh hùng
Thị phi thành bại tan theo nước
Núi cũ bao chiều bóng tịch dương
(Thầy Phạm Khắc Trí dịch)
Những ngày bỏ phố lên rừng sống heo hút giữa thâm sơn cùng cốc thật buồn tẻ nhưng đó cũng là khoảng thời gian thanh tịnh, bình an và xum họp duy nhất trong đời mấy anh em tôi. Ban ngày chạy máy bơm tưới rẫy bạc hà mênh mông (lá bạc hà nấu tinh dầu, chớ không phải cây bạc hà nấu canh chua), nhổ cỏ rẫy khoai mì khoai lang, ban đêm cả nhà chỉ có hai cây đèn dầu leo lét, người lớn rì rầm đọc kinh Phật mong cho qua cơn mưa dầm để nắng lên cho vạn vật hồi sinh, con nít thì ôn lại sinh ngữ với hy vọng có cơ hội đắp vá lại tương lai e sớm lụi tàn.
Một buổi tối anh tôi dúi cho tôi cuốn kinh mỏng, bảo rảnh đọc đi nhóc, dễ hiểu mà thú vị lắm: Tôi biết "Na Tiên tỳ kheo kinh" của dịch giả Đoàn Trung Còn năm vừa tròn hai mươi tuổi.
Vừa đọc vừa cứ ngờ ngợ cảnh vua Di Lan Đà và ngài Na Tiên chắp tay xá nhau dường như quen thuộc lắm. Mấy ngày sau đang cho gà ăn mới sực nhớ ra, à thì ra chi tiết đó mình đã đọc qua trong truyện ngắn "Sông Gành Gào" (tập truyện Hương Rừng Cà Mau) của nhà văn Sơn Nam.
Chợt trong lòng tự nhiên có gì đó thôi thúc, muốn lục tìm để đọc lại, vì tôi tin rằng ở mỗi độ tuổi khác nhau, ta sẽ hiểu một quyển sách cách khác nhau rất nhiều. Khốn nỗi, sau đại dịch xé đốt sách xưa, nhà tôi đúng thật là khánh kiệt! Cả một thư phòng lớn với sách trên các kệ ăm ắp đủ thể loại đầy ứ lên tận trần nhà, mà mỗi lần lấy sách phải rê một cái thang, giờ chỉ còn leo queo dăm cuốn tự điển lãnh thưởng!
Mãi nhiều năm sau, sau khi lục lọi cả buổi ở chợ sách Đặng Thị Nhu, tôi mới tìm mua lại được quyển Hương Rừng Cà Mau với giá trên trời, có lẽ do tôi bị người bán "bắt thóp" khi thấy mình cầm cuốn sách có đóng con dấu tên anh tôi "TTD" mà mắt rưng rưng... Ngày nay sách đẹp in tràn lan, giới trẻ sẽ không bao giờ biết được tâm trạng ngẩn ngơ của một người, sau khi đã bị mất đi tất cả tài sản tinh thần (sách), có thể mừng rỡ và cảm động đến độ nào khi bất ngờ "trùng phùng" một quyển sách mình yêu thích, nhất là khi đó chính là một trong cả ngàn quyển sách lưu lạc của gia đình mình ngày xưa, có đóng dấu riêng ở trang đầu và mỗi mười trang, mà khi chợt nhìn thấy là lòng thảng thốt và nước mắt cứ chực trào!
Trở lại với câu chuyện "Sông Gành Hào" với ông Tây kiểm lâm Rốp và chú Tư Đức. Ở đây ta gặp một ông Tây không hề bóc lột hung tàn theo kiểu "thằng Tây ác quá" trong các sách giáo khoa, mà là một ông Tây hiền lành mộ đạo, đã đọc và biết trân trọng bộ kinh Na Tiên, nên cách cư xử với người dân bản địa có phần ôn hòa nhân ái. Tuy nhiên, thái độ xem thường dân An Nam của một kẻ đô hộ đối với người dân của một đất nước kém phát triển và dĩ nhiên là dân trí thấp là điều không thể tránh, nhứt là đối với người chở củi lậu như chú Tư Đức. (Sự miệt thị của người nước ngoài đối với dân Việt Nam cho đến ngày nay, thật đau lòng, ngày lại càng sâu đậm! Có nghĩa là xem ra mũi tên dân trí không tỷ lệ thuận với sự phát triển của đất nước trên biểu đồ!).
- "Xứ này thiếu gì cây để cất nhà, thiếu gì lá để lợp nhà. Chú làm biếng, không chịu tạo lập".
- "Hồi 150 năm trước Thiên Chúa, phía bắc Ấn Ðộ có mấy ông vua Hy Lạp cai trị, giống như người Pháp cai trị An Nam bây giờ. Hồi đó, người cai trị với người dân bổn xứ thương nhau. Tại người dân bổn xứ tài giỏi quá, đâu phải như người An Nam bây giờ. Bây giờ không còn cảnh đó nữa ! Thí dụ tôi là vua Hy Lạp từ Âu Châu tới, chú là thầy tu Ấn Ðộ bị tôi cai trị. Chú có điều gì giỏi hơn tôi đâu mà hòng dạy lại tôi".
Vì đâu cuối cùng ông kiểm lâm Rốp từ xem thường chuyển sang thán phục và ví chú Tư Đức như ngài Na Tiên?
Sau khi chứng kiến người đàn ông mộc mạc chiến đấu với sấu dữ, giết ác thú nhưng sau đó lại thờ nó: "Bất luận là sấu hay cọp, hễ nó hại mình thì mình giết. Hễ giết được rồi, mình nên thờ... Ðể tỏ rằng mình sợ nó nhưng mà cũng... không sợ nó. Phải để cho nó tu tâm dưỡng tánh trong kiếp sau. Tôi không ưa sát sanh".
Sấu thường đi một đôi, nhưng chú Tư Đức đã từ chối giết con kia:
"Mình giết một con đủ rồi, giết hết mình có tội với Trời Ðất. - Tội gì vậy, chú Tư ? - Tội sát sanh. Ðể con còn lại cho nó đi tu. Ðạo Phật của ông bà có nói lại như vậy đó".
Điều này cho thấy đức hiếu sinh của dân ta xưa, giết vì buộc phải giết để đem lại an lành cho con người, chớ không phải giết chóc vì tính hiếu sát, không phải để giải trí như đế quốc Anh xưa một thời đã xem Phi Châu là nơi săn bắn vô tội vạ, cũng không phải để chứng tỏ quyền sinh sát tối thượng đối với những sinh linh nhỏ bé và yếu ớt trong tay mình.
Và giết sấu không phải chỉ để cứu nguy cho người sống, mà còn: "Phen này tôi mừng vì cứu được vong hồn mấy người đã bị sấu ăn thịt. Theo lời tục truyền : họ thành cô hồn, sống vất vưởng trên lưng sấu. Lần lần cô hồn nọ bị sấu mê hoặc nên dẫn đường dắt nẻo cho sấu đi sát hại kẻ đồng loại. Bây giờ sấu chết, bao nhiêu cô hồn đã thảnh thơi, có thể tự do đi đầu thai trở thành người lương thiện".
Đến đây ông Rốp đã hoàn toàn bị chú Tư Đức khuất phục:
"Ông Rốp trầm ngâm suy nghĩ. Ông dè đâu người đốn củi lậu nọ có tài, có đức, biết thương người, thương cuộc đời đến mức ấy.
Ông chắp tay lại mà nói :
- Tôi khen chú nhiều lắm. Dân "An Nam" giỏi quá, hiền từ quá.
Ông Rốp giựt mình, nhìn lại bức tranh, tấm bản đồ Châu Âu, Châu Á rồi sực nhớ tới mấy lời nói hôm trước. Tấm hình nọ diễn lại cảnh đẹp ngàn xưa : hai ngàn năm về trước, tại hoàng thành của tiểu quốc nọ ở phía bắc Ấn Ðộ, lần đầu tiên người phương Ðông và phương Tây thông cảm nhau, cư xử bình đẳng. Giờ đây, qua bao cuộc luân hồi, hưng vong đầy nước mắt mà máu trên giải đất tận cùng của nước Việt Nam lại có hai người cũng đồng cảnh ngộ, đồng niềm thông cảm.
Ông Rốp buột miệng :
- Chú Tư Ðức là thầy tu Na Ga Sơ Na".
Ông Rốp đã tìm thấy nơi người An Nam vô danh nghèo khó một đức tính đáng quý, đó là sự khiêm cung, điềm đạm, nhân ái nhưng đầy mưu lược và dũng cảm, sẵn sàng đối đầu không nao núng với kẻ thù độc ác và hùng mạnh hơn mình gấp nhiều lần. Và dù đã chiếm thế thượng phong nhưng không hề ngạo mạn hay say máu đối với con mồi, lòng dạ luôn ngay thật hiền lành, trong tiếng cười không có gươm đao. Đó há chẳng phải là đức-Dũng-của-thánh-nhân?
Và nữa, tuy nghèo nhưng chú Tư Đức luôn dửng dưng trước lời đề nghị hấp dẫn của ông Rốp:
- "Chú Tư họ gì, mấy tuổi. Ðể tôi chạy tờ về quan Tham biện chủ tỉnh xuất số tiền về thưởng công lao cho chú. Chú muốn làm lính kiểm lâm không? Tôi cho chú làm chức "bếp", ăn lương mỗi tháng mười lăm đồng bạc.
Chú Tư Ðức cười :
- Vì đất nước chớ đâu phải vì danh vì lợi. Sách có câu: "Kiến nghĩa bất vì vô dõng giả, lâm nguy bất cứu mạc anh hùng".
Thử hỏi có mấy ai không mềm lòng trước cuộc sống sung sướng no đủ, lại đi chọn nghề đốn củi cực nhọc thiếu trước hụt sau, tài sản chỉ là con thuyền rách? Về điểm này, người đàn ông An Nam nghèo khổ ít học ăn đứt vô số những kẻ giàu có, quyền thế hay trí thức "đáng kính" trong xã hội, bị vị tanh của đồng tiền khuynh loát, sẵn sàng chà đạp lên mọi sinh mạng, bẻ cong mọi giá trị đạo đức, đánh mất tư cách và nhân tính chỉ để được vinh thân phì gia!
Nhắc tới sông Gành Hào, tôi có một kỷ niệm khó quên. Khoảng năm 80 tôi tham gia một chuyến đi ở Gành Hào. Đứa học trò khờ khạo đi theo người trưởng đoàn trong "chuyến đi bão táp" từ Sài Gòn về tận Bạc Liêu. Chiếc xe cà khổ đầy ắp người vẫn dừng lại chớp nhoáng không dưới mươi lần để rước thêm khách, rồi chạy như giông như gió để "vượt trạm" (thời ngăn sông cấm chợ, trạm đặt ven đường chi chít để tịch thu gạo, vải, thịt heo, thuốc tây "lậu"). Một vài khách trên xe nôn thốc nôn tháo bắn ướt áo người ngồi bên. Trong chiếc xe đầy nghẹt người đứng chật lối đi, mùi hơi người, mùi xăng, mùi thức ăn nôn ra, mùi dầu gió lẫn với mùi mồ hôi... tất cả những thứ đó trộn lại thành một mùi kinh hoàng, nhớ tới còn rùng mình!
Xuống tới Hộ Phòng, lội sình một đỗi để leo lên tắc ráng, vượt thêm khoảng sông dài tưởng như Biển Hồ mênh mông không thấy bờ, chúng tôi tới Gành Hào lúc chiều chạng vạng. Lại lội bộ một đỗi nữa chừng cây số giữa hai bên sân rộng phơi cá tanh tưởi, vô tới nhà "vệ tinh" lòng mừng húm vì đã rã rời và đói lã. Đèn dầu leo lét đỏ quạch, mỗi căn nhà lá chìm trong tăm tối bí hiểm, phía sau là nhà sàn lé đé giáp mí nước, cách đó khoảng một cây số là cửa biển mênh mông u tịch như bị nén xuống dưới gầm trời chiều âm u xám xịt. Từng đoàn tàu đánh cá lũ lượt kéo nhau về nhộn nhịp, đưa sóng dập hết đợt này tới đợt khác ì oạp vào các cột gỗ làm cả gian nhà sàn sóng sánh đung đưa...
Cơm tối qua loa, đám con nít trong nhà "đi coi hát" đâu ngoài xã, người lớn vây quanh phân loại đống cá mới chuyển từ tàu. Đó đây những ụ muối trắng tinh nổi bật trong ánh sáng tù mù nhá nhem. Ngoài kia những thùng phuy tép nấu sôi trào bọt (để làm tôm khô), lửa bập bùng cháy sáng một vùng như những con mắt yêu tinh nhấp nháy trong đêm.
Tôi ngồi bó gối ngoài nhà sàn, mắt dõi nhìn biển xa tít ngoài kia đen kịt âm hiểm, lòng ngổn ngang trăm mối, nửa lo cho mẹ, chị, nửa lo cho phận mình. Tiếng con mèo con eo éo yếu ớt đâu đây... Trên cái sạp tre, con mèo mun mắt vàng ệch vô cảm ngoạm đứa con có lẽ vừa mới lọt lòng không lâu vất đó rồi bỏ đi mất. Đứa nhỏ còn chưa mở mắt, lông đen thui ướt nhẹp vì mới được nhả ra từ miệng mẹ, thân chỉ nhỉnh hơn ngón tay cái, éo éo đến khản cổ và oằn oại lê la tìm mẹ như con sâu non gầy gò.
Trời đổ mưa mù mịt ngoài kia. Trong cuộc đời đứa học trò nệm ấm chăn êm, ngờ đâu có ngày ướt đẫm mưa biển với mưa rừng... Trong tiếng mưa đêm rì rào chen tiếng sóng ì oạp, con mèo con tiếng kêu giờ thành è è khản đặc oặt oại trong tay tôi. Hai linh hồn bé nhỏ tội nghiệp chìm sâu trong vùng sáng nhờ nhờ của ánh đèn dầu, viền bấc lụn tàn hấp hối...
TCQN
SG, 9/10/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (6) - Con Bảy đưa đò
Nhân gian tối khổ, tối khổ thị phân ly
Quân ái ngã, ngã ái quân, thanh thảo ngạn đầu nhân độc lập
Họa thuyền đông khứ lỗ thanh trì
Sở thiên đê, hồi vọng xứ lưỡng y y
(Liễu Phú)
(Điều khổ nhất nhân gian là cảnh phân ly
Tôi yêu em , em yêu tôi , ngọn cỏ xanh mướt đầu sông một mình đứng ngóng
trông con thuyền lặng lẽ xuôi về bên đông , tiếng bơi chèo chầm chậm
Trời nước Sở nặng u buồn , người đứng vọng phía xa lòng cô tịch)
Sống tới từng tuổi này, thỉnh thoảng tôi vẫn tự hỏi: Tình yêu có thật sự tồn tại, hay nó chỉ là âm thanh?
Rồi sau đó luôn cảm thấy mình giống như con ve sầu tội nghiệp, sống không qua mùa Hè nên không tin rằng có mùa Đông!
Nhớ ngày còn đi học, đọc tới truyện "Con Bảy đưa đò", tôi hay thắc mắc với chị Hai tôi: Sao chỉ mới thoáng gặp nhau trên sông mà cô Bảy này đã dành cả đời để chờ đợi? Chị Hai cười tủm tỉm: "Vì đó là tình yêu, và nó đẹp vì không có đoạn kết. L'amour est seulement beau quand il est inachevé". Dường như vẻ đẹp não nùng của thứ tình dang dở đó vẫn còn giữ nguyên giá trị trong mọi thời?
Tôi hay tưởng tượng bóng cô Bảy đưa đò trong sương sớm, dáng nghiêng nghiêng uyển chuyển tay chèo, mắt dõi nhìn đám lục bình xa xa, mong mãi một bóng hình trong hy vọng mong manh. Sự tự nguyện đợi chờ của cô qua năm tháng đem mỏi mòn vào từng sợi bạc trên mái tóc ngày nào vẫn còn tươi xanh. Sao mà ủy mị đến vậy, phải lòng nhau qua một tiếng hò! Sao mà cảm động đến vậy, đi đem lòng yêu mến và chờ đợi cả đời một nhánh rong phiêu bạt, một chàng trai yêu nước vô danh!
Sự chọn lựa đợi chờ của cô Bảy đã được dứt khoát khẳng định dù ngay từ đầu người ấy đã thoái thác "Chí trai bốn biển là nhà". Tình yêu không phải chỉ phù du, tình yêu còn rất dại dột! Cho đến một ngày, "con Bảy" đã thành "dì Bảy": "Ngồi đây mà nhớ đến cái thời xuân xanh năm nào ! Nó như chiếc lá già rụng, mục nát trở về lòng đất để làm phân cho nghững cây tơ khác đâm lộc nẩy hoa. Nó như một chiếc xuồng cũ kéo lên trên đất khô, phơi dưới ánh nắng day gắt. Còn đâu hơi gió cũ ? Còn đâu ánh trăng xưa ? Còn đâu hơi thở, còn đâu dáng người ? Còn đâu bến sông "nhánh bần gie con đốm đậu" ? Và dì đã nói một câu bâng quơ không ăn nhập gì tới chuyện luộc lòng sao cho ngon: "Ở đây, hồi đó có người nói là cần "một tấm lòng"!
Tấm lòng của cô gái đưa đò hiện ra đẹp như lõi gỗ tạc thô sơ không sơn phết màu mè, không môi miếng bóng bẩy, cũng không hề nhân danh bất cứ thứ tình nào, chỉ đơn giản hiển hiện dài lâu, mỗi ngày một sâu đậm.
Câu truyện cũng đơn giản, hồi kết cũng đơn giản, nhưng đã lắng lại trong lòng bao thế hệ câu hỏi: Phải chăng tấm lòng là thứ đơn giản vô cùng, mà cũng hiếm hoi vô cùng???
Mảnh tình cô Bảy đưa đò gây ấn tượng mạnh trong tôi đến nỗi nhiều lúc tôi băn khoăn tự hỏi, có phải cô gái nào khi về già cũng có một câu nói để hồi tưởng về một bóng hình xưa cũ: "Hồi đó có người nói..."?
Riêng tôi, đó là câu: "Ở đây, hồi đó có người nói... đặc biệt thích nhạc phẩm Hương Xưa của Cung Tiến". Câu nói nửa đùa nửa thật kèm ánh mắt nheo nheo thăm dò, hàm răng trắng lóe và nụ cười nhếch kiểu Clark Gable lúc ấy đã cho tôi một cảm giác vô cùng bất an. Còn rất trẻ, tôi đã sớm nhận ra con bướm đuôi phụng đẹp đến nao lòng sẽ là mục tiêu không ngừng nghỉ của vô sốnhững kẻ yêu chuộng cái đẹp. Tôi thì không sẵn sàng dành cả đời mình để luôn luôn ở thế thủ và gìn giữ những thứ mà ai cũng thèm thuồng muốn tranh đoạt.
Thế là sau nhiều giông tố và lưu đày (cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng), "Hương Xưa" đã bay xa đến tận nửa vòng trái đất... Tôi chưa kịp chúc bướm đuôi phụng bình an và may mắn tìm được đóa hoa khác xinh đẹp giỏi giang hơn tôi, anh đã đột ngột ra đi trong một tai nạn thảm khốc, không kịp trở về tiếp tục dạy tôi môn Văn chương Pháp như anh đã hứa. Và vì mãi chen chân trong biển kiến thức mênh mông nên vẫn chưa kịp bay một vòng vườn hoa tươi thắm xứ người để tìm một đóa cho riêng mình...
...
Ôi, những đêm dài hồn vẫn mơ hoài một kiếp xa xôi
Buồn sớm đưa chân cuộc đời
Lời Ðường thi nghe vẫn rền trong sương mưa
Dù có bao giờ lắng men đợi chờ
Tình Nhị Hồ vẫn yêu âm xưa
Cung Nguyệt Cầm vẫn thương Cô-tô
Nên hồn tôi vẫn nghe trong mơ tiếng đàn đợi chờ mơ hồ.
Vẫn thương muôn đời nàng Quỳnh Như thuở đó...
(Hương Xưa - Cung Tiến)
Giọng đọc thơ trầm buồn mang mang sẽ đi theo tôi đến hết cuộc đời, và có lẽ còn theo đến kiếp sau, nếu thật sự tôi còn nợ người...
Oui, l'heure est venue
Où chaque baiser perdu
Ne revient plus...
Oui, l'heure est venue
Où chaque baiser perdu
Ne revient plus...
(La chanson d'Orphée)
(Vâng, rồi thời gian sẽ đến
Nơi mà mỗi chiếc hôn bị bỏ quên
Không bao giờ trở về
Vâng, rồi thời gian sẽ đến
Nơi mà mỗi chiếc hôn bị bỏ quên
Không bao giờ trở về...)
TCQN
SG, 15/10/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (7) - Miễu Bà Chúa Xứ
Gà không gáy trời vẫn sáng
Cây không héo đời vẫn buồn
Tôi nép dưới mái hiên
Cố tin rằng hôm nay không có người bất hạnh
Nhanh một bước vẫn thấy người thở dài
Chậm một bước vẫn đông người ăn uống
Lá khóc cho ai
Đẫm ướt đường dài?
Mưa day dứt suốt mùa thu day dứt
Bao khát vọng mỏi mòn còn ở bên sông
( Hữu Thỉnh - Dưới mái hiên )
----------------
"Tôi lạnh người. Gió thổi hiu hiu. Phải chăng oan hồn thuở trước đang về đây ? Họ trở thành cát bụi, đang thu hình vào rễ lúa để vươn lên mặt đất, đòi đơm bông kết trái ?"
"Hay là họ buồn rầu khi nhìn cậu bé chăn trâu còn sống sót thuở nọ giờ đây sống hẩm hiu. Từng vệt sao rơi, phải chăng đó là những niềm tin tưởng soi sáng quyển sử trường cửu của đất nước, một quyển sử không có số trương mà mỗi luống cày là một tờ giấy bao la, mỗi bụi lúa là một nét chữ không nhòa, muôn năm linh động ?"
(Miễu bà Chúa Xứ - Sơn Nam)
-----------------
Tôi kể bạn nghe một truyện ma có thật. Ai ở Sài Gòn, dân Phú Nhuận chắc chắn biết tiệm phở Quyền ngay ngã tư Phan Đăng Lưu và Hoàng Văn Thụ. Khoảng ba mươi năm trước, nhỏ học trò của ông xã tôi ở ngay kế phở Quyền. Nó than nhà có ma, không ở được. Nó kể một hôm đi lên gác, nó nhìn thấy rõ ràng một bà già chỉ có nửa người trên sàn gác, gương mặt phẳng lặng bình an, khóe cười nhẹ đượm chút giễu cợt. Nó điếng hồn điếng vía vắt giò lên cổ phóng xuống tầng trệt thì thấy nửa thân dưới của bà sát trên trần nhà, tựa như bị ván gác cắt đôi người! Sau này mỗi khi có dịp đi ngang đó, tôi lại lan man nghĩ tới bà lão đó... Lâu quá rồi, không biết linh hồn bà đã siêu sanh chưa hay vẫn thỉnh thoảng cắc cớ chơi trò ảo thuật David Copperfield để hù dọa thiên hạ?
Con nít đứa nào cũng sợ ma, mà lại rất mê truyện ma! Hồi đó đọc tới truyện "Miễu bà Chúa Xứ"trong "Hương Rừng Cà Mau" của nhà văn Sơn Nam, tôi cứ hau háu đọc tới tới coi có con ma nào xuất hiện hay không. Tới cái đoạn ông Tư Đạt ngậm một đầu cọng súng, còn ông già ma ngậm một đầu, người thì răng đánh bò cạp, ma thì cứ nhai riết cho tới khi hai gương mặt đụng nhau lạnh ngắt, thú thật tóc tôi muốn dựng ngược!
Nhưng cái đặc biệt của câu truyện ma này, không phải để cho độc giả rợn người kinh sợ, mà lại làm ta thổn thức vì cảm thương!
Ông Tư Đạt, ông từ giữ nghĩa trang, xưa vốn là thằng bé chăn trâu sống sót từ một trận càn của Pháp. Cả làng chết hết! Những cái chết quá bi thảm và đột ngột đã giam giữ linh hồn họ trong hoang mang ở bên kia ngưỡng sinh tử, họ không biết đường mà về với cát bụi, cứ lẩn quẩn hoài nơi trần gian vì lòng oán hờn ngun ngút làm vô minh đọng lại không tan. Vậy mà chỉ cần chút khói hương đã đủ ấm lòng những vong linh tội nghiệp.
"... Người chết quá nhiều. Người còn sống quá ít. Làm sao mà chôn ? Ban đầu còn bó thây bằng chiếu, mỗi hầm chôn một người. Sau cùng, cứ chôn chung một hầm, đủ già trẻ bé lớn. Khiêng nhiều chuyến quá sanh ra mệt mỏi ! Họ khiêng bằng võng, đặt hai xác chết trên một võng, người trở đầu phía trước, người trở đầu phía sau.
... Lâu quá rồi ! Thiên hạ chết oan ! Cả xóm chết giống nhau. Không một người khóc. không một miếng khăn tang. Cả tháng sau, quạ còn bay đen trời như tàn nhà cháy... Tôi là người quen với họ, họ thương tôi lắm. Tôi không sợ ma, nhờ đó mà ít gặp ma. Vậy mà không hiểu can cớ gì buổi trưa đó tôi gặp họ. Ði gặt về, dọc dường tôi ghé lại bờ Ðìa Gừa. Thấy nước trong quá, tôi nhảy xuống tắm rồi ngắt một cọng bông súng. nhai vô miệng cho mát. Tôi nhớ rõ : cọng bông súng dài lắm. Nhai một hồi, bỗng nhiên thấy một ông già hiện ra, đâu mặt với tôi, miệng ổng thì nhai đầu kia của cọng bông súng. Sợ quá, tôi nhả ra nhưng không được. Hàm răng của tôi cứng lại rồi... đánh bùa cạp. Sau rốt, ông già nọ nhai lần cọng bông súng đến gần mặt tôi, hai mặt đụng nhau, sát rạt, lạnh ngắt.
Ông già nọ hỏi tôi :
- Cái thằng Ðạt chăn trâu ! Nhớ ta đây không ?"
Sự hiện hữu của ma quỷ trên thế gian này tới nay vẫn còn là một dấu hỏi lớn. Vài người tình cờ chụp được hồn ma âm thầm có mặt đâu đó trong những tấm ảnh đời thường, dù chẳng biết ảnh thật hay ảnh ghép. Các nhà khoa học Tây phương đã tốn nhiều giấy mực cũng như phim ảnh để chứng minh sự hiện diện của linh hồn bằng các thiết bị khoa học hiện đại như Radar Detection, máy thu âm tần số cao, máy đo từ trường và năng lượng, máy dò tìm sóng âm..., thậm chí còn có những biệt đội săn ma lui tới những nơi nổi tiếng có ma lai vãng để truy tìm sự thật. Các chương trình "Người Săn Ma" (Ghost Hunters) được làm ra để câu khách, người xem hăm hở theo dõi vài tập thấy họ làm ghê gớm rình rang mà kết quả chẳng đi tới đâu, tức anh ách, lâu dần cũng chán chẳng buồn xem!
Bỏ qua vấn đề ma hiện hữu hay không, lịch sử luôn chứng minh ma quỷ, thậm chí là ác ma, cũng không tàn độc và nguy hiểm bằng con người! Các Holocaust của Đức quốc xã với hơn mười một triệu mạng người Do Thái, "Cánh Đồng Chết" đã chôn xác một phần tư dân số Campuchia, và còn nữa, những khe hố đầy ngập xương người đó đây đã chứng minh hùng hồn rằng không phải ma quỷ nào có thể tàn độc ra tay thảm sát cho đống xương vô định ngày càng cao chất ngất...
Trong quyển Cổ Học Tinh Hoa có truyện này:
“Ma nói chuyện - Có người trốn tránh quân thù nghịch, đi ẩn núp ở chốn núi thẳm hang cùng. Một đêm, gió mát trăng thanh, người ấy bỗng thấy con ma vẩn vơ, quanh quẩn dưới gốc cây dương liễu, sợ quá anh ta nằm phục xuống, không dám trở dậy. Ma thấy thế, nó đến tận nơi, bảo:
- Sao không ra đây mà chơi!
Người kia run rẩy trả lời: Thưa, con sợ lắm!
Ma nói: Sao anh gàn thế! Việc chi mà sợ! Kể ra nếu đáng sợ thì chỉ có giống người mới đáng sợ hơn cả. Anh nghĩ lại xem, vì ai mà anh đảo điên cơ cực thế này! Vì đồng loại của anh hay vì tôi? Vì người hay vì ma?
Ma nói xong, cười rồi biến mất”.
Ngay trong câu truyện "Miễu bà Chúa Xứ", chính con người đã tàn sát cả làng, còn ma chỉ muốn được người sống nhớ tới qua một nén nhang! Thật giản dị và quá đáng thương!
Trong truyện ma này, nhà văn Sơn Nam còn lạc đề rất dễ thương trong cái cách ông Tư Đạt cắt nghĩa tại sao:
"Một mai thiếp có xa chàng,
Đôi bông thiếp trả đôi vàng thiếp xin"
Hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ đôi khi không tự nó rạn nứt mà do sự can thiệp của những người lớn. Cho nên một ngày ta chia tay, đôi bông của cha mẹ đi cưới em xin gởi trả, chỉ xin giữ lại đôi vàng là kỷ niệm bao năm chia ngọt sẻ bùi của vợ chồng ta!
Nếu không đọc qua chi tiết này, mấy ai để ý thắc mắc vì sao cô gái trả đôi bông mà lại xin giữ đôi vàng! Thật dễ thương nhưng cũng thật đáng thương. Theo tôi, câu ca dao còn ngấm ngầm nói lên sự bất lực và hèn nhược của người chồng. Khi tình yêu đã chết thì mỗi người một ngã là chuyện nên làm, nhưng sao còn yêu nhau đến vậy mà không chở che được cho vợ mình, không làm được cây tùng cây bách, không làm được trụ cột vững vàng, để cả hai phải nuốt lệ chia tay? Trong trường hợp đó, có lẽ người vợ cũng không nên khổ đau luyến tiếc chi một người chồng yếu hèn không đứng được đầu sóng ngọn gió để bảo vệ cho hạnh phúc gia đình! Có lẽ anh không hề biết rằng chiếc-bánh-thương-yêu dù được san sẻ ra bao nhiêu phần, thì mỗi phần của nó vẫn đầy đặn không hề vơi đi!
Anh chồng này làm tôi chợt nhớ lan man đến một anh chàng, đêm tân hôn để cô dâu mãi ngồi trơ trọi trong phòng, còn anh bỏ ra cửa sổ tựa cằm nhìn ra bầu trời đầy sao và trầm ngâm nhớ thương về bà mẹ đã khuất! Chuyện khó tin nhưng một trăm phần trăm có thật. Đúng mẫu người "Trai thời trung hiếu làm đầu"!
Đối lập với mẫu người không hề quan tâm tới cảm nhận của người phối ngẫu, ta có vô số phụ nữ cả đời hy sinh tất cả cho chồng như cô vợ ma đáng thương của người họa sĩ già Mishio trong truyện ngắn "Tan theo sương mù" của nữ văn sĩ Nguyễn Thị Hoàng. Linh hồn ấy, với vóc dáng mảnh mai và đôi mắt đằm thắm trong trẻo như mắt cá vàng, đã nguyện cả đời làm cái bóng phất phơ nơi trần gian để quanh quẩn yêu thương chăm sóc cho chồng, kéo dài mối tình nồng nàn hơn hai mươi năm cho đến khi nhận ra người đàn ông bắt đầu thoáng đa mang, lập tức vẻ tươi trẻ trên gương mặt cô biến mất, hình dáng thanh xuân thoắt cái biến thành cụ bà lọm khọm héo hắt đúng với số tuổi, và linh hồn ấy âm thầm tan theo sương mù...
Tôi bỗng tự hỏi đã đến lúc hay chưa việc dẹp hẳn thói quen ca ngợi đức hy sinh của người phụ nữ. Tại sao chỉ có phụ nữ mới phải hy sinh? Nó đâu khác gì tục bó chân của phụ nữ Trung Hoa, chỉ là chiêu bài đưa ra để che đậy mục đích xấu xa của một số nam nhân, để họ có thể được phụ nữ tự nguyện phục vụ toàn tâm toàn ý!
Để tới khi hai bàn tay móng đã cùn, thần trí đã lụn, tuổi thanh xuân quay ngoắt, gương mặt lờ đờ nhăn nhúm, tấm thân nhầu nhèo xộc xệch, lồng ngực teo tóp hắt ra hơi thở cuối cùng vẫn mãn nguyện mỉm cười đầy vẻ tự hào rằng chỉ chúng ta, những phụ nữ cao cả, mới được độc quyền đức tính hy sinh !
TCQN
SG, 23/10/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (8) - Một cuộc biển dâu
Muốn về
nhặt lá úa vàng
Làm nơi yên nghỉ
cho ngàn thu qua
Giữa khuya
hứng giọt sương sa
Soi đêm chợt thấy còn ta
rã rời
(Lục bát không đề - Trần Đức Lập)
----------------
"Nắng đổ xuống từng đóm lửa đỏ như mấy cục sắt trong lò rèn mới rút ra, chóa lên rồi bay bổng xa dần, trở nên phiêu diêu, mát rượi như bầy đom đóm vô hình bay trong đêm...
Bây giờ là ngày hay đêm ? Ở đây là biển trần khổ hay là ở trên bồng lai ? Trong mớ ánh sáng lung linh, dường như có muôn ngàn gương mặt khác nhau hiện ra không rõ rệt, dịu hiền như ngọc nữ kim đồng, trong tiếng tiêu, tiếng sáo, tiếng đờn cò, giữa bầy phụng hoàng bay lượn".
Đó là giây phút cận tử của ông già Bích trên chiếc xuồng nhỏ giữa trời nước mênh mông. Theo nhà Phật, thì không khí mát dịu, tiếng đàn, tiếng sáo... là một dấu hiệu tốt báo trước rằng người ra đi sẽ đầu thai vào một cảnh giới tốt đẹp bình an.
Tôi từng nhiều lần tự hỏi, ở ranh giới giữa sự sống và cái chết, khoảnh khắc cận tử sẽ diễn ra ra sao và bao lâu? Mỗi lần đọc một tài liệu về cận tử nghiệp, cảm giác lo âu nặng nề lại đeo bám lấy tôi, vì tôi càng hiểu rõ tâm quan trọng của tâm trí người sắp chết ảnh hưởng sâu nặng đến nghiệp lực của người đó như thế nào.
"Trước khi chết, những tư tưởng đã đi sâu vào cốt tuỷ của con người là tâm trạng chính, là yếu tố chính quyết định sự tái sinh..." (Đạt-lai Lạt-ma).
Mà những người thân đã mất trong gia đình tôi, tất cả đều "bất thiện chung", họ đã chịu một cái chết tức tối khổ đau trong thời gian khổ nạn, sao tránh khỏi tâm trí oán hờn trước khi nhắm mắt. Nếu sống một đời tử tế lương thiện nhưng chết trong oan khuất, lòng dấy lên một niệm uất ức lập tức bị đọa vào cõi xấu, như vậy có bất công lắm không?
Trở lại với cái chết héo hắt đáng thương của ông già Bích, thân xác lênh đênh trên chiếc thuyền nhỏ giữa cánh đồng nước mênh mông không thấy bờ trong "Một cuộc biển dâu". Hình ảnh thằng Kim tội nghiệp mếu máo bơ vơ trong cảnh u tịch gây ấn tượng mạnh đến nỗi đọc Hương Rừng Cà Mau đã lâu nhưng cái cảnh mủi lòng đó như hiển hiện trước mắt tôi, sống động và bi thảm. Hãy tưởng tượng giữa bao la trời nước sóng gợn bạt ngàn, không một bóng người cũng chẳng có một mái nhà xa xa, một chiếc xuồng chèo trong vô định trên đó người cha sắp trút hơi con gắng gượng thều thào: "Ba để lại cho con cái áo này... Yếu quá... ba ngồi dậy cởi áo không được. Con.."
Tôi nhớ mấy năm về trước Đài truyền hình thành phố có làm một bài phóng sự về Cần Giờ, phỏng vấn một bà cụ nghèo khó tới tuổi tám mươi vẫn còn phải kiếm sống độ nhật. Phóng viên hỏi bà có mong ước gì cho tương lai, bà nói chỉ mong sao có đủ cơm ăn no mỗi ngày!
Té ra thời Pháp thuộc hay lúc thanh bình vẫn còn đó đây những mảnh đời cực kỳ bất hạnh, như ông Bích ngày đó tới chết chỉ có tấm áo để lại cho con, như bà cụ Cần Giờ ngày nay chỉ cơm thôi cũng chẳng no lòng!
Và, trong khi người Tây Tạng "điểu táng" người thân trên chót vót cao những đỉnh núi mây vờn với hạnh nguyện hy sinh trọn vẹn cho muôn loài, thì dân ta thời ấy vào mùa nước nổi phải đành lòng neo xác người thân nơi đáy nước, dằn theo tảng đá lớn hoặc cối đá xanh, chờ nước rút mới đem xương cốt đi chôn. Cả đời vai trĩu oằn biết bao buồn thương và gánh nặng cơm áo, tới khi chết đi vẫn còn bị neo đá như một kẻ tử tù!
"Hai chiếc nóp gói kín xác kẻ bạc mạng. Bà Hai vào nhà rút mười sợi dây choại, chuyền xuống. Sau rốt, hai ông bà lum khum khiêng xuống xuồng thớt trên của cái cối xay lúa cũ...
Ðôi mắt thằng Kim mở rộng, trừng trừng. Cả mặt nước giờ đây hiển hiện như con ác thú khổng lồ há miệng ra nuốt trọn thân xác cha nó rồi ngậm miệng lại, giận dữ vì chưa no..."
Chết là hết đối với người ra đi. Nhưng hình ảnh mặt nước mênh mông nuốt chửng lấy thân xác người thân duy nhứt của mình, sao không khỏi đau lòng thổn thức?
Nhưng nếu đem so với những cái chết vùi dập vô danh, thì ông Bích vẫn còn hạnh phúc hơn nhiều! Sau khi nước rút, con cháu còn biết người chết nằm đâu để trở lại đó đem xương cốt về chôn cất thờ phượng tử tế. Còn những cái chết vô danh mà người thân nơi quê nhà năm này qua năm nọ mỏi mòn trông ngóng người đi và cuối cùng đành lấy ngày đi làm ngày giỗ...
Tôi muốn kể bạn nghe cái chết bi thảm và cô quạnh của một người vô danh. Đó là vào những năm "anh hùng lỡ vận lên rừng đốt than", anh tôi bỏ dạy đi làm rẫy, lúc nông nhàn anh đi mua củi bi (là thứ gỗ tạp còn nguyên thân, chỉ cưa khúc dài chừng một mét) ở sâu trong rừng Sác rồi chèo tay về tận vàm Phú Xuân (sông Sài Gòn) để bán cho vựa. Khi anh chèo qua một con tắc (rạch nhỏ) trong rừng, ghé lại lùm cây nghỉ ngơi và định lấy gô cơm ra ăn thì chợt thấy một xác người nằm vắt vẻo xa xa, có lẽ là người vượt biên bị "tế thần". Muốn chôn giúp nhưng trong tay không có cuốc xuổng, muốn xem gốc gác để báo tin giùm cho thân nhân nhưng trên người nạn nhân không một mảnh giấy tùy thân. Đành lầm thầm xin lỗi, lấy cây rừng che chắn, niệm danh Phật A Di Đà rồi lẳng lặng ra đi.
Anh tôi nói anh nhớ hoài gương mặt hiền lành trí thức và cặp kiếng cận đã gãy lìa, một càng kiếng gãy đâm sâu vào thái dương có lẽ do cú ngã bất thần, nhớ vết thương trí mạng đâm từ sau lưng, vết máu loang rộng đã đen quánh, nhớ màu áo xanh bết bùn nhờ nhờ trong ánh chiều chạng vạng... Là người đa cảm, thấy phận người nhớ thân mình, nên anh nhớ mãi cảnh bi thương, hai ngày chèo chống không nuốt nổi cơm chỉ uống nước cầm hơi. Đã vậy khi xuống tới vựa củi ở vàm Phú Xuân còn bị thương lái ép giá, anh tôi giáo sư Việt văn hiền khô nào biết bán buôn ngoa ngoắt... Lần đó anh trở về mặt mũi hốc hác, mấy ngày trời gương mặt đăm đăm buồn. Người thanh niên thành phố đáng thương ấy có lẽ đâu bao giờ ngờ rằng đời mình có ngày chấm dứt đau đớn oan nghiệt nơi rừng sâu lạnh lẽo. Đâu đó có bà mẹ già, người vợ trẻ cùng đứa con thơ mỏi mòn ngóng tin người ra đi...
Vài năm sau anh tôi cũng ra đi, bất hạnh không kém. Anh tôi chết vì bệnh không có thuốc uống. Và chết đói... Nhiều đêm mất ngủ, nhớ tới anh tôi hay tự hỏi: Không biết khi nhìn thấy xác người lạ đáng thương đó, có bao giờ anh ngờ được rằng, rồi có ngày anh cũng "bất thiện chung"? Anh tôi cao lớn lắm, cười có duyên lắm, trong mấy anh em chỉ mình anh thừa hưởng đôi mắt phượng của Má, ánh lấp lánh cương nghị sau cặp kiếng trắng, anh tôi giảng Kiều hay tuyệt khiến không ít nữ sinh thời đó thầm thương trộm nhớ... Vậy mà...
Ruồng nát mấy cuốn "Tướng mệnh khảo luận" của Vũ Tài Lục, tôi tìm hoài không ra tướng mạo nào khiến anh tôi yểu mạng.
Lâu dần tôi nghiệm ra rằng, có khi lòng khẳng khái cũng dẫn con người vào chốn oan khiên...
TCQN
SG, 04/11/2017

QUYỂN SÁCH MỘT ĐỜI (9) - Tình nghĩa giáo khoa thư
Ngang lưng thì thắt bao vàng,
Đầu đội nón dấu, vai mang súng dài.
Một tay thì cắp hỏa mai,
Một tay cắp giáo, quan sai xuống thuyền.
Thùng thùng trống đánh ngũ liên,
Bước chân xuống thuyền, nước mắt như mưa.
(Lính thú đời xưa - Quốc văn giáo khoa thư)
Có lẽ thế hệ "sáu bó" chúng ta hiếm có ai không đọc qua quyển "Quốc văn giáo khoa thư" của nhóm tác giả Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc, Đặng Đình Phúc, Đỗ Thận biên soạn, một quyển sách hết sức dễ thương mang tính giáo dục cao, dạy cho trẻ nhỏ trở thành những công dân tốt và người tử tế mà giá trị của nó tới nay vẫn không hề xưa cũ.
Trong câu chuyện "Tình nghĩa giáo khoa thư" của nhà văn Sơn Nam đã diễn ra một cuộc gặp mặt thật độc đáo giữa anh chàng phái viên báo Chim Trời với anh Tư Có ở cái xóm Cà Bây Ngọp khỉ ho cò gáy:
"Ðường đi ấp Cà Bây Ngọp quá xa vời ! Chiếc tam bản nhún xuống một cái "ồ" rồi nhảy tới một cái "sạt" theo nhịp chèo hai chèo. Nắng chang chang rắc vàng trên thảm cỏ hoang xanh ngắt. Vài nhánh bình bát gie ra, quất vào bụi sột soạt. Xế chiều, cò trắng phất cờ như đón người khách lạ. Trích, cúm núm kêu ré lên. Con rạch thâu hẹp lại. Chiếc tam bản lắc nghiêng như trái dừa khô trên mặt nước đầu sóng gió. Ánh trạo chèo một chèo, nghiêng mình bên hữu. Rồi bỗng nhiên anh chụp mỗi tay một cây chèo mà chèo trên đất khô bên bờ rạch. Chiếc tam bản lại lướt nhanh trong lòng nước quá hẹp, vừa đủ lọt bề ngang".
Nếu Bá Nha có Tử Kỳ, Tả Bá Đào có Vương Giác Ai, thì tri kỷ tri âm với nhau có thể nói là "đôi đũa lệch" anh phái viên với chàng bắt lươn tay lấm chân bùn! Trong ánh đèn dầu cá leo lét, bên chiếc bếp un dưới đất tỏa khói cuồn cuộn, hai kẻ mê "Quốc văn giáo khoa thư" tranh nhau kể rành rọt từng bài trong sách, đến nỗi anh chàng phái viên cảm cái tình "Quốc văn giáo khoa thư" mà không đành đòi nợ người độc giả đặc biệt, đành ra về tay không sau khi hứa hẹn sẽ tiếp tục gởi báo về tặng không!
Thú thật tôi cũng là một trong những người yêu thích "Quốc văn giáo khoa thư". Đó cũng là "quyển sách một đời" mà mỗi người trong chúng ta nhớ mãi từng bài theo chiều dài cuộc đời để luôn làm "người tử tế", vì thời gian trôi qua bao nhiêu năm tháng nhưng có thể nói chưa có quyển sách nào có tính văn học cao và đầy hiệu quả giáo dục tâm hồn trẻ thơ như "Quốc văn giáo khoa thư"!
Nó cũng gợi lại cho tôi thật nhiều kỷ niệm... Có lẽ ai trong chúng ta cũng có lần nghêu ngao: "Ai bảo chăn trâu là khổ, chăn trâu sướng lắm chứ!" Thật là một cuộc sống đáng mơ ước! Cứ như là kẻ ẩn sĩ quy điền không màng danh lợi, thơ thẩn trên lưng trâu thưởng ngoạn thú điền viên "thảnh thơi thơ túi rượu bầu".
"Ai bảo chăn trâu là khổ?
- Không, chăn trâu sướng lắm chứ! Đầu tôi đội nón mê như lọng che. Tay cầm cành tre như roi ngựa, ngất nghểu ngồi trên mình trâu, tai nghe chim hót trong chòm cây, mắt trông bươm bướm lượn trên đám cỏ. Trong khoảng trời xanh, lá biếc, tôi với con trâu thảnh thơi vui thú, tưởng không còn gì sung sướng cho bằng!"
Phải chăng nhà thơ Giang Nam cũng từ bài học này mà ấp ủ một tình "Quê Hương" ?
“Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường,
Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ.
Ai bảo chăn trâu là khổ,
Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao…”
Người Anh hay nói: "Don't edit the sad parts", đừng lược bỏ mặt tối của đời sống. Hình ảnh em bé ngồi lưng trâu sẽ đẹp đẽ và thư thái biết bao nếu ta đừng nhắc tới chuyện đời chăn trâu bữa đói bữa no, chuyện bị chủ đánh tơi tả khi để trâu ăn lúa nhà người, hay khi ham chơi dẫn trâu về bụng chưa căng cỏ!
Tôi không bao giờ quên được những năm 70 hình ảnh tương phản của thằng em tôi da trắng bóc từ thành phố về quê lần đầu tiên cỡi lên lưng con trâu đen trùi trũi của Nội, miệng hò rầm trời: "Ai báo chăn châu la khồ...". Thiệt đúng là:
Mười năm cắp sách theo thầy
Năm thứ mười một vác cày theo trâu!
(?)
Nhưng thằng em tôi nó lại cười ha hả, coi bộ chẳng buồn phiền gì khi bị nghỉ học về quê làm ruộng. Ôi thằng em cực kỳ thông minh và vô cùng khéo tay của tôi! Tính khí ương ngạnh và kém chí tiến thủ với mấy mươi năm lưu lạc đã biến đứa học trò hiền lành dễ thương thành kẻ phong trần bất đắc chí... Số phần nghiệt ngã đẩy đưa xô dạt những mảnh đời non trẻ, buồn hơn là có khi chính mình đã vô tình tiếp tay cho đời mình thêm bất hạnh long đong...
Và có ai còn nhớ bài thơ tả mùa Hè trong Quốc văn giáo khoa thư, đề là "Thơ cổ" nhưng thật ra là của Dương Bá Trạc, một nhà thơ yêu nước:
Ai xui con cuốc gọi vào hè.
Cái nóng nung người, nóng nóng ghê!
Ngõ trước, vườn sau um những cỏ.
Vàng phai, thắm nhạt ngán cho huê.
Đầu cành kiếm bạn, oanh xao xác.
Trong tối đua bay, đóm lập lòe
May được nồm nam cơn gió thổi.
Đàn ta, ta gảy khúc Nam nghe.
Bối cảnh là một mùa hè bức bối ngột ngạt, mọi thứ tiêu điều (Ngõ trước, vườn sau um những cỏ), hoa lá nhạt phai (Vàng phai, thắm nhạt ngán cho huê), lòng mong chờ mãi một cơn gió nồm nam, để tới khi đó: Đàn ta, ta gảy khúc Nam nghe. Sao mà nhẹ nhàng, sao mà dễ thương! Hoàn toàn tự chủ, trọn vẹn thoải mái, vô cùng thanh thản, tuyệt đối thư thái... Khi muốn nghe đàn, ta cứ gãy khúc nhạc ta yêu thích mà không một ràng buộc nào, không một áp lực nào, không một miễn cưỡng nào. Ta tự do trôi người theo cảm xúc bình yên như như... Đàn ta, ta gảy khúc Nam nghe...
Và đây, đố bạn tìm đâu ra đoạn văn cực ngắn hơn trăm năm về trước mà lột tả được sinh động cảnh trí một dòng thác. Chỉ đôi ba dòng đã gây ấn tượng mạnh mẽ vào đầu óc non nớt một đứa bé Tiểu học, khiến cho nó nảy lòng yêu thiên nhiên đến nỗi khi lớn lên có thể cảm động rưng rưng khi đứng trước một quang cảnh kỳ vĩ:
"THÁC KHÔNE - Sông Cửu Long chảy đến Khône thuộc về Hạ Lào, thì có nhiều thác cao tới mười lăm, mười sáu thước và dài đến hàng nghìn thước. Khúc sông ở phía trên thác thì hẹp lại rồi chảy tràn một vùng có đá lởm chởm và rộng tới bốn năm dặm. Phong cảnh chỗ ấy thật là hùng vĩ thanh tú. Dưới sông nước chảy ầm ầm nghe như tiếng sấm; trên núi "cỏ cây chen đá, lá chen hoa". Giữa thác, đàn cá vẫy vùng; xa xa chim trời lênh bênh theo dòng nước chảy. Thác Khône thật là một nơi tiểu sơn lâm mà có đại kỳ quan vậy".
Này là tiểu sử cụ Phan Thanh Giản. Cái chết hào hùng là vậy nhưng vẫn bị một số người đời sau kết tội, tượng thờ bị đập phá tan hoang.
"ÔNG PHAN THANH GIẢN - Ông Phan Thanh Giản làm Kinh lược sứ ba tỉnh phía tây trong Nam Việt. Khi chánh phủ Pháp đánh lấy ba tỉnh ấy, ông biết rằng chống với nước Pháp không được nào, mới truyền đem thành trì ra nộp. Nhưng ông muốn tỏ lòng trung với vua và tự trị tội mình không giữ nổi tỉnh thành cho nước, ông bèn uống thuốc độc tự tử.
Chánh phủ Pháp thấy ông là một bậc vĩ nhân mà chết như thế, lấy làm cảm phục lắm, mới làm ma cho ông rất trọng thể, cho một chiếc tàu chiến đem linh cữu ông về quê ông, lúc chôn có lính tây làm lễ chào".
Và bạn ơi, nếu bạn là người Sài Gòn, thì hãy nhìn lại Sài Gòn của những năm 1900, vốn đã trật tự, hiện đại, văn minh, tiến bộ, để xem ngày nay có còn lưu lại chút gì của ngày cũ, để bùi ngùi hồi tưởng lại không khí lịch sự êm đềm xưa:
"SÀI GÒN - Trước khi người Pháp sang bên ta, Sài Gòn là một nơi có nhiều ao đầm kênh rạch bùn lầy ẩm thấp. Thế mà bây giờ thành ra một nơi đô hội rất đẹp ở nước ta. Người ngoại quốc đã cho là "một hạt trân châu ở Viễn Đông" này. Mà thật thế, bây giờ ở Sài Gòn có nhiều lâu đài tráng lệ, nhà cửa đẹp đẽ, phố xá rộng rãi, vườn tược mát mẻ, nước máy trong sạch, đèn điện sáng choang, nhân dân đông đúc, kể có hơn tám vạn người, buôn bán phồn thịnh, tàu bè qua lại tấp nập cả năm. Đứng trên cao trông xuống, thành phố Sài Gòn chẳng khác nào một khu vườn rộng mông mênh, một màu xanh biếc, lô nhô nổi lên trên ngọn cây những nhà cao lớn, tựa hồ như muốn ganh đua với cỏ cây mà chiếm lấy một chỗ ở trên cao vậy".
Và còn nữa, như hiện ra sinh động trước mắt tôi hình ảnh con ếch phình bụng tròn vo để được to bằng con bò, chị ếch đỏm dáng mang giày quả ớt che dù lá tía tô, con bé Mão ác độc bị mèo cào, thằng Canh bị chó dại cắn, lũy Đồng Hới sừng sững nổi bật trên nền trời, tướng Carnot cúi người chào thầy cũ, hai đứa bé không biết đoàn kết bị tẽn tò khi cầm hai mảnh vỏ bứa còn nhân bứa đã bị người khác ăn mất rồi, người xin việc cẩn thận cúi lượm cây kẹp ghim vào áo, và đây hình ảnh đáng sợ và gây ấn tượng nhứt đối với tôi: thằng bé ở dơ không chịu tắm lâu ngày biến thành rừng cây biết đi ...
Lại thêm một kỷ niệm không vui: Khi cánh đồng bạc hà bạt ngàn xanh um vừa thu hoạch xong, anh Ba tôi bắt đầu nấu lá bạc hà lấy tinh dầu. Những năm đầu 80 mọi vật dụng còn rất thô sơ, cái nồi sắt khổng lồ dùng tinh cất ngốn vào bao nhiêu cần xế lá bạc hà như con quái vật đen ngòm ăn mãi không no. Khi lửa nổi lên un khói mù mịt căn chòi lá, anh tôi nhễ nhại mồ hôi, kiếng cận xệ tuốt gần chót mũi, hai mắt đỏ ngầu trong khói cay như Hỏa nhãn kim tinh Tôn Ngộ Không trong lò bát quái của Thái Thượng Lão Quân, vậy mà vẫn tếu táo ngâm nga:
...
Chém tre đẵn gỗ trên ngàn
Hữu thân hữu khổ phàn nàn cùng ai
Miệng ăn măng trúc măng mai
Những dang cùng nứa biết ai bạn cùng
Nước-giếng-trong-con-cá-nó-vẫy-vùng!
Tại sao bỗng dưng đang trùng trùng dang nứa nơi rừng thẳm lại có giếng nước trong, trong đó vẫy vùng một con cá đơn độc? Tại sao không là trường giang, không là trùng dương cho cá kia thỏa chí phiêu bồng, lại chỉ là một giếng nước trong? Ý nghĩ này ám ảnh tôi rất nhiều năm, cũng như trong "Lưu Nguyễn biệt thiên thai" của nhà thơ Tản Đà, tôi tìm ra chữ "chơi" đắc địa đầy ám ảnh trong câu cuối "Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi", mà không tầm thường như "Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng soi"!
Tôi nhớ một anh học trò (gọi là "anh" vì lúc học với tôi, người đó lớn tuổi hơn tôi nhiều), trong giờ thực hành Conditional sentences (câu điều kiện), tôi hỏi "Bạn sẽ mua một chiếc Mercedes chăng, nếu bạn có một món tiền lớn?". Anh đó nói "Một xe gắn máy tốt là đủ. Khi tôi đói, tôi chỉ cần một miếng gà, tôi đâu cần tới thịt phượng hoàng!".
Câu trả lời vô cùng thú vị đó tôi nhớ mãi và muốn đem ra dùng để lý giải cho trường hợp "Nước-giếng-trong-con-cá-nó-vẫy-vùng" này. Phải, chỉ cần giếng thôi, có cần chi tới trời xanh biển thẳm...
Và tại sao lại là "giếng trong"? Tôi lại liên tưởng tới câu ca dao sâu sắc và cảm động về bà mẹ cò: "Có xáo thì xáo nước trong, đừng xáo nước đục đau lòng cò con". Phải, anh tôi không cần trời cao bể rộng, anh chỉ cần một giếng nước nhỏ, mà phải là nước trong, để anh có thể thỏa sức bơi lội vẫy vùng trong môi trường thực sự tự do và trong sạch!
Trong hoàn cảnh của anh em tôi lúc ấy, ai mà không mơ được làm con cá nhỏ xíu vẫy vùng trong làn nước giếng trong leo lẻo ấy, có phải?
Lúc đó hai anh em tôi bất giác nhìn nhau, mặt mày lọ nghẹ và nước mắt ràn rụa trong đám khói mù.
Khói cay.
Và đời cũng cay...
Ngậm ngùi! Trở về tuổi thơ với những bài học dạy cho con trẻ làm người tử tế nghe như được trở về sống trong một xã hội biết giữ gìn nhân cách, biết quý trọng nhân nghĩa lễ trí tín... Khi mua chiếc vé trở về tuổi thơ, niềm vui sao quá ngắn ngủi! Bức tranh hiện thức quá ảm đạm khi mọi giá trị đạo đức đều tuột dốc không phanh.
Không thể một mình chấn chỉnh cho mọi thứ trở về trật tự cũ, cũng không thể thoát ra được mớ bòng bong hỗn độn đầy rối rắm của một môi trường sống đầy hiểm họa, há chẳng đáng buồn cho những bậc thức giả trong một xã hội đại loạn nhân tâm ???
-------------------------------------------
Thay lời kết:
“Chẳng ai sống đời đời kiếp kiếp, chẳng cái gì vĩnh viễn không phai. Này, người anh em, nhớ kỹ điều đó và vui lên mà sống.
Đời ta đang sống đâu phải gánh nặng duy nhất từ xưa để lại; đường ta đang đi đâu phải cuộc hành trình đơn độc dài vô tận, vô cùng.
Một thi nhân riêng mình chẳng phải viết bài ca trường cửu. Hoa nở rồi tàn; nhưng ai đó đã cài hoa lên áo cũng chẳng cần khóc thương hoa mãi mãi bao giờ. Này, người anh em, nhớ kỹ điều đó và vui lên mà sống.
Đối với ta tri thức là quý báu, vì lẽ không bao giờ ta có đủ thời gian nắm thâu tất cả. Mọi việc đã được hoàn tất và an bài ở trên Trời vĩnh cửu. Nhưng chết chóc đã giữ cho hoa ảo mộng của trần gian vĩnh viễn mát tươi. Này, người anh em, nhớ kỹ điều đó và vui lên mà sống”.
(Rabindranath Tagore - Tâm tình hiến dâng)
(Đỗ Khánh Hoan dịch)
TCQN
SG, 8/11/2017
(HẾT)
_____________________________

TÔI ĐỌC "ĐI LOANH QUANH VỚI... TRẦN BANG THẠCH"
Và cứ giữ nghe em
những ngày xưa ấy
Giữ giùm ta một góc trời quê
để hồn ta còn có chỗ trở về
khi đất lạ ta mồ xanh cỏ.
(Có một chỗ để về - Nguyễn Cát Đông)
(Trần Bang Thạch)
1. Tôi vừa được một huynh trưởng đồng môn ở hải ngoại gởi cho bài viết hết sức thú vị: Nhà văn Cao Vị Khanh bình văn nhà văn Trần Bang Thạch với tựa đề "Đi loanh quanh với... Trần Bang Thạch". Bài viết hết sức giản dị mà hóm hỉnh, sâu sắc. Thứ giản dị mà mọi người cầm viết đều ước ao vì tuy văn phong gần gũi đơn sơ nhưng nó rất cô đọng và chuyển tải vô số thông tin và cảm xúc.
Phần nhập đề của Cao Vị Khanh thiệt là dài, cố ý nói ba đồng bảy đỗi để giới thiệu một Trần Bang Thạch "lẩm rẩm vậy mà thâm", một Trần Bang Thạch "lẩn tha lẩn thẩn, lúc tha lúc thúc một mình, chớ ai mà rảnh rỗi đi cùng!", một người chừng như đứng ngoài lề cuộc đời mà hiền lành ngó ngấp và kể lại những chuyện hết sức bình thường, những chuyện "đầu trên xóm dưới gần xịt", những chuyện "ối-hơi-đâu-mà-nghe", những chuyện "lụn vụn lặt vặt" mà không đơn giản chút nào vì "cuộc đời vốn trăm mặt mà ông Trần Bang Thạch này ổng còn muốn lôi ra cái mặt thứ một trăm lẻ một nữa là khác"! "Ông ngắm nghía so đo cân nhắc để tìm cái chỗ-thương-cho-được (mà thật ra có cuộc đời nào mà không đáng thương giữa cái cõi đời rất đáng ghét này)"
Cao Vị Khanh cho rằng văn Trần Bang Thạch "nhẹ hều", chữ nghĩa "êm ru bà rù" nhưng làm cho người ta đau "thấu tuột vào tới ruột gan", là lối viết "của một người tốt bụng" vì "buồn vui hờn giận gì cũng nhẹ nhàng thanh thản".
Tôi biết khen Cao Vị Khanh dùng chữ dễ thương-gì-đâu và chính-xác-không-sai-một-li-ông-cụ thiệt giống như "khéo khen phò mã tốt áo", nhưng thiệt tình không thể vì một nhà văn đã quá được yêu mến mà mình không cần ngợi khen thêm nữa! Nếu bạn là "fan cứng" của Trần Bang Thạch (tôi mạn phép xài chữ mới chế của tụi nhỏ bây giờ) phải thấy nhận xét này của Cao Vị Khanh là không sai vào đâu: "Lật tới lật lui những mảnh đời" với "cái nhìn xuất phát từ tâm địa rất lành, lành như văn ông"! Và "Đôi khi để làm một việc ngó bộ nhỏ nhoi lại phải cần một tấm lòng vô cùng quảng đại"! Và nữa: "Ông cảm được hết, kể cả những hạnh phúc rất trái cựa, những đau khổ rất lặng lẽ, những oái oăm ẩn nấp đằng sau cái vẻ nhởn nhơ của những nếp đời rất mực phẳng phiu". Ôi perfect!
Quả thật không phải ngẫu nhiên mà Cao Vị Khanh đã đem vào bài bình văn câu thơ hay xuất thần của Trần Tử Ngang thi sĩ lừng danh đời Đường trong "Đăng U Châu đài ca": "Niệm thiên địa chi du du" (Ngẫm đất trời mênh mông vời vợi - Hoàng Nguyên Chương dịch) vì chỉ có những người đã từng chứng kiến và trải qua bao cảnh vật đổi sao dời, nhân tâm biến loạn, mới có thể làm ta bất giác cũng "Độc sảng nhiên nhi thế hạ"! (Lệ bỗng rơi thương cảm mình ta - Hoàng Nguyên Chương dịch).
"Ai cũng có một nỗi lòng". Đó là lời nhận xét của Cao Vị Khanh khi nhắc tới các tác phẩm "chuyện-đời-ta-ở-xứ-người" của Trần Bang Thạch. Nó làm tôi chợt liên tưởng tới câu nói của con Bảy đưa đò trong tập truyện "Hương rừng Cà Mau" của nhà văn Sơn Nam, vì cái "nỗi lòng" đó nó cũng là "tấm lòng" ở văn phong Trần Bang Thạch: "Ở đây, hồi đó có người nói là cần "một tấm lòng"!
Tới cái ý nghĩ vô cùng dễ thương và nao nao tâm sự kẻ tha hương khi chọn mua cái nhà chỉ vì hai hàng me keo! Thứ cây dại ở miền Nam đi đâu cũng gặp, vậy mà nó lại đưa đến một quyết định trị giá gần cả gia tài! Như những người xa xứ kiểu "ngựa Hồ hí gió Bắc", ráng xoay sở trồng một bụi tre một cây chuối để ngày ngày chăm sóc cưng như con mọn rồi thơ thẩn ngắm hoài không chán và đêm đêm không ngủ cứ nghe tiếng lá reo xào xạc, tiếng cong cong lớt phớt dưới mặt sân, mơ một ngày về rũ nắm xương tàn nơi chôn nhau cắt rún, mà gẫm chừng khó thành hiện thực! Tôi lại nhớ Má tôi hơn bốn mươi năm trước khi lạc loài nơi đất lạ, đã trả giá cao để mua cho được căn nhà bình thường và miếng đất nhỏ chỉ vì nó có tượng Phật Bà trước sân. Pho tượng cao chừng mét rưỡi với gương mặt hiền lành kiểu Á Đông và chéo áo phất lên như đang lướt trên mây trong gió biển Nam Hải. Tượng thạch cao trắng tinh khiết và dáng Phật Bà thanh tú nổi bật dưới bóng râm của rặng tre thân vàng và lá xanh um lạ lùng trong vùng đất cát trắng dã bạc màu xứ rừng Long Khánh.
Cao Vị Khanh cũng tha thẩn như đứa trẻ đa cảm lượm lên nâng niu từng viên sỏi đẹp thanh tao trắng muốt có những sợi gân tim tím đẹp lạ kỳ trong văn chương Trần Bang Thạch. Đó là những chữ "đổ" trong "thức ăn dư thừa (của bà mẹ già nấu sẵn “dụ” mấy đứa con về ăn mà nó… không về) bà còn có thể đổ đi, còn nỗi buồn của người mẹ già nua… bà biết đổ đi đâu!". Rồi chữ "thỏi" trong "sáng sáng vừa đi bách bộ vừa nghe chim hót trên ngọn me keo, vừa thấy lòng mình đang mọc cánh bay về một thỏi cù lao bên bờ sông Hậu". Quả thật khó thể nặn óc để tìm và thay thế được những chữ nào xuất thần như vậy. Lại làm tôi nhớ chữ "chơi" vô cùng đắc địa trong "Tống biệt" của Tản Đà: "Ngàn năm thơ thẩn bóng trăng chơi". Không là "soi", không là "thanh", cũng không là "xưa", trời, chữ "chơi" sao rợn người khi gợi ra hình ảnh ánh trăng xanh xao lạnh lùng lướt thướt nơi "Cửa động, Đầu non, Đường lối cũ". Chữ nghĩa Trần Bang Thạch cũng diệu kỳ y vậy!
Tới đây, tôi không thể dừng ý nghĩ muốn đập tay Hi-five một cái cùng ông, nhà văn Cao Vị Khanh!
2. Tôi biết Trần Bang Thạch lâu thiệt lâu rồi, từ lúc chẳng biết ổng là ai, và từ cái thuở mới ti toe học đòi dùng máy tính. Lúc đó nhờ thằng nhỏ tậu cho cái địa chỉ mail mà mình tưởng chừng như mình làm được việc gì "đại sự" lắm, và rồi liên lạc qua lại với mấy đứa bạn cũ, tình cờ có đứa nó gởi cho truyện ngắn "Thủy táng" tác giả là Trần Bang Thạch. Trời ơi tôi đọc tôi khóc hết nước mắt. Không phải chỉ chảy nước mắt lặng lẽ mà khóc quặn người hu hu thành tiếng ... Lâu lâu giở ra đọc lại, khóc y như đọc lần đầu! Trong bụng tôi nói Trần Bang Thạch là cái ông nào viết truyện hay bất nhơn! Lúc đó tôi còn khờ me lắm, chưa biết surf ra sao cũng chẳng biết search để tìm thêm thông tin về tác giả, nên tôi in ra truyện đó trên giấy dày A4 để lâu lâu lấy ra cầm đọc cho dễ. Cũng cần nói thêm nhà có cái máy in HP mà ít khi xài tới vì mực nó mắc như quỷ, khi nào cần in tài liệu luyện thi cho học trò thì đem ra tiệm in rồi photo rẻ hơn nhiều. Những bản in tại nhà phải là những trường hợp rất đặc biệt, in đáng đồng tiền bát gạo, không thấy xót tiền.
Ít lâu sau đó một đứa khác gởi cho tôi truyện ngắn: "Gặp ông Khương Tử Nha" cũng của ông Trần Bang Thạch, trời ơi tôi lại "lã chã châu sa", vì cứ như thấy hiển hiện trước mặt một ông Khương Tử Nha râu tóc trắng xóa đang ngồi "thả hồn trên bọt sóng", chẳng màng đến chuyện thế sự thăng trầm... Rồi tôi chợt cũng muốn làm một ông "Hi" (vì tác giả và ông già Cuba này không biết tên nhau, gặp nhau chỉ chào "Hi") để có thể nói câu "Có lẽ vì chúng tôi cùng nhìn về quê hương mình ẩn hiện phía sau những con sóng bạc ngang đầu. Hình như màn đêm làm chúng tôi nhìn rõ quê hương mình hơn". Cho dù quê hương ở ngay dưới chân tôi đây chớ chẳng đâu xa...
Rồi một ngày anh bạn học cùng ban C ghé thăm và cho hay: "QN biết trang web trường mình bên Mỹ hông? Ủa hông biết hả? Vô đọc đi, nhiều bài hay lắm. Cứ gõ ptgdtd usa là ra hà!".
Buổi tối tôi lật đật vô liền: Đúng vậy, bao nhiêu thứ để xem! Rồi thiệt bất ngờ tôi thấy cái tên Trần Bang Thạch ở ngay trang đầu! Ủa té ra ông Trần Bang Thạch này ổng là huynh trưởng đồng môn của mình! Trời lọt vô đúng ổ truyện của ổng, như trúng số! Lúc đó thiệt tội nghiệp cặp mắt yếu ớt của tôi, ngấu nghiến riết tới mấy tép nhỏ mắt Cationorm luôn làm bạn đồng hành!
Tôi rất thích lối nói đặc biệt miền Nam của ông với những chữ "nhen, hén...", mới đọc tự nhiên đã thấy thân thuộc. Và cái cách ổng diễn tả, nói khơi khơi mà nghe buồn thúi ruột: "Thấy buồn như thỏi đất An Trụ cô đơn quạnh quẽ ngàn năm nhoài mình ra dòng sông Bassac"... Với tâm sự "Cây quất bứng từ nước Yên sang trồng bên nước Tần"... Đặc biệt nhứt là cách kể chuyện theo kiểu "Lã Sanh Môn" (Rashomon - Án mạng trong rừng trúc - Đạo diễn Akira Kurosawa ) qua lời nói của những nhân vật khác nhau xoay quanh câu chuyện (Thầy giáo làng, Chấp chới bàn tay mẹ, Điều chưa kịp nói với Ba, Bóng tối ngọt ngào...).
Tôi còn nhớ lâu rồi anh Nguyễn Trung Quân cựu hiệu trưởng PTG có lần ghé tặng tôi một chồng sách Phật và sách Thiền, có lẽ ý anh muốn tôi quên đi những bất hạnh trong quá khứ mà tìm vui trong Phật pháp và Thiền định để gột sạch tâm hồn luôn nặng nề với những ký ức buồn thương. Nhưng tôi là đứa "tâm viên ý mã" nên tuy tôi ngồi một chỗ ráng tập trung mà cái đầu tôi nó cứ chạy nhảy tứ phương. Chính đại tật này nó làm tôi đọc truyện Trần Bang Thạch mà liên tưởng tới đủ chuyện trên trời dưới đất: Đọc "Xuân sớm" cảm thương ông già Phước cũng "ông này ông nọ" nơi quê nhà, mà qua bên đó cam chịu cả đời làm dân "blue collar", rồi rảnh rỗi cứ đi lượm lon nhôm để mót tiền gởi về cho những thuộc cấp bất hạnh hơn mình, thì chợt nghĩ tới những người học thiệt cao bằng cấp cả nắm mà qua trời Tây chỉ biết vinh thân phì gia.
Đọc "Ngoại tôi và dòng sông nhỏ" xót thương cho người phụ nữ chung thủy và cang cường "một thân một mình chèo chống trên sông tìm hoài cái đầu (của chồng) đã mất", tình tiết vừa lôi cuốn vừa buồn thương cảm động. Cuộc báo thù cho chồng của bà làm tôi thoắt nhớ tới những "vendetta" đẫm máu nơi đảo Corse, và hình ảnh Quan Vân Trường lơ lửng trên mây cứ mãi mê ngộ đi tìm cái đầu của mình ở núi Ngọc Toàn, dù nó không dính dáng gì tới nội dung truyện.
Trong "Người đuổi bắt dĩ vãng", với giọng văn thật đặc biệt và lôi cuốn người đọc mãi bám theo tâm tình một người đàn ông không còn thiết sống đi mãi về phía triền núi và sa chân xuống vực, vậy mà câu kết vẫn như một nắm bông gòn nhẹ bâng: "Nhiều ngày hôm sau một thằng bé con đi chơi lang thang trên bãi cát, nó thấy một bộ xương người mà nó tưởng là bộ xương cá đuối. Nó nhấc bộ xương gối trên kè đá, để ngày ngày làm một món đồ chơi". "Tuyết trên đỉnh Kilimanjaro" của Ernest Hemingway và "Bản chúc thư trên ngọn đỉnh trời" của Mai Thảo, cũng tâm tình một con người hữu hạn luôn luôn khát vọng về vô hạn, cũng hay đến vậy là cùng!
"Đêm gầm gừ. Đêm xếp cánh. Đêm đi": Những câu ngắn sắc gọn trong "Thả khói lên trời" ám ảnh tôi nhiều ngày. "Tượng Phật" với địa danh "Ngã Ba An Trạch" là một sự trùng hợp diệu kỳ giữa tôi và tác giả, vì nó mở ra cho Má ông một con đường mới chấm dứt cuộc hôn nhân buồn thảm, nó lại từ đó khép cuộc đời của Má tôi trong gia đình giàu có bên chồng!
"Sư bà Thích Nữ An Trụ gõ mõ đi trước quan tài. Nước mưa hay nước mắt đã làm ướt đôi mắt của một nhà sư". Câu kết chỉ vậy thôi mà ngầm kể cho ta nghe cả một chuyện tình buồn của "Thầy giáo làng" với hồi kết là cuộc đời cô độc và cái chết yên bình của ông Thầy già, lối diễn tả rất nhẹ nhàng nhưng làm người đọc rưng rưng theo tâm tình ni sư tội nghiệp. Câu chuyện cũng đưa ta về những câu thơ bất hủ của thi sĩ Hồ Dzếnh: "Ta nằm trong ván trông ra..." nhưng không phải kiểu "Tủi thân vì thấy người hoa vẫn cười", mà ông Thầy hồn lơ lửng nhìn xuống những đứa học trò nhỏ xíu ngày nào giờ đây đã thành nhân chi mỹ và đang buồn rầu đội tang trắng khóc thương ông.
Thỉnh thoảng ta cũng phì cười với cách dùng chữ thật tếu của Trần Bang Thạch mà nghe ra rất thấm: "Nhà cửa thoạt nhìn như một tổ ấm, nhìn lâu thì thấy tổ ong". Thấm vô cùng...
Cũng mỉm cười mơ về một thời thơ trẻ hồn nhiên nơi quê nhà: "Ưỡn ngực, vung tay cũng không ôm hết đất trời tinh khiết. Tai có mở rộng cũng không chứa hết tiếng líu lo của từng bầy chim trong vườn cũ".
Bổi hổi bồi hồi với mối tình già chung thủy và sự biết ơn của người chồng khi "Cây thập giá đời cả ngàn năm sau đã rơi xuống đôi vai mỏng như lá mềm như sương của người con gái đất Long Hồ (và của hầu hết những phụ nữ miền Nam)" (Căn nhà mùa Xuân).
"Có khi dưới chân, nước là những con bạch tuộc có hàng trăm vòi. Là máu. Là cái bụng sình chương. Là đôi con mắt thiếu tròng. Là giọt máu phun ra từ cái đầu xanh non như lá cỏ. Sóng nước ở một bãi bờ xa lạ trong một đất nước bỗng nhiên xa lạ đã thủy táng hai người thân yêu nhứt của ông bà giáo già. Nhưng mà, lạ chưa, bây giờ ông bà cũng muốn sống hết đời ngay trên những lớp phong ba của một dòng sông dữ! Ôi! Cũng là một cách thủy táng đau thương! Ông bà ngồi đây mà tâm hồn thì đang bập bềnh trên sóng nước. Muôn đời oan hồn người con trai duy nhứt và đứa cháu nội duy nhứt đang trôi nổi bồng bềnh đâu đây trong khói, trong sương, trong màu chiều đỏ như máu và trong màn đêm đen như mực". (Thủy táng). Ôi, những câu văn đầy ám ảnh! Tôi không thoát ra được truyện ngắn này trong nhiều ngày. Tôi như nhập luôn vào trong đó, ngập ngụa, ngột ngạt, và đau đớn: "Trời nước mênh mông, phong ba cuồng nộ đã chôn sống hai (những) người thân yêu nhứt của họ (tôi), cũng đang chôn sống thể xác họ (tôi), nhưng không chôn hết được nỗi buồn của người bỗng khánh tận lúc cuối đời"!
Và nữa, nếu ngày xưa tôi yêu mến "Tôi đi học" của Thanh Tịnh với "Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường. ..." bao nhiêu, thì sau này tôi thích "Tôi đi học" của Trần Bang Thạch bấy nhiêu, vì nó không phải đơn giản là tâm trạng của đứa con nít đi học với những cảm xúc đầu đời, mà là "trang đời cũ đang được mở ra, những ước vọng đang hình thành". Vì tôi cũng như người trung niên trong truyện, "một trang đời đầy ắp chữ nghĩa đã bị (tức tưởi) xếp lại, đóng lại suốt ba mươi năm". Khi con cái đã khôn lớn, ông trở lại giảng đường lòng cảm khái khôn nguôi, cứ lẩn tha lẩn thẩn nơi khuôn viên đại học khi tất cả giáo sư sinh viên đã ra về, để ngui ngút nhớ lại chuyện xưa và kéo dài cái giây phút hạnh phúc được đi học lại: "Cái hụt hẩng này phải đợi tới hơn hai mươi năm nơi xứ người, phải đợi đến hôm nay mới được tiếp nối". Ông đã may mắn hơn tôi rất nhiều, vì trang đời của tôi đã không bao giờ được mở ra, nếu có cũng chỉ là hưởng ké cái cảm giác rạt rào bâng khuâng của ông khi được ôm cặp trong tay, cho nên tôi cứ mãi mãi muốn ở lại trong truyện của ông và chết luôn trong đó, không muốn bước chân ra ngoài, nơi thực tế đáng chạnh lòng này! Cô giáo sư trẻ người Mỹ của ông không hiểu tại sao có một sinh viên già cứ quẩn quanh trong khuôn viên đại học không chịu ra về, nhưng tôi, bà giáo già này thì hiểu vô cùng, thấm vô cùng, và ước ao được đứng ngẩn ngơ nơi đó như ông vô cùng, dù biết rằng ao ước đó mãi mãi là không tưởng!
Vẫn còn vô số những "Cầu Bà Nội", "Chuyện New York một ngày", "Ông già trên bãi rác số Mười", "Đem theo ngày xa xứ", "Cắt ruột thả xuống biển Đông", "Hai màu áo trong ngày...", "Chuyện một người lính Hoa Kỳ", "Người ngậm tăm suốt ngày"... Sao trong câu chuyện nào của Trần Bang Thạch tôi cũng thấy thấp thoáng có một chút hay rất nhiều mình trong đó, để cùng cười, cùng khóc, cùng cay đắng ngậm ngùi với mỗi nhân vật của ông trong thời khắc "Giờ thứ 25" !
Nhiều khi tôi lan man vẩn vơ ngẫm nghĩ, làm một nhân tài thật hạnh phúc, hạnh phúc cảm nhận cho riêng mình và còn đem đến hạnh phúc vô cùng cho tha nhân. Với ý nghĩ đó, tôi cảm ơn nhà văn Trần Bang Thạch đã mở ra cho chúng tôi những người đồng thanh đồng khí một chân trời văn mênh mông bát ngát, cho dù chân trời đó có đủ hỉ nộ ái ố, mà "ai" luôn luôn nhiều hơn "lạc"!
SG, 12/08/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như

MÙA THƯƠNG NHỚ
1. Nắng tháng Năm oi nồng rền rỉ tiếng ve... Mùa hè thanh xuân vẫn là mùa hè xưa với xác phượng trải đường như xác pháo, cuộc chia tay ngập ngừng của những mối tình học trò thơ dại. Nhưng với tôi, những mùa hè thơ ngây đã lùi lại mãi tận phía-sau-của-quá-khứ. Nghĩa là đã xa lắm rồi! Để tôi cứ mãi chắp tay mặc niệm cho một quá-khứ-gần với nhiều chia ly và tan tác.
Cũng trong một ngày hè, tôi cứ nhớ mãi những người vợ và người mẹ tội nghiệp, sống cúi đầu và chết vô danh, cực nhục một đời, ê chề một đời, lam lũ nghèo khó một đời, thương nhớ chồng con thắt lòng một đời, và bị quên lãng một đời, bên cạnh những phụ nữ được vinh danh với quà hàng hiệu và hoa đắt tiền.
Tiếng ve không còn trong veo tươi vui như những ngày xưa cũ. Nó thành đắng gắt và chát chúa như khoan xoáy vào tai. Sắc phượng hồng không còn sáng bừng như tương lai, mà đỏ lói như tung máu giữa trời xanh.
Sống nhiều để làm gì? Tuổi già ác độc! Ban ngày nó nhuộm xám tròng kiếng tôi, khiến cho tôi cứ thấy ghê sợ những gương mặt tà ác giả nhân giả nghĩa; đêm đêm nó rủ về những thanh tân, vô ưu và vàng son, cho tôi thêm buồn cười và tội nghiệp cái tôi ngày càng già cỗi , lãng đãng, bệnh tật, lẩm cẩm, cứ ước gì tâm hồn được chai sạn dần lên, nhưng như một nghịch lý hết sức đáng ghét: vốn được thầy Lê Văn Quới đặt chết tên Lâm Đại Ngọc vì bịnh đa cảm, giờ đây tôi càng "bánh bèo" gấp nhiều lần hơn: tôi có thể không vì lý do gì, khóc bi lụy như Mạnh Khương khóc chồng, nước mắt cứ xoắn lấy con tim đến nghẹn thở, cảm giác thổn thức đè nặng cả lồng ngực, nhứt là khi nghe một nhạc phẩm xao xác tiếng còi tàu nhói lòng hay đì đùng tiếng súng trận xa xa, hoặc khi đọc một bài thơ tưởng nhớ một bóng hình thân yêu của một thời u uất đến tận cùng.
2. Chữ viết cũng là một kỷ niệm đã xa! Chẳng biết thời đi học có đứa học trò nào như tôi, thương thật nhiều nét chữ của mình! Mỗi khi chép bài, làm luận, thậm chí mãi đến khi đã ra dạy học, lòng luôn luôn nhẹ nhàng bâng quơ thích thú khi viết ra nét chữ của mình, cảm giác dịu dàng rung động như cánh bướm non.
Mười năm nay bệnh khớp ngày càng nặng, mấy khớp tay sưng đau đơ cứng, chữ viết thế là cứ nghiêng ngiêng như người cô độc luôn đi cúi đầu, không còn tròn trịa nữa mà góc cạnh tùm lum. Bây giờ mỗi khi nhìn lại các tài liệu dạy học đã soạn lúc trước, thấy chữ mình đều tăm tắp và tròn vo như con ốc gạo, ngậm ngùi lắm, cảm giác như đã xa một người bạn rất đỗi thân yêu!
Những người thân đã lần lượt bỏ tôi đi hết, giờ ngay cả chữ viết của tôi nó cũng bạc lòng quay lưng!
Điều đó như cũng minh xác cho việc rất nhiều thứ đã xa lắc rồi, và rõ ràng là tôi đang từng bước lò dò đi về phía triền dốc phía bên kia cuộc đời!
3.
Ta lần mò leo mãi không qua được vách sầu
Ta tìm một tiếng yêu thấy toàn là sầu đau
Ước vọng ngày thơ ấu chưa xin được chút nào
Suốt đời còn ước ao khát vọng còn cấu cào
Ôi thôi đời ta phung phí trong cơn buồn phiền
Ta xin tháng ngày rồi bình yên
Ô hay tại sao ta sống chốn này
Quay cuồng mãi hoài có gì vui
Có một lần mất mát mới thương người đơn độc
Có oằn mình đớn đau mới hiểu được tình yêu
Qua dầm dề mưa tuyết mới vui ngày nắng về
Có một đời khóc than mới hiểu đời đá vàng
(Đời đá vàng - Vũ Thành An)
https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/doi-da-vang-xuan-phu.dsIG88l5YkfB.html
Trời ơi sao như nói hộ lòng mình! Nhưng làm sao những lời nhạc u buồn và thanh tao này lại có thể được viết ra bởi một nhạc sĩ bị mang tiếng một thời chỉ điểm? Không biết bên trong có gì uẩn khúc? Lại còn nói ông bẻ ngoặc cuộc đời trở thành phó tế để sám hối cho tội lỗi của mình! Như một thói quen tôi luyện mấy chục năm nay, trước một nguồn tin tôi hay dè dặt chỉ tin một nửa: Thời đại bão thông tin này đúng là "đời đá vàng" mà đá luôn nhiều hơn vàng, nên ai cũng vỡ đê niềm tin! Người phạm lỗi bị thế gian nguyền rủa muôn đời - ngay cả kẻ đại gian ác như Tào Tháo khi dùng xong kẻ phản bội chủ tướng còn lập tức đem giết chết, huống hồ người đời vốn thích sướng miệng lên án người khác trong khi đầy người ướt lầy nhơ nhớp!
Trường hợp bị đổ oan thì sao nhỉ? Nguyễn Trãi, Phan Thanh Giản... Có lẽ cũng đành một mình câm lặng cho đến lúc tan theo mây trời... Rồi nhiều thế hệ trôi qua, người chết đã chết rồi, hậu thế đòi con cháu họ hãy quên đi và tha thứ!
Tôi chợt liên tưởng đến nhân vật Marguerite bị chồng phản bội trong một phim xem đã lâu quên mất tên, cứ ngồi nhìn mãi chiếc giường của đôi lứa, nơi đó không còn gợi nhớ những phút giây kỳ diệu và cảm động khi cô và chồng ôm siết nhau mặn nồng ân ái, chỉ còn ký ức méo mó về hình ảnh gối chăn xô lệch quyện hai con thú người - chồng cô và tình nhân - mê mãi quấn lấy nhau, trên chính cái giường của cô, quằn quại và kinh tởm.
Bạn bè khuyên Marguerite nên quên đi và tập tha thứ. Họ cao đạo giảng cho cô hiểu là dại khờ khi cứ mãi ngóng về quá khứ vàng son một thuở, là u mê hẹp hòi khi cứ mãi khắc ghi những phút giây thảm họa đáng nguyền rủa, chỉ tổ dằn vặt u uất kéo mình xuống chính địa ngục lòng mình.
Nhưng cô không quên được, chỉ một nguyên do hết sức đơn giản: Vì chính cô mới là người mất mác, còn những người khuyên cô quên và tha thứ họ chẳng mất mác thứ gì, lắm khi còn được lợi từ bất hạnh của cô. Cho nên cát trong chân ai người nấy xót, nếu chính những kẻ lên giọng cao đạo đó trở thành nạn nhân, có lẽ họ không chịu đựng và u uất như cô đâu, mà đã giải quyết mọi hận thù bằng máu!
4. Trong xóm tôi thỉnh thoảng có một người bán kem dạo đẩy chiếc xe nhỏ vào bán trong xóm với điệu nhạc quen thuộc mà mấy đứa con nít hát đặt lời nhại theo thiệt tức cười: "Không có tiền, không có tiền thì không có kem!". Thùng xe sơn xanh úa ngã màu loang lổ, hai quai gỗ làm tay đẩy lên nước bóng ngời. Anh lui tới xóm tôi dễ có hơn hai mươi năm rồi, chiếc nón tai bèo xùm xụp bạc thếch, dáng người muôn đời đen đúa khắc khổ với chiếc sơ mi mỏng te bạc màu rộng thùng thình, giờ có khác chăng là mái tóc mỏng hơn và thêm nhiều sợi bạc, còn gương mặt vẫn hốc hác đến trơ xương gò má với một con mắt lúc nào cũng u buồn hay cúi xuống cặm cụi chớ ít khi nhìn mặt khách, có lẽ mặc cảm muốn giấu con mắt còn lại không tròng khuyết lõm vô hồn.
Con nít bây giờ đâu còn thích ăn kem xe bán dạo. Chúng nó thích đi siêu thị sang trọng ăn kem Wall's, Cornetto, Celano, hay kem Ý có cái chóp nhọn nhọn hình xoắn ốc... Bọn trẻ cũng thích mua đồ ăn "hiện đại" như pizza, sushi, sashimi, gimbap... làm sẵn trong hộp, đem về cũng chưa vội ăn, chúng trang trọng bày ra bàn chụp hình "cúng FB" khoe bạn bè, đâu có như xưa vô tư đứng tại chỗ ăn chuối xào dừa, ăn xong còn lè lưỡi liếm sạch sẽ cốt dừa trên lá chuối, không chừa một hột mè!
Đâu còn cái cảnh đám nhỏ trần trùi trụi bu đen bu đỏ xe kem hay xe kẹo kéo mà quay số để reo hò hay cười nhạo khi chiếc kim chạm số! Đâu còn hình ảnh thằng nhỏ hau háu nhìn ông bán kem thao tác nhanh nhẹn rọc cái bánh mì ngọt tròn ủm một nhát gọn hơ rồi cho cục kem vào giữa bằng cái kẹp múc kem inox chuyên dụng; và chừng như thằng nhỏ không thể đợi được đến khi trao tay, nó quăng mấy đồng bạc lăn leng keng lên mặt thùng xe, giật lấy cái bánh mì kẹp kem, vừa chạy vừa ngoạm vào bánh, kem tràn ra hai khóe miệng, hai mắt sáng ngời khi vị giác được kích thích đẩy lên tới nấc cuối cùng!
Cứ thế người bán kem vẫn lầm lũi đi về, dù ít thấy đứa nhỏ nào trong xóm kêu kem. Mùa mưa anh hay núp dưới mái hiên đối diện nhà tôi, nhìn thơ thẩn lên bầu trời xám xịt, hay ngó qua ngắm mãi mặt tiền nhà tôi, cũ kỹ và nhỏ nhắn được ngụy trang rất kỹ bằng hoa giấy nhàn nhạt hồng một bên và sử quân tử đỏ rực một bên, với mấy dây trầu bà lã lơi đong đưa, khóm linh lăng lẳng lơ với tay chọc ghẹo bụi vạn niên thanh xanh mướt như cẩm thạch, đứng chen vào đám hỗn độn đó vượt lên cây tắc xum xuê chỉ tốt lá nên chủ nó cắc cớ treo chục trái tắc giả, ngày qua ngày những trái tắc cứ hãnh mặt vàng tươi mơn mởn chẳng chút mặc cảm mình là đồ giả, làm bao khách qua đường đứng lại suýt xoa.
Anh bán kem cứ ngước nhìn mãi, không biết chỉ để chờ mưa tạnh, hay lòng mãi ước ao có được một căn nhà nhỏ xíu như vậy nơi thị tứ, để vợ con có chỗ trú ngụ không phải chui rúc trong dãy nhà trọ tận ngoại ô nóng hầm hập như cái lò bánh mì vào mùa nắng hay dột ngoi ngóp và đường mòn vào nhà lầy lội vào mùa mưa...
5. Những ngày chôn đời nơi rẫy rừng sau 75, tôi cũng có biết một anh bán kem.
Cuộc đời đang tươi đẹp biết mấy, mười ngón tay búp măng chỉ quen với cây viết nhẹ nhàng, bỗng xước máu với cỏ tranh, sưng phồng với cày cuốc... Xa thành phố, thị trấn cũng chẳng gần, chậc, cái thời nghèo đói sau 75, mấy đứa tôi đang sức ăn sức lớn, cái gì cũng thèm. Mấy thứ bánh men, bánh tai heo, thèo lèo, bánh kẹp... mà bây giờ người ta đem cúng cô hồn ở gốc cây, ngoài lề đường, con nít không thèm lượm, vậy mà mỗi lần đi chợ xã mua về là cả đám xúm nhau trợn mắt mà ăn. Còn nhớ ngày trước kem Foremost thần thánh ngon lịm người, thơm béo mà mịn chắc dẽ dặt chớ không phải lờ lợ xốp xốp như kem Vinamilk đóng hộp bây giờ. Tới khi về rẫy, trời ơi, cây kem hình ống cắt khúc, khi bán thì đóng bụp bụp cái que tre chuốt sơ sài còn lông lá te tua, kem ký thì mềm èo, lờ lợ, hỉnh mũi ngửi hoài hèn lâu cũng chẳng thấy mùi cốt dừa ở đâu, vậy mà xúm lại ăn không kịp nuốt.
Đôi ba ngày ông bán kem mới chạy xe ngang rẫy, chiếc xe cọc cạch cũ như không thể nào cũ hơn, nó run lên theo mỗi vòng bánh xoay và có cảm tường như có thể bung bét bất cứ lúc nào, bánh đi đằng bánh, khung đi đằng khung...
Chủ nhân của nó cũng chẳng hơn gì, ốm tong teo và đen nhánh như một nhành cây khô. Thằng em tôi tếu táo nói ông bán kem có đôi lông mi bò và ánh mắt con trâu! Ví von thật khiếm nhã nhưng quả thật không thể nào đúng hơn: lông mi anh thật dày và dài, không cong mà thẳng đơ. Và có bạn nào thử quan sát ánh mắt của con trâu, lúc nào cũng xa xăm vời vợi buồn muôn thuở!
Mỗi khi nghe tiếng chuông leng keng anh còn xa tít ngoài gò mối, là đám con Chiêu Hà, con Ngọc Thố, con Cỏ May sủa rân nhảy tửng lên mừng rỡ (vì tụi nó cũng có phần), còn tôi thì quơ vội cái nón lá chạy ra đón đường. Cái anh bán kem thiệt là, buôn bán gì mà tay chân cứ run lóng nga lóng ngóng, và lắp bắp xin lỗi khi phải múc kem bằng muỗng múc canh. Anh nói xe chạy tưng đường ruộng văng mất cái kẹp múc kem inox của anh rồi. Nói mà giọng muốn khóc, đôi mắt buồn thoáng ánh nước, thiệt là thương! Nhìn bàn tay anh những ngón dài thon thả, tôi đoán có lẽ trước đây anh sống đời công chức, chưa từng mua bán cắc củm hạ bạc... Chuyện này cũng thành bình thường trong thời gian đó thôi mà, vì tất cả thoắt cái đều biến dịch bể dâu.
“Danh sĩ kim trùy thạch
Tướng quân học tú hoa
Phu nhân cánh hạ hải
Tiểu thư diệc đảo sa
Bộ trưởng cam ti siển
Tài thần nhẫn xuất gia
Chỉ nhân đào họa loạn
Luân lạc đáo thiên nha”.
(?)
(Danh sĩ đi xay gạo giã thịt, Ông tướng cầm kim chỉ thêu gối thêu khăn lấy tiền, Các bà mệnh phụ xuống biển chở đò, Tiểu thư khuê các gánh nước giặt thuê, Bộ trưởng làm anh bán vé xe điện, Phú ông lang thang đầu đường xó chợ, Tất cả chỉ vì chạy loạn, Nên mới lênh đênh góc biển chân trời).
Hôm nay mùa thương nhớ, tôi lại nhớ tới anh, chắc bây giờ cũng đã trên bảy mươi, lên chức nội ngoại lâu rồi... Không biết anh có còn lam lũ kiếm sống, hay đã thanh thản hưởng nhàn bên con cháu trong căn nhà gỗ bên rừng thu và hồ thiên nga cách đây nửa vòng trái đất, hay đã xương trắng dập dờn bên rong xanh ngoài biển cả, hồn oan đeo mãi theo bánh lái tàu rẽ nước đi muôn phương...
6. Nhớ... nhớ... nhớ... Sao có quá nhiều chuyện để nhớ khi trời đất chuyển mùa... Khắp nơi những trái sao rơi ngập đường một màu ròng phiền muộn như chiếc áo nâu sồng của nhà tu. Bài giảng pháp của một vị sư có bảo bàn tay ta tuy nhỏ nhưng giơ lên có thể che khuất cả mặt trời to đẹp trên kia. Và vì tôi cứ giăng buồn ngang mắt nên làm sao có thể thấy được niềm vui quanh mình!
Sực nhớ nhỏ bạn cho hay mới block một anh chàng tóc bạc phơ rồi nhưng rất thích gởi hình cực kỳ gợi cảm của những cô gái đương thì, áo quần mỏng tanh dán sát vào người, thường là một mảnh, hai mảnh, hay đôi khi chẳng có gì che thân, những hình ảnh được tuyển chọn kỹ lưỡng, nghệ thuật có, dung tục cũng có... Bạn tôi nói nó ước ao có được loại đầu óc chỉ quẩn quanh những điều đơn giản vậy thôi - đơn giản và hừng hực đến nỗi không giấu riêng mấy thứ đó để thưởng thức một mình mà phải gởi đi khắp chốn cho mọi người cùng "rửa mắt" bất kể người ta có thích hay không. Cũng có lý, cuộc đời mũ ni che tai như vậy sẽ đáng sống biết mấy, lo gì trời sập, lo gì thế cuộc đảo điên, lo gì ma quỷ lộng hành thời mạt pháp...
Khi con ngựa thồ có hai miếng da che kín hai bên mắt thì nó cứ sung sướng thẳng đường mà đi. Và cũng vậy khi con người cứ thế vô tư mà sống, quên thương nhớ, chắc cũng sẽ dễ tha thứ hơn nhiều...
SG, 18/05/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như
TIẾC THƯƠNG THẦY PHAN THÔNG HẢO

Tiếc thương Thầy, buồn lòng quá... Rồi những kỷ niệm xa xưa bỗng ùa về... Để tôi kể bạn nghe.
Tánh tôi vốn nhút nhát. Trời xui đất khiến sao Đoàn Thị Điểm không có ban C, nên gởi mấy đứa con gái qua Phan Thanh Giản học ké. Đám Pháp văn tụi tôi le que chưa đủ chục, nên trường lại phải gom chung với nhóm Anh văn, khi tới giờ sinh ngữ thì mới chia đôi.
Nhát hít, lớp lạ, mà bước ra khỏi lớp là trùng điệp con trai, và ông Thầy dạy sinh ngữ chính Pháp văn là thầy Phan Thông Hảo, nổi tiếng dạy giỏi, mà cũng nổi tiếng... dữ. Khỏi phải nói tôi căng thẳng tới cỡ nào mỗi khi đi học, và khỏi phải nói tôi sợ thầy Hảo tới cỡ nào! Trong trí nhớ của tôi, Thầy thiệt cao lớn, tay xách cái cặp bự, tướng đi phăm phăm nhanh nhẹn, gương mặt đầy đặn, ánh mắt luôn nghiêm nghị sau cặp kiếng gọng vàng.
Bình thường Thầy cũng khá vui tánh, chỉ những đứa lười học bài mới chết với Thầy. Tôi thuộc dạng mọt sách, học hành khá chăm chỉ, cũng khá tự tin trong các giờ sinh ngữ, nhưng không biết sao tôi lại sợ Thầy như sợ cọp! Có lẽ do bị ám ảnh về những tin đồn “Thầy Hảo dạy Pháp văn bên Phan Thanh Giản hét ra lửa chỉ sau thầy Ba Trương”! Nhớ rõ cảm giác lạnh người khi chạm vào ánh mắt Thầy giờ khảo bài, và hai chân quíu lại khi tình cờ gặp Thầy ngoài đường: đụng độ ngay mặt thì chào Thầy cái rụp, mà hễ còn xa xa, trốn được là nhanh như chớp núp vô cái rẹt, trời, ai có trải qua thời học trò mới biết, né được ông Thầy mà mình sợ xanh mắt, nó sướng gì đâu!
Nhờ sợ thầy Hảo, tôi lọ mọ về học ráo những thứ cần và cả những thứ không cần chung quanh cuốn Cua Xào Lăn (Cours de Langue et de Civilisation françaises). Còn nhớ có lần thi Oral, sau khi đã trả lời suông sẻ các câu hỏi của Thầy, do vocabulaire có chữ pèlerinage (cuộc hành hương), thầy Hảo hỏi tôi: “Quel est le pèlerinage le plus long dans l’histoire de Chine?”và nói: “Câu này hỏi thêm, em không trả lời được cũng không sao”. Hà hà, tôi trúng tủ trả lời liền: “C’est le pèlerinage vers l’Ouest de M. Trần Huyền Trang sous la dynastie de Đường”. Thầy cười tươi rói, gục gặc đầu: “Merci. Tui cho cô điểm tuyệt đối, cô chịu hông?”. Đó là câu hỏi Oral duy nhứt tôi nhớ tới già, vì một chữ “hành hương” đơn giản mà Thầy dẫn tôi đi mút chỉ tới truyện Tam Tạng thỉnh kinh!
Lúc còn đi học, Thầy không ưa tánh nhút nhát thụ động của tôi. Thầy thích một lớp học sinh động. Một câu hỏi Thầy đưa ra, Thầy thích nhiều cánh tay nhiệt tình đưa lên. Tôi luôn ngồi im re, chỉ khi bị Thầy chỉ ngay mặt, và khi đứng lên trả lời xuôi rót, tôi đã không được cộng điểm vô sổ mà còn bị mắng “Biết sao hổng giơ tay?”.
Còn nhớ nữ sinh tụi tôi ngày xưa ăn mặc rất kín đáo, đâu dám mặc voile mỏng khêu gợi, cũng không bao giờ thả nút cổ hay xắn tay áo như một số nữ sinh bây giờ (Nhưng phải công nhận là cùng với áo dài may khéo, nếu chỉ mặc áo ngực thôi thì dáng đẹp hơn nhiều so với mặc thêm một lớp áo lót, dáng vừa cứng đơ vừa trông thiệt cù lần!). Nhưng đừng có dại mà mặc áo dài không mặc áo lót nhé, nếu lỡ “xí xọn” mà gặp thầy Hảo thì chắc chắn sẽ bị kêu lại mắng vuốt mặt không kịp!
Có thời gian tôi học riêng Pháp văn với Thầy ở nhà, song song đó cũng học Anh văn với thầy Ngô Văn Tuấn cùng địa điểm. Một kỷ niệm đáng nhớ là đang đi lơn tơn trong sân bị con chó của Thầy Hảo cắn trộm từ sau đùi, lần đó bị chích mấy mũi thuốc dưới da bụng đau điếng thiệt là nhớ đời!
1975. Mọi sự đổi thay dâu bể trên khắp miền Nam. Tôi long đong bảy nổi ba chìm khắp chốn... Mười mấy năm sau về lại Cần Thơ, gặp lại Nguyễn Văn Quyền, ảnh nói thầy Hảo sau khi đi “học tập” về mặc toàn đồ nâu, và lần nào gặp ảnh, Thầy cũng hỏi thăm: “Con Quỳnh-Như giờ sao rồi? Em có tin tức gì của nó không?”.
Có lẽ thời điểm đó hai Thầy trò tôi đã có điểm chung là cùng nỗi khổ nhà có người đi học tập cải tạo, mà gia đình tôi còn thê thảm hơn vì lắm chết chóc và tán gia bại sản. Lúc đó ở Cần Thơ, người ta đồn tôi vượt biên chết mất xác. Mới nghe cứ nghĩ họ khéo tưởng tượng hay ác khẩu, nhưng gẫm lại thấy có lý lắm: Một con bé học trò nhút nhát tiểu thơ, bỗng dưng mất tích chẳng tăm hơi trong thời điểm thiên hạ vượt biên rầm rộ, chẳng chết mất xác là gì!
Rồi một cơ duyên khiến tôi liên lạc được với Lâm Vì, cô bạn thân từ thời để chỏm. Lâm Vì hiện đang ở Canada, nó nói vẫn thường phone thăm thầy Hảo, và thỉnh thoảng Lâm Vì còn cùng chồng sang Mỹ ghé thăm Thầy. Thế là tôi có được địa chỉ mail của Thầy! Cái mail đầu tiên của tôi đã gây không ít bất ngờ cho Thầy. Và thật lạ lùng, từ một người Thầy mà tôi luôn e sợ từ thuở thiếu thời, Thầy trò chúng tôi bỗng trở thành tri âm! Nhiều năm về trước Lâm Vì về VN, Thầy gởi theo tặng tôi nhiều bài viết của Thầy về chùa Đàn Tiên, về dòng họ Phan Thông và các tài liệu khác về vài địa danh ở Cần Thơ, cả một xấp xướng họa thơ Đường chung quanh bài “Phong kiều dạ bạc” của thi sĩ Trương Kế.
Tôi hay mail kể lể Thầy nghe chuyện VN, còn Thầy thì cứ bảo Thầy già rồi, không mong gì được thấy VN một ngày sáng tươi cường thịnh. Thầy mong niềm vui đó thế hệ chúng tôi sẽ được hân hạnh đón chào. Giờ đây, tôi nghĩ có lẽ tôi nên lặp lại câu nói của Thầy cho con tôi nghe, vì cảm thấy mình cũng như Thầy, không còn đủ thời gian để chờ đợi!
Một điều mà ở cuối mail nào Thầy cũng căn dặn, là phải biết chia sẻ, phải biết bố thí để tạo nhiều phước báu.

Năm 2010 Thầy gởi về cho tôi hai đĩa ghi lại ngày khánh thành chùa Giác Lâm do Thầy đứng ra quyên góp xây dựng. Nhờ đó tôi lại có dịp trông thấy Thầy đi đứng, nói cười, và đọc diễn văn. Các em con Thầy đều trưởng thành và nên người, về già Thầy lại thành tựu một việc tốt đẹp nên Thầy có vẻ rất hạnh phúc và mãn nguyện.
Tuổi già như chuối chín cây... Thế hệ chúng tôi lần lượt tiễn đưa các Thầy Cô ra đi cũng là điều tất nhiên. Nhưng mỗi khi hay tin một Thầy/Cô qua đời, chúng tôi đều không tránh được buồn thương ngậm ngùi. Có lẽ ngoài tình cảm quyến luyến Thầy trò, còn có sự tiếc nuối một thời đại mà sự giáo dục còn là một môi trường chưa bị lấm lem, một môi trường có đạo đức trong tư cách người Thầy và có nề nếp tôn ti trong cách hành xử của học trò.
Tiếv thương thầy Phan Thông Hảo, còn là tiếc thương một tấm gương đầy nhiệt huyết trong giảng dạy, luôn muốn mọi điều tốt đẹp nhứt cho các học trò của mình. Không ít chúng tôi đã từng e sợ Thầy, sau này chỉ khi ra đời mới biết, tìm một người khó khăn với mình như vậy, nhiệt tình truyền hết kiến thức cho mình như vậy, thật không dễ!
HÔM NAY TÔI MUỐN GỞI TỚI THẦY Ở TRÊN CAO ĐÔI LỜI TIỄN BIỆT:
CHÚNG EM CẦU CHÚC GIÁO SƯ DẠY PHÁP VĂN CỦA CHÚNG EM ĐƯỢC RA ĐI THANH THẢN VỀ MIỀN CỰC LẠC; VÀ NƠI ĐÂY, CHÚNG EM LUÔN NHỚ TỚI THẦY NHƯ MỘT GIÁO SƯ ĐẦY TRÁCH NHIỆM, HƠN NỮA CÒN LÀ MỘT NGƯỜI CHỒNG CÓ TÌNH VÀ CHUNG THỦY, MỘT NGƯỜI CHA TUYỆT VỜI VÀ MỘT CON NGƯỜI LUÔN LUÔN HƯỚNG THIỆN.
SG, 14/05/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như
TUẦN CÁCH LY THỨ HAI
Thứ ba ngày 14/04/2020. Hết tuần cách ly thứ hai.
1. Mẹ: “Bố với Kata có để ý sáng này nghe tiếng còi xe cứu thương hơi nhiều hơn mọi bữa?”
Bố: (Chắt lưỡi) “Hổng biết bữa nay số người nhiễm tăng lên hay sao?”
Con trai: “Đâu có tăng Bố. Vì cách ly ra dô đụng mặt nhau quài sanh bực bội nên vợ chồng đấu khẩu đưa tới ấu đả phải nhập viện đó thôi”.
Rồi nó cười hí hí châm thêm: “Đám nhập viện là mấy người bình dân học vụ, còn nhiều chữ nghĩa thì đang đứng cách nhau hai mét xếp hàng rồng rắn trên tòa nộp đơn ly dị kia kìa. Hổng tin Bố Mẹ đi coi thử coi!”.
Cái thằng! Cũng không phải không có lý do: Xóm tôi mấy ngày nay nhà đối diện và nhà bên cánh phải, kẻ u đầu người mỏ sưng vêu, tổ trưởng can không được phải kêu công an xuống “vỗ yên trăm họ”! Thiệt là con Covi nó chẳng những hủy hoại sức khỏe con người mà còn tàn phá gia can khủng khiếp! Gẫm con người thiệt giống y mấy con sâu róm mùa đông, xa nhau thì bị lạnh, mà gần nhau quá lại đâm gai nhọn vào nhau!
2. Mới xem một clip có ông Thầy người Anh lớn tuổi vì ảnh hưởng Covi bị thất nghiệp, hết tiền mua thức ăn phải ra đường cầm bảng xin cứu giúp. Cảm thương thân phận người trí thức lỡ vận tha hương! Những Thầy Cô của tôi, David, Laura, Abigail, Lisa, Alex, Nathan... có lẽ giờ cũng cùng chung số phận, tiến thoái lưỡng nan, về nước không thể mà ở lại cũng khó khăn vô cùng...
Ông xã hỏi bữa nay 14 rồi chưa có thông báo chính thức mới, mấy phụ huynh cứ phone tới giục riết, tính sao em?”. Tôi nói em với Bố cũng già quá rồi, bạn bè mình đã hưu từ khuya, thôi cứ kể như con Covi nó cho mình dưỡng lão thời gian đi, đừng có lăn tăn hoài chuyện tiền bạc chi thêm phiền. Cùng lắm nấu cháo ăn mắm kho quẹt tử thủ vài tháng, chờ tụi giẫy chết coi nó có tìm ra được thuốc đặc trị cho thế giới nhờ hay không, biết sao giờ!
3. Buồn, cứ lên mạng nói chuyện tầm phào với mấy đứa bạn già. Rồi chatroom thành ra chỗ điểm phim: việc nhà xong cứ vào ới tụi bây ơi phim này hay lắm nè!
Tuần rồi tình cờ xem được phim hoạt họa “Ngư ông và biển cả” dựa trên nguyên tác “The old man and the sea” của nhà văn tài hoa Ernest Hemingway , nội dung ý nghĩa, nét vẽ xuất thần và màu sắc tuyệt vời không thể chê vào đâu.
Tuần này chọn được hai phim rất đáng giá, vào xem IMDb thấy rating khá cao. Thật ra cũng không cần vào xem IMDb (Internet Movie Database - Cơ sở dữ liệu điện ảnh trên Net) làm gì, chỉ cần lướt qua nội dung phim và nhìn tài tử là chắc chắn phim hay miễn bàn!
Phim thứ nhứt “The Nightingale” (Chim sơn ca) sản xuất năm 2018, lấy bối cảnh vào năm 1825, nói về cuộc rượt đuổi trả thù ngoạn mục qua vùng đất Tasmania (Úc) của một cô gái Ái Nhĩ Lan với đám lính Anh đã cưỡng bức cô, giết người chồng và quăng chết đứa con bé bỏng mới vài tháng tuổi. The Nightingale gây tác động mạnh mẽ đến nỗi nó đi vào trong giấc ngủ của tôi, nơi tôi cảm nhận sự uất ức và căm phẫn của con người đến ứ đầy lồng ngực khi ai đó phải sống trong một xã hội không có công lý: đám lính Anh là những con người bốn chân độc ác và hèn hạ tự cho mình có quyền định đoạt số phận những kẻ yếu đuối hơn mình - những người Ái Nhĩ Lan khốn khổ và những thổ dân Úc tội nghiệp -, chúng hành hạ, giết chóc và cười ngạo nghễ trên máu và nước mắt đồng loại, cuối cùng mỗi tên đã phải trả giá thích đáng.
Tôi luôn cho điểm mười cho những phim đem đến sự trả thù đầy tính nhân quả: The Count of Monte Cristo 2002, Kill Bill 2003 2004, Bedevilled (2010), John Wick (2019)...
Phim thứ hai “Tiếng gọi nơi hoang dã” (2020) dựa theo nguyên tác “The call of the wild” của nhà văn Mỹ Jack London. Những ai yêu thương thú vật, những người đã từng phát cuồng các tác phẩm trăm năm tuyệt vời của nhà văn tài năng: Love of life, To build a fire, White Fang, The law of life..., từng bị ám ảnh bởi các địa danh Klondike, Yukon, Chilkoot... của một thời Gold Rush, chắc chắn không thể bỏ qua tuyệt phẩm “The call of the wild” này, với sự góp mặt của Harrison Ford, anh hùng một thuở Indiana Jones.
Phim gây ấn tượng không kém với cốt truyện cực kỳ cảm động và góc quay tuyệt đẹp. Đến nỗi khi xem xong, những đồng cỏ xanh ngát rực hoa dại, những con sông gập ghềnh nước xiết, và Bắc cực quang xanh biếc của phương Bắc lạnh giá hoang sơ đã trải dài trong những giấc mơ của tôi, cùng với gương mặt chú chó Buck lạc loài nhân hậu với cuộc đời lưu lạc thăng trầm, và tình bạn ấm áp của chú với người đàn ông cô độc và nhân ái John Thornton.
Những gì thể hiện trong phim có vẻ êm đềm, hiền lành và tròn trịa so với nguyên tác khốc liệt trong sinh tồn và bạo tàn trong những con thú người ác độc. Ngay cả cái kết cũng được thay đổi chút ít để tránh sự nhạy cảm về vấn đề sắc tộc (trong nguyên tác John Thornton người chủ cuối cùng của chú chó Buck bị bộ tộc da đỏ Yeehats giết chớ không phải một gã da trắng như trong phim). Một số chi tiết và nhân vật cũng được lược bỏ khá hợp lý để cô đọng tác phẩm văn học vào một bộ phim dài hai tiếng hấp dẫn trong từng scene.
Bất chấp tất cả khác biệt với nguyên tác, bộ phim vẫn là tuyệt phẩm cho mọi lứa tuổi, dù đã hay chưa đọc qua tác phẩm gốc. Xem để cùng biết yêu thương động vật hơn, cùng hiểu được rằng khi nuôi một con pet, đó là biến nó thành người thân của mình, chăm sóc, nói chuyện và âu yếm chúng, chớ không phải chỉ đơn giản là do lợi ích chó giữ nhà mèo bắt chuột; và rằng cũng như con người, chúng cũng có nhu cầu yêu thương và được yêu thương!
Tim tôi thổn thức và mắt rưng rưng khi John Thornton chết, Buck nằm kế bên chủ, để cho chủ gối đầu yên nghỉ và trút hơi thở cuối cùng trên bộ lông êm ái của nó... Người tử tế với nó duy nhứt trong đời đã chết, dây liên lạc với con người đã đứt, nó còn lưu luyến gì cái thế giới độc ác này...
Tôi không bao giờ quên được ánh mắt u buồn thê thiết của Buck khi từ đồi cao lần cuối nó nhìn về căn lều cháy đen của người chủ đã chết, trước khi quay lưng để nhập đàn với bầy sói hoang dã...
4. Haizzz! Đời không như là phim! Trốn vào phim để phút giây quên đi thực tại nhiều trăn trở, âu lo và bất nhẫn! Cầu Phật Trời phò hộ cho tất cả chúng ta qua cơn đại nạn, cho thú và người đều được sống trong an lành và yêu thương!
SG, 14/04/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như
AI BIẾT CON ĐÀ ĐIỂU THẤY ĐƯỢC GÌ TRONG CÁT?
Thứ Ba 07/04/2020. Đúng một tuần sau lệnh “cách ly toàn xã hội”. Lại có tin mới, có thể gia hạn cách ly tới cuối tháng! Hổng biết còn mấy cái gia hạn nữa đây! Rầu!
1. Chưa bao giờ trong đời dạy học, trừ mấy ngày Tết, tôi lại được thảnh-thơi-để-bịnh như hiện tại. "Mất dạy" đã đành, còn khỏi lo ăn sáng và chợ búa (ship hết), chỉ làm bếp chút đỉnh, ngoài ra là cho hai chân nghỉ dưỡng vì suy tĩnh mạch lúc nào cũng đau tức, cái lưng đau oằn tội nghiệp và mấy khớp ngón tay sưng vù cũng được nghỉ ngơi nhiều, (bịnh chóng mặt lung linh bác sĩ nói do thiếu ngủ, bây giờ rảnh ráng ngủ nhiều hơn cũng chẳng thấy khả quan!) rồi nghe nhạc, đọc tin, lướt face, còm tếu táo và cười một mình, chat với đám bạn già, tâm sự với vài bạn face dễ thương, gõ lăng quăng đôi điều, xem phim, tập thể dục chim bay cò bay ngày mươi phút... Một cuộc sống an dưỡng và êm đềm trong âu lo.
Thật ra kiểu sống này cũng gần gũi với đời sống bình thường của tôi lắm, vì tôi thích tĩnh lặng, sợ chỗ đông người, chỉ có khác là giờ thong dong hơn nhiều. Cho nên tôi chẳng thấy tù túng ngột ngạt, không bó chân bó cẳng, cũng không xì trét gì cả. Về chuyện "ở tù lỏng" này có lẽ nữ giới giỏi chịu đựng hơn cánh đàn ông chăng, vì phụ nữ vốn là cái nhân của gia đình?
Bà già cả ngày trong khung cửa, chẳng có anh chàng nào đứng tựa tường hoa, và vì gần nhau hăm bốn trên hăm bốn nên nhìn nhau mà lệ ứa, mỗi ngày một cách xa (trộm ý thơ “Một mùa đông” - Lưu Trọng Lư). Chữ “ứa” phát âm phải nhấn mạnh dấu sắc kiểu Loan Anh Ngo, là ứa gan đó ha ha!
2. Không biết ngoài kia người ta xoay sở làm ăn ra sao! Từ nhà tôi nhìn ra, ngã tư Phú Nhuận có thưa thớt hơn nhưng cũng tương đối dập dìu, không đến nỗi thành ngã tư chết. Khuya, xe tải cũng kìn kìn, bốn năm giờ sáng cũng kha khá xe gắn máy chở hàng ra chợ. Không ngủ được, gần sáng tôi hay nhìn ra màn đêm thỉnh thoảng vụt qua một bóng xe, thắc mắc không biết ngoài đó dịch bệnh thực sự diễn biến tới đâu rồi. Gần thì nghĩ thương các bác sĩ, y tá, những thiện nguyện viên, những người đang dốc sức làm việc từ thiện, những người bỗng dưng bị mất việc mà không có của để dành... Xa hơn, nhớ tới cô bé Anne Frank tội nghiệp với những dòng nhật ký mãi mãi không bao giờ trở về với người viết. Có gượng gạo lắm không khi so sánh Cô Vy với Đức quốc xã? Kể ra mức độ tàn ác có lẽ kẻ tám lạng người nửa cân, khác chăng là kẻ vô hình người hữu hình!
Bảo "Ở nhà ăn với ngủ đã là cống hiến cho đất nước", chớ thật ra cũng ít nhiều mặc cảm vô ích đối với cộng đồng. Còn mấy đứa nhỏ vô trách nhiệm, bứt rứt tù túng rồi ngứa chân ngứa cẳng chạy ra ngoài chơi, lợi dụng không mấy khi đường vắng để đua xe lạng lách nẹt pô thì thôi ngoại hạng miễn bàn!
Ai cũng rảnh quá chẳng biết làm gì, và trong cơn âu lo sợ hãi, họ đều muốn bám víu vào đức tin tôn giáo: cánh phải vặn tối đa kinh Phật, cánh trái cả nhà Protestant hè nhau hát Thánh ca hết mức volume... Làm ơn, có tu thì tu một mình, đừng bắt thiên hạ phải tu theo mình e tác dụng ngược: điếc con ráy cả ngày, lối xóm hỏi sao không bực, rồi người ta buông lời ta thán thành ra tổn đức! Nghiệt cái, mấy nhà "đạo hạnh" đó toàn là dân thiếu điều động chút xách côn nhị khúc ra nói chuyện bằng tiếng Đức, âm điệu trầm bỗng giòn tan!
3. Chậc, nói không tù túng, chớ thời khắc này thèm được ngồi trong khu vườn yên tĩnh của bạn Kim Tuyet biết mấy: Mấy chú cá chép đỏ vàng đớp mống gợn mặt ao lăn tăn, đám hoa súng tím rịm nghiêng lơi dập dờn, cái sân gạch tàu đỏ au hễ mưa lớn là ngập lé đé, cho mấy con bảy màu xí xọn rủ nhau thừa dịp tung tăng, gió đu đưa những chùm xoài gợi thèm, nhánh bông giấy đỏ thẫm đâm toạc trời xanh, và vòm sử quân tử sinh-bạch-tử-hồng rực rỡ vườn bên lã lơi làm điệu với người dưng...
Còn nữa, thèm được mơ màng trong cái giang sơn êm đềm của chị Lê Thị Hồng Cúc gì đâu: Vườn rau xanh um, lá xà lách non tơ, mấy trái cà màu tím than đẹp không thể tả, cây xoài góc sân đong đưa khoe trái tròn ủm, vườn hồng muôn sắc tỏa hương ngan ngát trong bầu không khí thanh sạch lặng lẽ, thỉnh thoảng chíu chít tiếng con chim gì tìm sâu trong đám cỏ lau trắng xóa; vài hôm nữa lại được nghe tiếng anh gà trống tre vóc dáng chỉ nhỉnh hơn nắm tay mà cũng bày đặt ra vẻ ta đây lắm, sáng tinh mơ đứng ưỡn ngực te te gáy vang cốt lấy le với hai em mái tơ thon thả điệu đàng, tiếng gáy thanh thanh vang xa cả khu cư xá... Cứ quay qua quay lại ngắm rau ngắm hoa và giỡn với mấy con gâu gâu cũng hết một ngày không hay!
Được ngụp lặn trong những không gian dễ thương đến tuyệt vời như vậy, xin hãy cho tôi cách ly cả đời!
4. Rửa tay riết lòng tay ngón tay eczema nổi đầy! Đâu phải đợi tới dịch bệnh mới thường rửa tay. Từ nhỏ thấy Ba Má anh chị cầm tiền xong luôn rửa tay, mình cũng quen nếp rồi (nghe nói ai thương tiền quý tiền hun tiền mới giàu, còn mấy người chê tiền dơ tiền hôi tiền vi trùng thì nghèo mạt kiếp cùng căn!). Nhưng giờ thì rửa tay rất nhiều lần hơn, dù hằng ngày lau alcool mấy tay nắm cửa, các ống khóa, và dù có cây đèn khử khuẩn để khử tất tần tật thực phẩm mới giao hay quần áo vừa thay ra sau khi mới ra đầu ngõ mua chút gì cần thiết. Ý là đã tận dụng bao tay xốp cho nhiều trường hợp, nhưng nếu xắt thịt cho mỏng, gọt trái cây hay đếm tiền... thì mấy vụ này xài bao tay bảo đảm tôi thua! Tưởng tượng vài bữa dạy lại, hai bàn tay cô giáo cùi cụt: da tay sần sượng vì eczema, khớp tay sưng lục cục biến dạng, bàn tay như làm nông!
Ờ mà vẫn tưởng "mất dạy" sẽ nhớ nghề da diết, ai dè đâu không hề! Phụ huynh cứ phone hối riết: "Cô ơi cho tụi nhỏ học lại đi cô, lớp có mấy đứa hổng sao đâu, để lâu chắc tụi nó dốt như me!". Ừ thì biết sao giờ em, đại nạn thì phải chịu chung, cứ cầm bằng tụi nhỏ mất trắng một năm. Thương nhứt là tụi 12! Không dám nói chắc cô nghỉ luôn! Mà muốn nghỉ luôn thiệt. Sao cảm thấy quá mệt mỏi cái thân ta này! Mười tám tuổi, gia đình suy sụp tập tành dạy kèm, rồi mười năm lận đận thất bại nối tiếp thất bại, trở về SG bắt đầu thật sự dạy kèm kiếm tiền học lại đại học, cho tới bây giờ ròng rã bốn mươi lăm năm trời bán chữ mỏi mòn, dù dạy tự do không tra đời vào guồng máy nhưng giờ còn tiếc gì mà chưa gối đầu lên kiếm ngủ một giấc dài như tráng sĩ vân du một đời nay đà mỏi gối chồn chân!
5. "We're still here". Ta vẫn còn đây. Chưa bao giờ tôi cảm nhận sự mừng rỡ và tự hào của người thốt ra câu này lại vỡ òa đến vậy! Chợt nhớ tới bao nhiêu phim hậu tận thế giá trị đã xem: 12 Monkeys (1995 - Bruce Willis, Brad Pitt), Children Of Men (2006 - Julian Moore, Micheal Caine), I'm Legend (2007 - Will Smith), The Road (2009 - Charlize Theron), The Book of Eli (2010 - Denzel Washington, Gary Oldman), The Cured (2017 - Ellen Page), Cargo (2018 - Martin Freeman)... Lòng tự hỏi, kết thúc nào đau đớn hơn: bị giết bởi dịch bệnh, zombie hay phiến quân , hoặc sống chui lủi đói khát kéo dài trong sợ hãi???
Ý nghĩ này đưa tôi trở lại triết lý sống của AQ (Lỗ Tấn): Dẫu sao mình cũng còn yên ổn no ấm hơn bao người! (dù không biết yên ổn được bao lâu). Rồi cảm thấy mình sao giống con đà điểu. "Any fool can turn a blind eye but who knows what the ostrich sees in the sand!" (Samuel Beckett). Phải, đứa ngu nào cũng có thể nhắm mắt lại không muốn nhìn quanh, nhưng đâu ai biết con đà điểu thấy được gì trong cát???
SG, 07/04/2020
Trần Cẩm Quỳnh-Như

ĐƯA CHỊ VỀ BIỂN
Tóc xanh em thuở nguyệt rằm
Xuân nay ngó lại nụ hồng phai phôi
Nẽo về gót ngọc chia đôi
Ai ngồi nhặt hạt thu rơi cuối mùa
(Cát bụi đường bay - Hàn Long Ẩn)
Sáng hôm ấy bầu trời xanh ngăn ngắt. Từng đàn mây cừu kéo nhau về trắng một góc trời. Hai dì cháu Duyên lách người qua những gộp đá lổm ngổm đen đủi trùng điệp vỏ hào bén ngót. Chỉ nơi đây bãi biển mới vắng người để người chị khốn khổ của Duyên, qua một đời nhánh rong phiêu bạt, giờ có thể mỉm cười yên nghỉ với sóng biển rì rào, với mấy con cá nhỏ le te lội, với con ốc tí ti tròn xoe hồng hồng như những con mắt buồn ngơ ngác... Chị sẽ nằm lặng yên ngắm bọn dã tràng bé xíu lăng xăng chạy như lướt trên bờ cát để mỉm cười gẫm lại đời mình sao y hệt phù vân!
Chọn một bờ cao cheo leo, họ nhìn biển dưới sâu xanh biếc lùa những con sóng nhỏ trắng xinh vào tận bờ đá và vỡ oà như tiếng trẻ reo. Chính nơi đây mấy mươi năm trước có lần, chị, trong cơn tuyệt vọng đã dắt díu hai đứa con nhỏ ra tận ghềnh đá... Rồi ở tận rìa sự sống, không biết nghĩ sao chị lại lếch thếch dắt con về ! Có lẽ chị không thể nào làm được cái việc kinh khủng là đẩy hai đứa con vô tội đang líu ríu hớn hở vì được đi chơi xa, xuống thăm thẳm dưới kia muôn trùng sóng vỗ rồi nhảy theo để chấm dứt cuộc sống hãi hùng của một kẻ thất thế khi đất trời thoắt nổi cơn gió bụi...
Duyên muốn thốt lên một câu mà mọi người nghe xong chắc cảm thấy bất bình: Giá mà chị can đảm hơn một chút, nhẫn tâm hơn một chút... Giá chị đừng nhìn vào những đôi mắt tròn vo và trong sáng của hai chị em nó... Giá chị đừng nghĩ gì tới nghĩa tào khang, gắng gượng sống để nuôi chồng đang kéo dài bản án vô lý đến vô cực trong vòng lao lý... Giá mà... Giá mà... Để cuộc đời đớn đau và tủi nhục của cả ba mẹ con kết liễu sớm hơn... Vì sống như vậy đâu phải là sống, chỉ là thoi thóp kéo dài chuỗi đau thân khổ tâm của một trường-đoạn đoạn-trường, lay lắt cúi đầu gắng trả cho hết những nghiệp dĩ đâu từ kiếp trước!
Gió lên! Từng vốc tro chị bay tung, đính những hạt trắng hạt xám lên tóc, lên áo họ : Phút giây luyến lưu cuối cùng của người ra đi với những người thân nơi trần thế. Rồi chị theo gió bay đi thật xa, ra tận rìa sóng bạc ngoài kia, ngồi xoã tóc đong đưa sáng loá dưới ánh nắng vàng ươm... Nương sóng chị trở lại bờ, lóng lánh theo hạt cát níu gấu quần họ, rì rầm nói lời từ biệt... Chị cười thật tươi trong tấm hình nhỏ gắn trên chiếc hũ - chiếc thuyền đời long đong chênh vênh lênh đênh một đỗi rồi từ từ chìm hẳn vào sóng nước mênh mông. Mặt biển lô xô bình thản thâm trầm như chưa từng có một linh hồn mới vừa reo vui khi được hoà mình vào biển cả.
Hai dì cháu rưng rưng niệm Phật, miệng nhoẻn cười mà nước mắt long lanh chảy dài trên má, cho chị ra đi yên lòng an nhiên, cho cuộc chia tay thuận theo tánh tự nhiên: người đến rồi đi, xác thân trở lại ngũ hành, linh hồn theo nghiệp duyên cao thấp nặng nhẹ bắt đầu một hành trình đi tìm cuộc sống mới...
Triều dâng con nước vỗ bờ
Thuyền không neo bến nên giờ về xa
Ngẫm câu cát bụi đời ta
Thì thôi nhân thế cũng là bóng câu
(Cát bụi đường bay - Hàn Long Ẩn)
TCQN
SG, 01/01/2020
________________________________________________
CHỊ HAI QUỲNH DAO TÔI
để tưởng nhớ người chị bạc mệnh
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô
Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô
Nhậm vận thịnh suy vô bổ úy
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô
(Thiền sư Từ Đạo Hạnh)
Thân như ánh chớp hiện rồi mất
Hoa lá xuân tươi thu héo tàn
Cái lẽ m&a