BÀI VIẾT CHO QUÊ HƯƠNG

                                                              Chân Bảo Nguyện

 

​

 Mời nghe Bài viết cho quê hương qua giọng đọc của tác giả:

 https://drive.google.com/file/d/1AYbH14G_HjVqdTHKFlq68MsKbcMXQY4r/view?usp=sharing

 

Người ta có thể rời quê hương mà đi, nhưng người ta không thể tách rời con tim ra khỏi quê hương, vì quê hương là đồng lúa xanh, là nương khoai sắn, là bát cơm ngon, là tấm áo nâu của những bà mẹ quê chân lấm tay bùn .

Và quê hương cũng còn là những bản dân ca trữ tình,  khi trầm hùng thúc giục như hồi trống tiến quân, khi bâng khuâng khêu gợi như bản đờn hoài cổ.

Nhiều người đã hỏi tôi là người gốc miền nào mà có thể hát dân ca hoặc ngâm thơ, hát ru con cả ba miền Bắc, Trung, Nam như vậy, tôi chỉ mỉm cười trả lời: là người gốc Việt Nam.

Thật ra, ba mẹ tôi gốc người miền Bắc,  nhưng tôi lại được sanh ở Sàigon, và hồi nhỏ tôi lại được may mắn sống ở Cần thơ 2 năm vì ba tôi làm việc tại đây, nên giọng Nam hoặc giọng Bắc tôi đều nói, hát, ngâm thơ và hò đúng giọng.

Lúc còn bé, khoảng 5, 6 tuổi, mỗi khi ba tôi đi làm xa, chỉ có mẹ và hai em ở nhà, tối đến nằm nghe mẹ hát ru em ngủ, tôi hạnh phúc, sung sướng không sao diễn tả được. Giọng mẹ ru trầm buồn mà hay quá đỗi, nó luyến láy lên xuống êm tai mà ngọt lịm làm sao ấy! Tôi mê mẫn và ghiền giọng ru của mẹ nên đôi lúc giả vờ ngủ say, để mẹ khỏi sai vặt và như thế, tôi được nằm yên thưởng thức giọng ru ngọt ngào, du dương của mẹ:

        À, à ơi. .....con cò đứng dựa bụi tre
        Ông Tây bắn súng.......... cò què một chân
        Mai cò đi chợ Đồng Xuân,
        Ông khách mới hỏi........sao chân cò què?
        Cò rằng : Cò đứng bụi tre
        Ông Tây bắn súng .......cò què một chân...
        À, à ời.....à, à, ơi 
        Mai cò đi chợ Đồng Xuân,
        Ông khách mới hỏi.........sao chân cò què?
        Cò rằng: Đứng dựa bụi tre
        Ông Tây bắn súng.........cò què một chân

Và cứ thế lập đi lập lại mãi không bao giờ chấm dứt bài hát con cò.

Không hiểu sao mẹ tôi ru con rất nhiều bài về Con cò, vì thế nó vận vào mẹ tôi trong suốt cuộc đời, như bài thơ của cụ Tú Xương khi nói về vợ mình:
        Quanh năm buôn bán ở ven sông
        Nuôi đủ năm con với một chồng
        Lặn lội thân cò khi quãng vắng
        Eo sèo mặt nước buổi đò đông!

Mẹ tôi ru tiếp :
        Cái cò lặn lội bờ sông
        Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non
        Nàng về nuôi cái cùng con
        Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng.

Nhưng có lẽ bài ru con cò sau đây, nó buồn thấm thía sâu sắc và làm tim tôi đau nhói mỗi khi nghe lại.
       Con cò mà đi ăn đêm
       Đậu phải cành mềm,
       Lộn cổ xuống ao
       Ông ơi, ông vớt tôi nao
       Tôi có bề nào ông hãy sáo măng,
       Có sáo, thì sáo nước trong
       Đừng sáo nước đục đau lòng cò con

Trong đêm khuya thanh vắng mà nghe mẹ ru bài hát trên thật buồn và thương cảm quá. Sau này khi vào học Sư Pham và được thầy Doãn Quốc Sĩ giảng rõ ý nghĩa sâu sắc của bài thơ, tôi thật bất ngờ khi hiểu rõ nghĩa bóng của bài thơ trên.

Thầy bảo: Con cò không bao giờ đi ăn đêm, chỉ đi tìm mồi ban ngày thôi. Chiều tối thì cò quay về tổ nghỉ ngơi. Cho nên cò đi ăn đêm là điều bất thường, không thể xảy ra, trừ khi đàn con đói quá nên phải lặn lội đi ăn đêm.

Nghĩa bóng là người mẹ, không bao giờ làm việc bất chính (bán thân, ăn trộm) vì đàn con đói rách, nheo nhóc, bất đắc dĩ bà mẹ phải “đi ăn đêm“ nên khi bị bắt thì cố van xin nài nỉ mọi người đừng cho con biết việc làm bất chính của mình, sợ đau lòng các con. 

Và có lẽ nhờ chất giọng di truyền của mẹ nên lớn lên tôi biết ngâm thơ và ru con theo điệu ru giọng Bắc của mẹ tôi ngày xưa.

Một điều may mắn cho tôi là được sống hai năm với sông nước, ruộng vườn làng quê miền Tây. Nơi đây gió thuận, mưa hoà, gạo trắng, nước trong , ruộng đồng phì nhiêu mầu mỡ, trái cây mỗi mùa sum suê trĩu ngọt........

Nhưng tôi cũng đã bị mê hoặc bởi giọng ru mượt mà êm dịu của những cô gái quê, đẹp người, đẹp nết. Một điều tôi nhớ mãi là hình ảnh chị út Liên năm ấy chị 18 tuổi. Chị đẹp dịu hiền nên vừa gặp, mẹ tôi bèn hỏi chị đã có gia đình chưa? Chị chưa kịp trả lời thì bà nội chị từ trong nhà bước ra khoe: Nó lập gia đình hồi năm ngoái và hiện đang có bầu hai tháng rồi! Chị e thẹn cúi mặt và nói nhỏ với bà nội: "Nội ơi, nội nói chi vậy lam con mắc cỡ quá, hỗng dám nhìn mặt ai hết, chắc con trốn ở nhà luôn nghe nội!"

Nhìn chị bẻn lẽn e ấp trông dễ thương quá! Con gái quê ngày xưa thùy mị đoan trang làm sao, có chồng rồi mà còn xấu hổ sợ người ta biết mình đang mang thai. Hinh ảnh này tôi vẫn nhớ mãi đến tận bây giờ chưa quên!

Và sau đó một năm thì giọng ru con của Chị đã nhẹ nhàng cất lên trong những buổi trưa hè thanh vắng:
    Ầu ơ......ví dầu cầu ván đóng đinh
    Cầu tre lắc lẻo gập ghềnh khó đi
    Ầu ơ......khó đi mẹ dắt con đi
    Con đi trường học mẹ đi trường đời ...Ầu ơ.......
    Ấu ơ.......má ơi đừng đánh con hoài
    Để con bắt cá nấu xoài má ăn
    Ầu ơ ......má ơi đừng đánh con đau
    Để con bắt ốc hái rau má nhờ. Ầu ơ........
    Bắt ốc, ốc nhảy lên bờ
   Hái rau, rau héo má nhờ được đâu ! Ầu ơ .....
 
   Ầu ơ....Chim đa đa đậu nhánh đa đa
   Chồng gần không lấy, em đi lấy chồng xa     

   Mai sau cha yếu mẹ già
   Chén cơm đôi đũa, bộ kỷ trà ai dâng. Ẩu ơ.....

Những lời ru ngọt ngào văng vẳng thoảng đưa giữa buổi trưa hè đã thấm vào lòng tôi lúc nào không biết, mà khi lớn lên tôi đã ru các con mình bằng những lời ru nồng nàn thiết tha trìu mến của cả hai miền Nam, Bắc.

Năm 1970, tôi theo học lớp đàn tranh cua thầy Bửu Lộc. Thầy người Huế và nhà ở trong một con hẻm đối diện với bệnh viện Bình Dân đường Phan thanh Giản. Thầy hiền lắm và nhà thầy lúc nào cũng có các nghệ sĩ ngâm thơ hoặc ca Huế thuộc đài Phat thanh Saigon đến chơi, vừa trò chuyện vừa ca ngâm thi phú. Có lần tôi gặp được anh Đoàn Yên Linh, một giọng ngâm mà tôi thần tượng vì nó thật sâu lắng, mỗi lần nghe anh ngâm là tôi cứ lặng người đi mà thưởng thức, vì nó hay không sao diễn tả được! Ngoài ra có cô Minh Tâm ca Huế thì tuyệt vời, nhất là các bản nam ai, nam bình cô cất tiếng ngân lên thì chỉ có ngẩn ngơ mà suýt soa chiêm ngưỡng!
    Ơ.ớ.ơ......ơ
    À ......Chiều chiều ...........ơ .....trước bến Vân Lâu
    Ai ngồi ai câu , Ai sầu ai thảm
    Ai thương ai cảm, Ai nhớ ai thương ....
    Ơ ớ. Ơ..ơ....
    Thuyền ai thấp thoáng bên sông
    Đưa câu chừ mái đẩy
    Ơ.ớ.ơ...ơ ......
    Đưa câu mái đẩy, chạnh lòng non với nước non
    Ơ.ớ.ơ...........

Khi ấy còn trẻ nên tôi đã cố học hỏi và hát ru theo cô để có thể hát dân ca và ru em theo điệu miền Trung.

Còn nhiều, nhiều nữa những bài ru con của cả ba miền thấm đẫm tình tự quê hương, dân tộc, tình làng nghĩa xóm, ơn cha, nghĩa me, tình vợ, nghĩa chồng.....đã un đúc, thấm nhuần tận đáy lòng của mỗi người con đất Việt. Do vậy dù xa quê cha đất tổ bao năm, tâm hồn người con Việt vẫn một lòng hướng về nguồn cội.

Và những khi tối lửa, tắt đèn, bão giông, lụt lội nơi quê nhà, những bàn tay, những tấm lòng nhường cơm xẻ áo của bao người con dân đất Việt nơi đất khách quê người lại dạt dào lai láng tuôn trào về quê hương với tất cả chân tình yêu thương chia sẻ.

Đó phải chăng bởi vì hai tiếng thiêng liêng: Quê Huong mà thi sĩ Nguyễn Bính đã xuất thần với bốn câu thơ sau, chúng tôi xin ngâm tặng Tăng thân:
                          Quê tôi có gió bốn mùa,
             Có trăng giữa tháng có chùa quanh năm
                          Chuông khuya, gió sớm, trăng rằm
             Chỉ thanh đạm thế, âm thầm thế thôi !

Một ngày đầu thu 2020
Chân Bảo Nguyện

​

____________________________________

​

​

                                    Tương Tức 
    
                      Thương tặng các cháu trẻ để vun đắp mái ấm gia đình cho bền vững .
                                                                                           Chân Bảo Nguyện


     

 

 

 

 

 

       

       

 

 

 

       

 

                                         

 

 

 

                                 Chân Linh Nhĩ & Chân Bảo Nguyện tại Chùa Trúc Lâm

       

      TƯƠNG TỨC
      (Để phù hợp với bài viết dưới đây, con xin phép đổi từ “tôi“ thành từ “em“)

      Anh là Em
      Và em là anh
      Anh không thấy sao
     Rằng c húng ta tương tức?
     Anh nuôi dưỡng đóa hoa trong tim anh
     Để cho em xinh đẹp
     Em chuyển hoá rác phiền não trong em
     Để cho anh không phải nhọc nhắn

     Em nâng đỡ anh
     Anh yểm trợ em
     Em có mặt trên đời để hiến cho anh an lạc
     Anh có mặt đó để cho em niềm vui

Không hiểu sao khi được một sư cô ở Làng gửi tặng thiệp chúc Tết có bài thơ Tương Tức của Sư Ông, tôi đã lặng người đi một hồi lâu vì cảm động.

Trước tiên tôi cảm ơn sư cô đã thương yêu nghĩ nhớ khi gửi thiệp cho tôi và sâu thẳm nhất là bài thơ Tương tức. Nó làm tôi phải trầm tư một thời gian dài và luôn nhớ nghĩ về nó . Bài thơ tuy ngắn gọn, nhưng súc tích bao nhiêu nghĩa tình yêu thương gói ghém trong đó.

Chúng ta sẽ cùng nhau bên tách trà thơm , ngồi suy nghĩ từng câu , từng con chữ một để cảm nhận những ý tứ sâu sắc , bàng bạc trong áng thư thanh khiết này . Từ đó , chúng ta sẽ hiểu được thông điệp bậc thầy khả kính muốn gửi lại cho người đọc .
 

Nếu quán chiếu và nhìn thật sâu bài thơ trên, chúng ta có thể đem áp dụng trong gia đình, ngoài xã hội hoặc ngay cả trong một tăng thân tu học cũng đem đến hạnh phúc, an lạc trọn vẹn không thể nghĩ bàn !
 

Trước hết, chúng ta hãy nhìn vào một tổ ấm gia đình : nếu anh thấy rằng anh chính là em, và ngược lại em cũng chính là anh thi gia đình mình hẵn là một thiên đường hạnh phúc Niềm đau nỗi khổ, sự lo lắng, sợ hãi của anh làm tâm can em quặn thắt âu lo , thì nỗi hân hoan , rạng rỡ của em cũng làm anh vui mừng khôn xiết !
 

Vì lẽ đó anh và em tương tức, anh không thấy sao ?
 

Một đóa hoa muốn được xinh tươi cần rất nhiều điều kiện : hạt giống tốt, mưa nắng thuận hoà, phân bón đúng liều lượng, người làm vườn siêng năng cần mẫn........Anh muốn nuôi dưỡng một đóa hoa trong tim anh để em luôn xinh đẹp thì cũng cần n biết nói lời ái ngữ và biết dừng lại đúng lúc khi bắt đâu cơn giận , tránh làm tổn thương em vì vô tình hay cố ý.
 

Anh biết rõ khi anh làm em khổ thì anh cũng chẳng sung sướng gì, năng lượng tiêu cực sẽ đè nặng lên không khí gia đình, cả hai cùng đau khổ và ảnh hưởng không tốt đến các con .......
 

Anh đã tỉnh thức để nhận ra rằng, anh cần vun bón cho tổ ấm gia đình ngày càng bình an, hạnh phúc bởi vì nếu anh đem những ngọt ngào, yêu thương cho em thì chính anh là người hưởng trước những nồng nàn , dịu ngọt của tình yêu ấy , bởi vì cả hai chúng ta , anh vả em tương tức, phải không em ?.
 

Để đáp lại tình anh bao la sâu đậm , em cũng cô gắng thực tập để chuyển hoá rác phiền não trong em , để cho anh không phải nhọc nhằn .
 

Vâng, vì em là anh , nên nếu trong em còn quá nhiều rác rưới của ghen tuông , hờn giận , si mê , thì anh cũng gồng mình chịu đựng bao gian nan, nghiệt ngã . Lẽ đương nhiên khi anh khổ thì em không thể vui được .
 

Em tu tập Chánh niệm để có thể hiểu rõ những bức xúc, căng thẳng của anh trong việc làm, những khó khăn, phiền toái trong cuộc sống để cả hai cùng vượt qua . Khi đã hiểu rõ những vấn nạn anh đang trải qua, những khó khăn anh đang gồng mình chịu đựng, em sẽ dễ dàng tha thứ cho những vụng về của anh trong nói năng hành xử mà anh vung vãi cho em trong lúc bức xúc .
 

Sư Ông có dạy chúng ta phương pháp làm mới và soi sáng cho nhau. Người khôn khéo không bao giờ ôm ấp nội kết trong gia đình quá một tuần lễ . Khi không khí trong nhà có vẻ hỏi căng thẳng , ngay chiều thứ sáu chúng ta nên tổ chức một buổi ngồi thiền cuối tuần cho toàn thể gia đình .
 

Sẽ có một bình hoa tươi thật đẹp để trang tri phòng thiền thêm tươi mát, ấm cúng, một cái chuông nhỏ ngân xa làm tiếng chuông Chánh niệm .Sau hai mươi phút cùng nhau ngồi yên cho tâm tư lắng đọng , em sẽ bắt đầu bằng một bài thiền ca nhẹ nhàng sâu lắng . Rồi em xin phép được trình bày nội kết của em trong tuần qua.........
 

Em phải thở thật sâu, thật trầm tĩnh và nêu ra những diều em biết ơn anh đã làm , đã hy sinh cho gia đình, vợ, con ......Em nói với tất cả chân tình tự đáy lòng để thổ lộ cùng anh . Sau cùng, em có thể khóc mà bộc bạch nỗi lòng vì những tổn thương mà anh có thể vì vô tình làm em đau và em cố nén chịu đựng để gia đình được êm ấm .
 

Rồi những hiểu lầm hoặc những vướng mắc sẽ được giải toá sau một thời gian chia sẻ, giải bày . Sau cùng là thiền ôm : anh và em sẽ ôm nhau để nhận ra rằng , người mình đang ôm là bảo vật trân quí biết dường nào, đã cùng mình chia ngọt xẻ bùi trong suốt cuộc đời, mình không nên làm tổn thương người ấy vì như thế là đã làm tổn thương chính mình vậy .
 

Vì anh và em tương tức, phải không anh ?
 

Những buổi soi sáng và làm mới này , nếu khéo léo sẽ làm hạnh phúc gia đình thêm mặn nồng, ấm áp hơn . Giữa vợ chồng và con cái thêm gắn chặt tình thương yêu, gia đình càng bền vững hơn .
 

Và cứ thế trong suốt quãng đời anh và em sống bên nhau , hai ta sẽ nâng đỡ, yểm trợ nhau , cùng dìu nhau đi qua những lênh đênh gập ghềnh chìm nổi của cuộc sống . Anh luôn có mặt để cho em niềm vui và em bên cạnh anh để dâng hiến cho anh niềm an lạc Cuộc sống vì thế sẽ bớt gian nan , khó khăn , thêm mặn nồng tình nghĩa , vì dường như chúng ta là tri kỷ .
 

Hay bởi vì chúng ta tương tức ?

Viết để nhớ về anh yêu đã đi xa,

Tháng 6 năm 2020
Chân Bảo Nguyện

_______________________________

 

 

Gia Đình Tôi Với Đứa Cháu Đầu Tiên

Hoài Việt

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vợ chồng tôi đã cao tuổi còn con gái lớn và con trai út thì lo học, lo làm, cũng chưa lập gia đình, bây giờ chúng tôi mới có đứa cháu đầu tiên, con của con gái nhỏ, nên cả nhà cảm thấy sung sướng, hạnh phúc vô cùng.

 

Gia đình gồm năm thành viên, mỗi người cư trú một nước, chúng tôi ở Pháp, con gái lớn Quỳnh Hương ở Việt Nam, con trai út Hồng Huy ở Mỹ, con gái nhỏ Quỳnh Lan ở Bỉ nay cả nhà mới có cơ hội đoàn tụ với nhau bên cạnh đứa cháu đầu tiên Thomas Liêm Fox chào đời ngày 14.08.2016 tức ngày 12 tháng 7 năm Bính Thân. Đó là một « chú khỉ nhỏ » dễ thương lắm!

 

Huy, bay từ "thung lũng điện tử " (Silicon Valley ) về, sáng sớm hôm nay 02.09.2916, đã hăm hở lái xe đưa ba mẹ và chị đi thăm cháu. Khi tới Bruxelles nơi vợ chồng Quỳnh Lan mới mua một appartement gồm ba phòng ở lầu 5, một phòng khách và hai phòng ngủ dành cho ba mẹ và em bé, mặc dầu vừa đặt chân vào nhà, mọi người đã tranh nhau bế cháu. Ai nấy đều ngợi khen thằng bé đẹp trai ! 

 

« Đẹp trai thật mà, không phải vì nó là cháu mình ! » nhiều người lên tiếng khen. Ông bà nội cũng cùng quan điểm khi chúng tôi gặp nhau cách nay 10 ngày. 

 

Tôi không nói gì, ngầm công nhận. Không phải là « mèo khen mèo dài đuôi ! » nhưng đây là lời khen chân thật phát xuất phát từ con tim của những người mới có đứa cháu đầu tiên!

 

Tôi bình thản ngồi chờ cho đến chiều khi một số người đi mua sắm cadeau, còn tôi ở nhà với hai mẹ con cháu nhỏ để được ẵm « cục cưng bé xíu » này.

 

Tôi bế cháu mà lòng lịm đi vì sung sướng, cháu ngủ say sưa trong cánh tay tôi. Khi nó nhúc nhít cục cựa, tôi nhè nhẹ đong đưa, sợ nó khóc mẹ nó sẽ không cho bế nữa. Khi nó mếu miệng muốn khóc, tôi nói nho nhỏ bên tai nó « Ông đây này con, đừng khóc, ông cưng mà! ». Mãi đến khi khi bàn dọn xong, tôi bắt buộc phải trả lại cho mẹ nó để ăn cơm tối mà lòng vẫn còn luống tiểc rẻ! 

 

Hình ảnh mấy chục năm về trước chợt hiện ra trong trí tôi khi Quỳnh Lan, mẹ của Thomas sinh, vào ngày 14 tháng 6 năm 1987. Chị Quỳnh Hương, hơn em tám tuổi, ý thức trách nhiệm người chị, đã nói với cô bạn hàng xóm Nathalie người Pháp: « Bắt từ ngày mai tao không chơi với mày nữa vì tao phải phụ mẹ bế em ». Khi nghe kể lại, tôi thấy thương cháu Quỳnh Hương, tuy còn nhỏ nhưng đã muốn chia sẻ gánh nặng với cha mẹ vì biết chúng tôi làm việc cực khổ!.

 

Ngày qua ngày, Quỳnh Lan lớn rất mau trong tình thương của bố, mẹ và chị. Quỳnh Lan biết nói, biết đi rất sớm nên mỗi sáng tôi ẵm con đi giao báo, dạy cháu ít tiếng Việt như khi nghe chim hót thì tôi dạy « chim hót trên cành líu lo », khi đi qua các nhà ở hai bên đường thì dạy đếm số chẵn, lẻ. Khi về nhà, lúc rảnh rỗi, mẹ lại dạy những câu ca dao, những bài hát đơn giản và có ý nghĩa như Em là bông hông nhỏ;quê hương là chùm khế ngọt ...

 

Khi lên bốn tuổi, Quỳnh Lan lấy những cuộn băng ca nhạc nên tự học hát được các bài « Tát nước đầu đình, đi chùa Hương, đọc thơ Ông Đồ … nên khi xuống Làng Mai, Quỳnh Lan làm nhiều người ngạc nhiên. (Những bài cháu hát hoặc đọc thơ hay ca dao chúng tôi còn ghi trong băng để lâu lâu nghe lại cho đỡ nhớ con cái)

 

Có lẽ vì được dạy thơ, nhạc ngay từ nhỏ nên Quỳnh Lan ưa thích văn chương, nghệ thuật đã thi đậu vào trường kinh điển Ecole Normale Supérieure, nay phụ trách môn musicologie ở Đại học Sorbonne. Quỳnh Lan được giáo sư trưởng khoa khuyến khích, đề nghị nghiên cứu và làm luận án về « Hát bộ Việt Nam » để bảo tồn bộ môn nghệ thuật này, nếu không nó sẽ từ từ tàn lụi theo thời gian! Khi Quỳnh Lan tiếp xúc với cố giáo sư Trần văn Khê, thầy cũng có ý kiến như thế!

 

Sau Quỳnh Lan bốn năm, Huy ra đời như vậy là nhà tôi trở nên gia đình đông con theo tiêu chuẩn xã hội ở Pháp (vì có đứa thứ ba), có trai, có gái, nói theo ông cha chúng ta là « có tẻ, có nếp ». Chúng tôi lớn tuổi mới có con nên các cháu được thương yêu chăm sóc đúng mức, lo từng ly từng tý, đầy đủ tinh thần lẫn vật chất, tạo cho các cháu niềm tin nơi chính mình vì chúng thấy sau lưng luôn luôn có sự nâng đỡ, trợ giúp của bố mẹ. Do đó khi các cháu lên tiểu học và trung học, chúng đều chiếm hạng cao trong lớp, ngoại trừ Huy chỉ thích các môn khoa học thôi! Mỗi ngày các cháu đều được đưa đón về nhà ăn cơm ba bữa với bố mẹ, đó là việc hiếm có nơi xã hội Tây phương rất bận rộn, vì cả hai chúng tôi đều làm việc tại nhà, cha có tiệm bán sách báo, mẹ làm cravate! Tối đến vợ chồng, con cái quây quần bên nhau, trên chiếc giường nhỏ, kể chuyện hoặc cha mẹ giúp các con học bài, làm bài. Huy chưa đầy ba tuổi, cũng cảm nhận được hạnh phúc, đã trọ trẹ phát biểu: «Lớn lên, con sẽ mua cho bố mẹ một cái giường thật to để cả nhà nằm cho sướng !»

 

Hạnh phúc không phải tìm đâu xa mà tiềm ẩn trong những công việc nhỏ nhặt xảy ra hằng ngày, như bạn bè cùng ăn cơm với nhau hoặc uống trà đàm luận chung quanh bàn tròn, cha mẹ con cái quây quần trên giường nhỏ, ông bà còn đôi tay cứng cáp ẵm cháu, đôi chân khỏe mạnh dẫn cháu đi chơi hoặc đưa đến trường..!

 

Bây giờ chúng tôi đã hưu trí, các con mỗi đứa mỗi nước, cơ hội đoàn tụ gia đình trở nên rất hiếm!

Sự ra đời của đứa cháu đầu tiên mang lại cho chúng tôi, bên nội cũng như bên ngoại, rất nhiều hạnh phúc, niềm vui. Chúng tôi thấm thía, hiểu rõ thêm về câu hói của người xưa:

 

« Sinh con rồi mới sinh cha,

Sinh cháu giữ nhà rồi mới sinh ông »

 

Có con thì mới làm cha, có cháu thì mới lên bà, lên ông! Con cháu là sự tiếp nối của cha mẹ, ông bà, là dòng chảy liên tục của cuộc đời, thế hệ này thừa kế thế hệ kia!

 

Tuy nhiên tôi thấy câu nói trên còn có chỗ khiếm khuyết vì chỉ đề cập đến gia đình huyết thống, cần phải bổ xung thêm «sinh trò rồi mới sinh thầy vì không thầy đố mày làm nên», như thế mới nói lên được sự liên hệ tâm linh giữa thầy với trò. Thầy là « tiên sinh » người đi trước mở đường, trò là « đệ tử » vừa là em, vừa là con, (con những vị tiền nhân như cụ Nguyễn Du, cụ Phan Thanh Giản, bà Đoàn Thị Điểm…). Gia đình người Việt ở nước ngoài bây giờ có dâu, có rể ngoại quốc; con cháu chúng ta cũng hấp thụ kiến thức khoa học, văn chương, nghệ thuật của nhiều nước khắp năm châu, kho tàng văn hóa chúng ta trở nên càng ngày càng dồi dào, phong phú.

 

Nếu thế hệ tương lai có điều kiện thuận lợi quay về xây dựng quê hương, xứ sở thì nước Việt Nam sẽ có ngày trở nên một cường quốc, đóng một vai trò quan trọng trên bình diện thế giới!

 

Hoài Việt 

________________________________

​

Bài Học Rút Từ Bữa Ăn

Hoài Việt

​

Mỗi ngày chúng ta ăn ba bữa cơm; mỗi bữa, trừ ăn sáng, thường có ba món: món mặn, món xào và món canh. Nếu chúng ta dành một ít thì giờ suy nghĩ khi ăn, chúng ta sẽ rút ra được nhiều điều hay để học hỏi, tu tập vì ăn uống và tu tập bổ xung, tương tức với nhau nên mới có câu «có thực mới vực được đạo».

 

Trên thế giới và ở quê hương Việt Nam thân yêu của chúng ta, biết bao nhiêu người lâm vào cảnh nghèo khó, thiếu ăn, thiếu mặc! Được ăn no, mặc ấm là cả một sự may mắn, một hạnh phúc to lớn! Vậy khi ăn, chúng ta phải nghĩ đến công ơn của những người đã tạo ra cơm gạo như câu ca dao: « Ai ơi nâng bát cơm đầy Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần ». Người ăn với tâm chánh niệm còn thấy trong bát cơm tất cả vũ trụ như trời, đất, nắng, mưa, gió…đóng góp trong quá trình sinh trưởng từ lúc còn là cây mạ, cây lúa đến khi trở thành hạt gạo, hạt cơm nên chúng ta phải có bổn phận bảo vệ gìn giữ để đất mẹ, môi sinh, không cho bị ô nhiễm. 

 

Chúng ta cũng biết ơn công lao khó nhọc của người nông dân vất vả « một nắng, hai sương » để sản xuất ra lúa gạo, ý thức tài nội trợ của người bạn đời làm bếp, nấu nướng cho chồng con ăn, cảm phục người phụ nữ Việt Nam đảm đang buôn bán tảo tần, kiếm sống cho gia đình như bà vợ của Tú Xương: « Quanh năm buôn bán ở mom sông Nuôi nổi năm con với một chồng » Bữa ăn là lúc cả gia đình cùng đoàn tụ bên nhau, nhiều khi phải chờ đến cuối tuần hoặc lễ lớn, cả nhà mới có cơ hội gặp gỡ nhau, truyền thông với nhau. Đó cũng là giây phút mà mình phải trân quý, tránh để các việc không vui xảy ra. «Trời đánh còn tránh bữa ăn » mà ! Bữa ăn cũng cho chúng ta bài học về cách hành xử ở đời vì «ăn trông nồi, ngồi trông hướng». Người ăn phải ý thức lượng cơm trong nồi và thức ăn trên bàn mà lấy vào bát, để cùng chia ngọt sẻ bùi với nhau. Khi đang dùng bữa, nếu có người quen tới, chúng ta có thể mời ngồi cùng ăn vì người mình rất hiếu khách, quan niệm là«thêm người, thêm đũa», khác hẳn với người Tây phương, khẩu phần đã được dự định trước nên khi khách đến không đúng lúc thì không được mời ăn. 

 

Tôi có dịp giải thích nét đẹp văn hóa này của dân tộc ta cho người nước ngoài hiểu đây là mình muốn chia sẻ niềm vui, tình bạn với khách, chớ không phải vì lo thiếu đủ phần ăn, nên họ rất ngưỡng mộ. Người Việt mình thường nói «ăn uống», nghĩa là sau khi ăn hoặc trong khi ăn thì có uống. Bạn chỉ cần uống một ly nước lạnh hoặc một tách nước trà với chánh niệm cũng là tu tập vì khi bạn quán chiếu hoặc tưởng tượng mình là một người đi giữa sa mạc hoặc trên một chiếc ghe nhỏ trôi dạt giữa biển cả thì khi uống được một ngụm nước, bạn sẽ hạnh phúc biết chừng nào! Một cư sĩ hoặc một tu sĩ cũng vậy, vẫn có thể bị trôi dạt lênh lênh trên biển đời mênh mông, nếu không hạ thủ công phu tu tập hằng ngày để chuẩn bị cho mình một số hành trang tâm linh, thì chẳng khác gì một thuyền nhân ra khơi mà không dự trù sẵn nước uống, sẽ chết khát giữa lòng đại dương! Uống nước còn là tiếng chuông cảnh tỉnh như tôi đã áp dụng khi tôi dạy học cách nay hơn ba chục năm. 

 

Hồi đó, tôi phụ trách hướng dẫn các thiếu niên nam, nữ tỵ nạn vị thành niên do hội Hồng Thập Tự Pháp bảo trợ. Các thiếu niên này, tuổi từ 6 đến 17, đã sống ở đảo nhiều năm  không cha mẹ, nên đa số hễ mở miệng là chửi thề. Tôi cảm thấy khó chịu, tìm cách chuyển hóa các em nên đề nghị lấy một ly nước uống để cho sạch miệng mỗi khi chửi thề. Biện pháp này được các em vui vẻ chấp nhận và tự nguyện áp dụng triệt để vì coi đó cũng là một trò chơi nữa nên sau đó «bịnh chửi thề» từ từ biến mất. Nếu quán chiếu, nhìn sâu vào nước trong ly nước lạnh hoặc trong tách nước trà bạn uống, bạn sẽ hình dung được những sự chuyển đổi từ thể lỏng như nước sông, nước hồ, thể đặc như băng, tuyết hoặc thể hơi như hơi nước trước khi trở thành mây, nhận rõ hình tướng của nước tuy thay đổi, nhưng nước vẫn là nước « bất sinh,bất diệt», giống như nhà hóa học Lavoisier đã tư duy «không có gì sinh, không có gì diệt, chỉ có chuyển hóa mà thôi » (rien ne se crée, rien ne se perd, tout se transforme). Con người cũng chuyển đổi theo «quy trình sinh diệt» như nước, nên khi hiểu thấu triệt điều này, bạn sẽ từ từ bớt âu lo về vấn đề sinh tử! 

Khi mình hành xử đúng trong bữa ăn thì mình cũng học được cách hành xử đúng ở ngoài đời vì gia đình là một đoàn thể nhỏ, một xã hội thu gọn. Trong bữa ăn, mình « liệu cơm gắp mắm » thì ở ngoài đời, mình cũng lựa lời nói cũng như biết sử dụng ái ngữ để không làm mất lòng người khác vì « lời nói không mất tiền mua, liệu lời mà nói cho vừa lòng nhau ». Hơn nữa, người mình có câu « ăn nhai, nói nghĩ », nên khi ăn thì cần nhai kỹ, nhai nhiều lần để thấm thía, thưởng thức mùi vị thức ăn ; còn khi nói thì phải suy nghĩ, uốn lưỡi bảy lần, để tránh làm phiền lòng người khác vì «bịnh hay họa cũng do cách ăn uống hay cách ăn nói mà ra » (Bịnh tùng khẩu nhập, họa tùng khẩu xuất). Nói hay, nói giỏi, nói đúng cũng chưa đủ, mà cần phải là biết lắng nghe. Theo lời một nhà hiền triết Hy lạp Zénon d'Élée, «trời cho chúng ta hai lỗ tai nhưng chỉ một cái miệng nên mình phải nghe gấp hai lần nói», một bác sĩ người Pháp cũng cho rằng là «mọi tai họa trên cõi đời này xảy ra là do mình không biết lắng nghe», nhưng lắng nghe như thế nào nhỉ? Điển hình là khi bạn nghe một người quen than là «Tôi cảm thấy mệt quá! » thì bạn liền phản ứng: «Chị hoặc anh nên đi nằm nghỉ đi! » như vậy không phải là lắng nghe mà là khuyên hoặc tệ hơn nữa là gặn hỏi như muốn điều tra: «Chị hoặc anh bịnh bao lâu rồi? Đã đi bác sĩ chưa?». Bạn nên nói một cách tích cực «Không sao đâu, chút nữa sẽ hết mà! », người ta đang lo lắng thì mình đừng làm họ lo lắng thêm! Một khi người ta có nhiều tâm sự đau thương, mình chỉ cần lắng nghe cũng đủ làm người kia bớt khổ!
 

Nhiều khi không chỉ nghe bằng lỗ tai mà bằng cả trái tim nữa như nhà văn Saint Exupéry diễn tả: «người ta chỉ thấy, đây tức là nghe, với trái tim» (On ne voit bien qu'avec le coeur). Khi mình không khỏe, không có nhiều năng lượng thì chớ lắng nghe nhiều, sẽ không giúp được người mà còn tự hại mình! Bây giờ ở Việt Nam, người ta thường dùng từ "sạch" như trái cây sạch, rau sạch, cà phê sạch… có nghĩa là "lành mạnh" hay "bio" theo người Tây phương. Ngược lại là các loại thực phẩm không sạch, "bẩn", thiếu chất dinh dưỡng, gây nhiều tác hại, trong đó phải kể cả phim ảnh khiêu dâm, sách báo đồi trụy, chuyện trò nói xấu, bôi lọ cá nhân hay tập thể …nên mình phải biết lựa chọn thực phẩm để tránh bị ô nhiễm, gây nguy hiểm cho thân lẫn tâm, dầu là tu sĩ cũng có thể bị ngộ độc phải bỏ lỡ dở đường tu! Hơn nữa, tôi thấy trên internet có nhiều thông tin kém chất lượng, chỉ nói lên một phần sự thật như thầy bói mù đi xem voi vì tác giả có lẽ bị ảnh hưởng bởi lòng ganh tỵ hoặc lửa hận thù khiến cho sự phê phán, cái nhìn của mình thiếu tánh cách vô tư. 

 

Chúng ta cần thận trọng chế tác hoặc phổ biến loại thực phẩm này, đặc biệt là khi đưa lên mạng. Đó là những mũi tên bắn đi, mà không thể thu hồi lại được, giống như «đinh đóng cột, dù khi đinh đã nhổ rồi nhưng vết hằn vẫn còn ». Một thành ngữ la tinh cũng diễn tả cùng một ý là « lời nói trôi qua nhưng chữ viết vẫn tồn tại»(verba volant, scripta manent ). Nếu ăn với chánh niệm, bữa ăn sẽ là “một bài pháp không lời”, từ đó chúng ta có thể học ăn, học uống, học nói… học được những gì liên quan đến ba nghiệp “thân, khẩu, ý”, tóm lại là học tu. 

Chỉ cần dành năm, ba phút để quán niệm trước khi ăn, mình có thể tự tu tập, từ từ chuyển hóa những tật xấu, phát huy đức tính tốt! Hơn nữa, ăn uống còn là một nghệ thuật, nghệ thuật ẩm thực. Nêm nếm sao cho hợp khẩu vị nhiều người, không mặn quá cũng không lạt quá; nấu cơm thì không có tình trạng « trên sống, dưới khê, tứ bề nhão nhét » như xưa nấu cơm bằng rơm rạ hay củi than, khác hẳn với bây giờ nấu bằng nồi cơm điện. Nhiều món ăn thịnh soạn được người phụ trách nấu nướng với hết cả tấm lòng, trình bày rất thẩm mỹ với nhiều màu sắc rất hấp dẫn như chúng ta đã từng thấy trong một số tiệc tùng hay đám hỏi, đám cưới. 

Mọi người đều muốn ăn toàn diện với tất cả năm giác quan. Chỉ cần tai nghe nói là đã thích, mắt nhìn thì ưa, mũi ngửi phát thèm, lưỡi chưa nếm mà nước miếng chảy ra rồi, tay táy máy muốn bốc bỏ vào miệng ngay! 

 

Hẳn nhiều người trong chúng ta đã đọc sách « Nam Hải Dị Nhân » nên cũng biết câu chuyện Trạng Hiền ứng đối với sứ giả nhà vua khi vị này thấy quan Trạng đang lúi cúi làm bếp, sứ giả đã có lời chọc ghẹo như sau: - Ngô văn quân tử viễn bào trù, hà tu mị táo (Tôi nghe người quân tử lánh xa bếp núc, sao ngài lại nịnh vua bếp). 

Trạng Hiền liền đáp: - Ngã bản hữu quan cư đỉnh nại, khả tạm điều canh (Ta vốn ở ngôi khanh tướng nhưng nay tạm nêm nếm nồi canh) Thần đồng trạng nguyên Nguyễn Hiền, lúc đó mới 13 tuổi, mà đã có tuệ giác thấy nét tương đồng giữa khả năng làm quan cai trị dân cũng như việc nấu canh lạt hay mặn. 

 

Ngày nay, cũng vậy, biết bao công việc làm ăn lớn hoặc thỏa thuận chính trị được giải quyết tốt đẹp sau những giờ đàm đạo, truyền thông với nhau chung quanh bàn ăn, bữa tiệc. Nếu hằng ngày chúng ta chịu khó để một ít thì giờ quán chiếu về các bữa ăn chung với sự có mặt của người thân để rút ra những bài học, chắc chắn cuộc sống của chúng ta có phẩm chất tốt đẹp hơn. Đó cũng là điều tôi muốn chia sẻ với thân hữu, đặc biệt là các bạn trẻ trong qua bài viết này. 

 

Hoài Việt 

​

 _______________________________ 

​

Sinh, Lão, Bịnh, Tử

Hoài Việt

 

Chia sẻ về « Sinh, Lão, Binh, Tử » « Sinh, lão, binh, tử » là quy luật ở đời. Ai nấy đều trải qua các giai đoạn này, không sớm thì chầy! Chúng ta giống như những du khách cùng đi một chuyến xe lửa dừng ở nhiều ga, xuống trước hay xuống sau mà thôi! 

 

1-Sinh Có quan niệm cho « cuộc đời là bể khổ » nên con người sinh ra đã khóc: «Thảo nào khi mới chôn nhau, Đã mang tiếng khóc ban đầu mà ra!» (Cung oán ngâm khúc) Nguyễn Công Trứ cũng có tư tưởng như thế: «Thoắt sinh ra thì đà khóc choé Trần có vui sao chẳng cười khì?» (Chữ nhàn) Ki tô giáo cũng nói nhiều về khổ đau, coi cuộc đời như «thung lũng đầy nước mắt» (La vie est une vallée de larmes - Kinh Salve Regina) Đó chẳng qua chỉ là cái nhìn tiêu cực về cuộc đời. Đứa trẻ sinh ra không khóc là có vấn đề, bà mụ phải tìm cách làm cho nó khóc. Hơn nữa tiếng khóc của trẻ thơ là một phương tiện diễn tả để nó cho biết đói hay khó chịu trong người… Huống hồ con cái là sự tiếp nối của thế hệ đi trước, là dòng chảy liên tục của cuộc đời. Ông cha ta xưa kia khá khắt khe với phụ nữ không sinh đẻ, cho là: « Cây độc không trái, gái độc không con » Cuộc đời cũng có thể là « thung lũng đầy hoa hồng » (La vie est une vallée de roses). Sinh ra được làm con người, theo Phật giáo, không phải là dễ, giống như chú rùa mù sống vô lượng kiếp, mới trồi lên biển cả và chui lọt vào được một bọng cây nổi trên mặt nước! Nhìn chung thì hai quan niệm tiêu cực và tích cực tương tức, bổ xung cho nhau: có khổ mới biết sướng và ngược lại! 

 

Điển hình là trường hợp các Việt kiều, sau biến cố tháng 4 năm 1975, đã kinh qua bao nỗi thăng trầm, chịu đựng nhiều khổ đau, thoát chết sau những ngày lênh đênh trôi dạt trên biển cả trong khi đó một số thuyền nhân bị hải tặc giết hoặc bị hãm hiếp dã man. Hơn nữa họ phải làm lại cuộc đời từ đầu nơi xứ lạ quê người, ngôn ngữ, tập quán bất đồng, nay nhìn lại các thành quả mà con cái đạt được, họ cảm nhận sâu xa niềm vui to lớn, hạnh phúc vô biên, thấy mình may mắn như « tái ông thất mã »! Cũng như Thúy Kiều sau 15 năm truân chuyên mới biết tận hưởng cuộc sống thanh đạm an lạc bên cạnh vãi Giác Duyên ở thảo am, ven sông Tiền Đường: « Một nhà chung chạ sớm trưa Gió trăng lát mặt muối dưa chay lòng Bốn bề bát ngát mênh mông Triều dâng hôm sớm mây lồng trước sau » 

 

2-Lão Theo thống kê Liên Hiệp Quốc, tuổi thọ trung bình (Average age of death) ở các nước tiên tiến là 7783 tuổi, nữ sống lâu hơn nam, như vậy bây giờ phải nói là « cửu thập cổ lai hy » thay vì « thất thâp cổ lai hy »như xưa. Nhiều người tuổi cao vẫn còn hăng say hoạt động nên già mà không cảm thấy già nhưng cũng có người trẻ hoạt động uể oải, trì trệ lại cho cảm tưởng không già mà lại già! Hơn nửa đời dành cho sự nghiệp, gia đình, con cái, bây giờ thời gian còn lại không nhiều, mình nên quan tâm đến bản thân để sống vui, sống khoẻ, sống hạnh phúc, việc gì muốn làm thì làm, việc gì làm không được thì bỏ qua, coi như là một sự giải thoát. Niềm vui lắm khi ẩn chứa trong các việc vụn vặt trong ngày như khi thức dậy còn duỗi chân, duỗi tay, bước xuống giường được, để đi pha một ly cà phê hoặc một bình trà, tự thưởng thức, cám ơn đời đã cho mình hưởng thêm một ngày hạnh phúc! Sống trên đời không thể nào luôn luôn gặp thuận duyên, vạn sự như ý, nếu cứ chăm chăm lo cầu toàn thì sẽ bị cái cầu toàn làm phiền não! Cứ thản nhiên đối mặt với thực tại, rồi mọi sự sẽ qua, cũng xong! Phẩm chất cuộc sống của tuổi già tuỳ thuộc về cách tư duy của mỗi người: tư duy hướng thượng là không vụ lợi cá nhân, làm việc xã hội, nghĩ nhiều đến tha nhân ... làm cho tuổi già thêm sức sống, thêm niềm tự tin, thêm hương vị. Tư duy hướng hạ là thường suy nghĩ tiêu cực, bi quan yếm thế, khiến cho chóng già, chóng chết! 

 

3- Bịnh Già hay trẻ, ai mà không bịnh! Có người mang bịnh khi còn trong bụng mẹ (maladie congénitale), còn nhiều người mang bịnh vào thân do cách ăn uống (bịnh tùng khẩu nhập) hoặc tự mình gây ra bịnh (hút thuốc, say sưa nghiện ngập ...), người Pháp nói là «mình tự đào mồ bằng hàm răng» (on se creuse sa tombe avec ses dents) nên khi già phải nhận lãnh hậu quả! Người già cần để thì giờ chăm sóc bản thân bằng các hoạt đông thể chất lẫn tinh thần. Theo viện bảo vệ sức khỏe Pháp INPES (Institut national de prévention et d'éducation pour la santé) thì chúng ta nên để nửa giờ hoặc hơn mỗi ngày cho hoạt động về thể chất: nếu nhà có cầu thang thì leo lên xuống nhiều lần hoặc đi dạo, đi bơi, tập tài chi, khí công, càn khôn thập linh, thể dục v.v. Đồng thời cũng nên chọn cho mình một hoạt động tinh thần thích hợp như dịch thơ cổ, làm thơ, viết văn, viết nhật ký, nghe kinh, nghe nhạc, học vẽ, học viết thư pháp… Người xưa quan niệm « một tâm hồn lành mạnh chỉ có trong thể xác lành mạnh » (Mens sana in corpore sano). Người biết buông xả, sống thong dong, thanh thản, có khả năng ra đi nhẹ nhàng! Tuổi già ốm đau trông cậy vào ai? Bạn đời ư? Đệ nhị thân cũng già, chưa chắc đã khỏe hơn mình, nếu muốn giúp đỡ thì cũng lực bất tòng tâm! Trông vào con ư ? Chúng nó cũng có gia đình, con cái, rất bận rộn ở xã hội Tây phương bây giờ, cố gắng lắm thì sắp xếp cuối tuần hoặc chờ ngày nghỉ lễ lại thăm mà thôi! Tốt hơn là mình phải trông cậy nơi bản thân, phải siêng năng hoạt động cả thân lẫn tâm, ăn uống điều độ, đủ chất dinh dưỡng, đừng chờ khi ốm đau mới đi chữa bịnh thì « hơi muộn màng »: « Chỉ mong sống khoẻ, chết mau, Ốm lâu vợ khổ, thân đau, con buồn!» 

 

4-Tử: Đã là con người, ai cũng không tránh khỏi cái chết: có người chết già, có người chết trẻ . Thần chết không phân biệt tuổi tác hay sang giàu và rất bình đẳng, nếu chôn chỉ chiếm « ba tấc đất » và nếu thiêu cũng ra tro bụi sau vài giờ ! Chúng ta cần học cách ứng xử như người dân Bhutan, một nước nhỏ bên triền núi Himalaya, coi cái chết như một phần của cuộc sống. Nhà hiền triết Khalil Gibran cũng cho là trong sự sống có cái chết, “sống chết là một như nước sông và nước biển khi hòa hợp với nhau” (La vie et la mort ne font qu'un, comme ne font qu'un la rivière et la mer ). Cứ mỗi giây, mỗi phút, có biết bao tế bào trong cơ thể chúng ta chết đi và biết bao tế bào được tạo ra, chỉ khác là nơi cơ thể người già lượng tế bào sinh ra ít hơn tế bào chết đi, có thể nói là “vô thường có mặt trong chúng ta, không cần tìm đâu xa!” Cuộc đời giống như một hành trình du lịch: cha mẹ lo cho lúc khởi hành, còn mình phải sửa soạn lúc kết thúc.Người xưa thường sắm trước áo quan hoặc xây kim tỉnh, ngày nay người ta mua bảo hiểm hậu sự (assurance-obsèques), cũng có người hiến xác để thể hiện ước muốn giúp ích cho y học sau khi đã trở về với cát bụi! Nếu một ngày nào đó, thần chết lên tiếng gọi thì hãy bình thản đón nhận vì coi như mình đã hết duyên với sự sống nên đành giã từ « cuộc chơi » (1): « Đường đời muôn vạn nẻo Không đến cũng không đi Bạn làm gì đó?- Chơi! » |[(1) Sống chết, theo lời pháp của một vị cao tăng, chỉ là « trò chơi cút bắt »; còn duyên thì biểu hiện, hết duyên thì ẩn tàng] Bài này vốn là bản đúc kết các suy tư và việc làm của tôi ở tuổi xế chiều, trước là tự xét lại những gì đã làm, đang làm hoặc chưa làm, sau xin chia sẻ với các thân hữu để đóng góp sự có mặt của mình với các đồng nghiệp và cựu học sinh vì còn tư duy thì còn hiện hữu như lời Descartes (Je pense, donc je suis). Chắc các thân hữu cũng có người suy nghĩ giống tôi, có người suy nghĩ khác, mỗi người hành xử theo hoàn cảnh thích nghi với mình khi phải đối mặt với cái chết. Rất trân kính! 

 

Hoài Việt 

​

___________________